Ömmegölsem Qamalova Aqçurina
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 13/19
Şihabetdin Märcäni isemendäge Tarix institutı ölkän fänni xezmätkäre, tarix fännäre kandidatı Täslimä Biktemirovanıñ mäqaläsenä nigezlänep, xörmätle tatar qızı Ömmegölsem Qamalova Aqçurina turında qısqaça yazma
20nçe yöz başında tatar xatın-qızları xäräkäteneñ ayaz kügendä qabatlanmas yoldız bulıp balqığan, xalqıbıznıñ danın tarix mäydanında, yıraq illärdä şaulatqan qızlarıbız bar. Alarnıñ isemnären olı xörmät belän atap ütik:Çistayda tuıp-üskän Ömmegölsem Qamalova,Peterburgtan Roqıya Yunusova,Taşkenttan Mär’yäm Yaqupova,Rostovtan Mär’yäm Potaşeva. Dürtese dä Peterburgtağı Xatın-kızlar yuğarı pedagogiya kursı uquçıları.Dürtese dä Balkan suğışı waqıtında törek qardäşlärebezgä üzläre teläp yärdämgä baralar häm “Hilyale Äxmär” (“Qızıl Ay”) xärbi lazaretlarında şäfqat’ tutaşları bulıp êşlilär.
Süzebez şularnıñ berse - Ömmegölsem xaqında. Ul 1889nçı yılda Çistaynıñ Rusiyä külämendä mäşhür işanı,kürenekle mäğ’rifätçe häm 2nçe gil’diyä säüdägär Möxämmätzakir Ğabdelwahab ulı Kamalov ğailäsendä tua. Zakir Qamalov 1882nçe yılda üz aqçasına Çistayda zur ğına mädräsä sala häm şul mädräsäneñ 46 yıl buyı mödärrise bulıp xezmät itä. Tırış xezmäte öçen zur kömeş medal’ belän büläklänsä dä,ğomereneñ soñğı yıllarında açıqtan-açıq tatar xalqı mänfäğat’lären alğa quıp köräşkäne öçen xakimiyät’ tarafınnan êzärleklänülärgä duçar bulğan ğalim.Bu mädräsädä uqıp belem alğan Riza Fäxretdin, Fatix Kärimi, Ğayaz İsxaqıy h.b.(häm başqalarnıñ) isemnären genä atau da mädräsäneñ totqan yulın açıq añlata tösle.
Ğailädä tuğan 7 qız häm ulları İbrahim iskitkeç yaxşı tärbiyä häm ğıylem alıp üsälär. Ğailäneñ ğorurlığı häm ätiseneñ iñ yaqın yärdämçese bulğan İbrahimnıñ señelläre tormışına da uñay yoğıntısı köçle bula. Çistayda alarnıñ ğaräp, farsı, törek, tatar, rus häm könbatış klassikları äsärlärennän torğan bay kitapxanäläre bula. Qahirädä İbrahim bulaçaq din ğalime, cämäğat’ häm säyäsät’ êşleklese, publiŝist Musa Bigiyev belän bergä uqıy. Alar duslaşalar häm bu duslıqnıñ matur däwamı bulıp Musa belän İbrahimnıñ señelese Äsma-Ğaliyä 1905nçe yılda niqaxlaşıp ğailä qoralar.
Señelläre Şämsenisa,Xätimä,Ömmügelsemne İbrahim öydä üze uqıta.
Ğailädä töpçek qız bulğan Gölem 1908nçe yılda şul belemnäre nigezendä Qazannıñ Kotova(N3) gimnaziyäsendä aşığıç räweştä uñışlı ğına imtixannar tapşırıp, ölgergänlek atestatı ala. Näq’ menä şuşı çorda, yäğ’ni 1907nçe yılda Peterburgta xatın-qızlar öçen maxsus Yuğarı pedagogiya kursları açılğan bula. Kurslar institut programması belän êşli häm başlanğıç mäktäplär öçen uqıtuçılar äzerli. Gölsem Qamalova üzenä fizika-matematika bülegen saylıy. Qaysı yılda kergäne bilgele tügel, ämma Törkiyägä barğanda, 1912nçe yılda 4nçe kursqa küçkänen isäpläsäk, ul uqırğa 1908nçe yılda kergänder, dip farazlarğa mömkinlek bar, di Täêminä Biktemirova üz yazmasında.
Yäş’tän ük tatarnıñ zıyalıları Xösäyen Yamaşev, Ğayaz İsxaqıy, Foat Tuqtarovlar belän aralaşıp, azatlıq ideyälären tıñlap üskän Gölsemneñ bu aldınğı, milli canlı yäş’lär belän ber safta buluı hiç tä şik tudırmıy. Yäş’lekkä xas därt belän Törkiyägä baruları da qardäş xalıqqa faydalı xezmät itü telägennän çıqqan xäl bit.
Qızlar şäfqat’ tutaşı bulıp êşläw belän genä çiklänmilär, Törkiyäneñ cämäğat’ tormışında aktiv qatnaşalar häm xätta xatın-qızlar xäräkäten oyıştıruda başlap yörüçelär bulalar. Frontqa yärdäm maqsatında xatınnar arasında iğanä cıyuğa öndäp “Mödäfäğai milliyä”(“Millätne saqlau”) oyışmasına möräcäğat’ belän çığalar.Üzlären suğış mäydanına yaqın qır lazaretlarına cibärülären sorıylar. Alarnıñ här çığışı, här adımı töreklär arasında soqlanu, yaqlaw, xuplaw belän qarşılana.
Qaytır könnäre yaqınlaşqaç,Fatix Kärimi qızlarnı mäçetkä alıp barırğa röxsät ala. Mäçetkä törek soltanı comğa namazına yöri ikän. Qızlarnı xörmätläp, soltan qulın kütärep sälamli. Baş wäzir Mäxmüd Şäükät paşa barısı belän qul birep küreşä häm: ”Möselman xatın-qızlarınıñ zur qaleble, ğalicänäp ikänlegen sez ğamäldä kürsättegez”, - dip küp räxmätlär äytä. Qızlar üzläre xaqında iñ matur täêsirlär, güzäl istäleklär qaldırıp, Törkiyä belän sawbullaşalar.
1913nçe yılda Gölsem Abdulla Timerbulat ulı Aqçurinğa kiyügä çığa. Abdulla - ataqlı fabrikantlar näsellennän.
1957nçe yılda xalqıbıznıñ söyekle, talantlı qızı Ömmegölsem Qamalova Aqçurina mäñgelekkä küçä. Qabere tatar ziratında. Ruxı şat bulsın Gölsem xanımnıñ!
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)T.Biktimirova.”Millät,kiläçäk xaqına”.”Xalqım minem”gazetası.N3,aprel’,2012.
