“Tartarika”
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 38/19
“Tartarika” tarixi atlası xaqında qısqaça küzätü
“Tartarika” tarixiatlası üz êçenä närsä ala soñ?
Bu soraularğa cawap tabar öçen bez “Tatar inform” mäğ’lümat agentlığı, ”Azatlıq Radiosı”, Tatar matbuğatı bulğan “Qazan utları” jurnalı mäğ’lümatlarına nigezländek.
“Tatar-inform” mäğ’lümatlarına kürä, “Tartarika” tarixi atlasına Tatarstannıñ tabiğıy baylıqları, tarixı, mädäniyäte, êtnografiyäse, iq’tisadı, muniŝipal’ berämlekläre turında mäğ’lümatlar tuplanğan. Monda Awraziyaneñ kiñ cirlegendä törle tarixi çorlarda yäşägän törki xalıqlar tarixın yaqtırtıla. Tatar xalqınıñ tarixı, êtnografiyäse, mädäniyäte xaqında ätraflı mäğ’lümat birelä. İdel buyı Bolğarı häm Altın Urda xalıqlarınıñ İslam qabul itüe turında da yazılğan bu kitapta. Basma üz êçenä töbäkneñ tarixı häm geografiyäse buyınça borınğı häm zamança kartalarnı,unikal’ illyüstraŝiyälärne üz êçenä ala.
“Tartarika” cıylması tarixnı öyränü fänendä tatar häm aña tuğandaş bulğan xalıqlarnıñ kilep çığışın taralu kiñlege häm ruxıy tormışınıñ böten neçkälekläre belän törle yaqlap çağıldırğan dönyada berençe basma bulıp tora.
2008nçe yılda Tatarstan fännär akademiyäseneñ Tarix institutında äzerlängän “Tartarika” atlasınıñ “Êtnografiya” tomı täq’dim itelä. ”Êtnografiya” kitabı “Tartarika”nıñ öçençe tomı. Moña qadär “Tatarlar häm Awraziya xalıqları tarixı. Tatarstan Respublikası kiçä häm bügen”, ”Borınğı räsemnärdä Awraziya. Miflar. Kiñlek. Obrazlar” dip atalğan ike tomı dönya kürgän bula.
“Tatar xalqı turında tarixnı,mädäniyätne tupladıq.Bar bulğan mäğ’lümatnı bergä cıyıp çığara aldıq. Xäzer qayber illär: Qırğızstan, Qazaq’stan bezne qabatlarğa tırışa. Bu tatarlar turında ğıyl’mi yaqtan iñ sallı, awırlığına kilgändä isä iñ qıymmätle basma dip äytergä bula. Unikal’lege anıñ tağın şunda - yuğarı sänğati däräcädäge räsemnär bik küp. Alar xaritä tözü fänendäge mäğ’lümat belän bäyläneştä birelgän”- dip añlata “Tartarika”nı äzerläü törkeme başlığı, Tatarstan fännär akademiyäseneñ Tarix institutı mödire Rafaêl’ Xäkimov.
“Bu -“Tartarika”- unikal’ xezmät”, - di “Tatarika”nıñ “Êtnografiya” kitabı turında ğalim Damir İsxaqov. ”Çönki xezmätkä sonğı buın tatar êtnograflarınıñ tormışı bötenläye belän kerde diyärgä bula. Êşlär uzğan ğasırnıñ 70nçe yıllar başında başlanğan ide, 90nçı yıllar başında töğällände. Şul däwer êçendä êtnograflar 500läp tatar awılında yörep tradiŝiyon mädäniyät turında mäğ’lümat tupladılar. Şunıñ nigezendä tatarlarnıñ 6 tomlı tarixi-êtnografik atlası tözelde,”- dip söyli ğalim Damir İsxaqov “Azatlıq” radiosına birgän äñgämäsendä.
2017nçe yılnıñ 10nçı oktyabrendä Şihabetdin Märcäni isemendäge Tarix institutı direktorı Rafaêl’ Xakimov citäkçelegendäge tatar ğalimnäre delegaŝiyäse İstanbul qalasında Törek dönyasınıñ muniŝipalitetlar berlegendä yäğ’ni İstanbul şähäreneñ Dolmabaxçe sänğat’ kompleksında uzğan “Tartarika” prezentaŝiyäsendä tatar-törek ğalimnäre ber arağa kilde. Tarixi atlas “Tartarika”nı törek telendä näşer itü - Tatarstan häm Törkiyä arasındağı ike yaqlı xezmättäşlek näticäse. Älege êşne Törkiyäneñ Qazandağı konsullığı, Tatarstan Fännär akademiyäseneñ Şihabetdin Märcäni isemendäge Tarix institutı, Törkiyä dönya muniŝipalitetları berlege häm Törkiyäneñ “Kastamonu Êntegre” kompaniyäse tormışqa aşıra.
“Tartarika” atlası törek telendä 2000 danä tiraj belän dönya kürde. Anıñ dizaynı Mäskäwdä êşlängän häm kitap şunda bastırılğan da.
Ğomumi törki tarixı turında da mäğ’lümat birüçe, monnan tış törek häm tatar xalıqlarınıñ urtaq tarixın yaqtırtqan äsär Törkiyäneñ Mimar Sinan universitetı uqıtuçısı İl’yas Kamalov tarafınnan tärcemä itelä.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)kazanutlary.ru>news>yanalıklar
Törkiyädä törek telenä tärcemä itelgän “Tartarika” atlası näşer iteläçäk.20.02.2017
2)https://www.azatliq.org>...
Başqalar mondıy basma yuq äle-Azatlıq Radiosı
3)samtatnews.ru>2017/10/11>törk…
“Törkiyädä “Tartarik” tarixi atlası täq’dim itelde.“Samara tatarları”.11.10.2017
4)Qıyamova M.,”Tatar-inform”.”Bügen İstanbulnıñ Dolmabaxçe sänğat’ kompleksında uzğan prezentaŝiyädä tatar ğalimnäre qatnaştı”.10.10.2017
