Сәяхәтче ягы белән Мәхмәт Акиф Әрсой / Säyäxätçe yağı belän Mäxmät Akif Ärsoy
Төрeк сәяxәтчeләрe күзлeгeннән 20 / Törek säyäxätçeläre küzlegennän 20
------
Kiñqırlı şäxes, mäğ’rifätçe, millätpärwär möğallim, cämäğat’ êşleklese, veterenariya tabibe, säyäxätçe häm böyek ğosmanlı şağıyre, Törkiyäneñ milli gimnı avtorı Mäxmät Akif Ärsoy turında qısqaça küzätü
Bügenge yazmabıznı Törkiyäneñ Diyänät waqıfı tarafınnan näşer itelgän İslam ênśiklopediyäse yazmalarına, şağıyrä Rifa Raxman xezmätlärenä, internet çeltäre xäbärlärenä, ”Wikipedia” mäğ’lümatlarına nigezlänep äzerlädek.
Bügenge yazmabızda böten törki dönyağa tanılğan böyek ğosmanlı şağıyre, Törkiyäneñ milli gimnı bulğan “Bäysezlek marşı” avtorı- Mäxmät Akif Ärsoy turında häm anıñ icat itkän äsäre “Bäysezlek marşı” turında süz baraçaq. Mäxmät Akif Ärsoy - ğayät’ tirän, töple belemle, kiñqırlı icadi sälätle, zıyalı, yuğarı mädäniyätle şäxes häm talant iyäse bularaq bilgele. Anıñ ğıyl’mi êşçänlege küptarmaqlı, ul - millätpärwär möğallim dä, böyek kürenekle şağıyr’ dä, Törkiyäneñ milli gimnı avtorı da, cämäğat’ êşleklese dä, dini mäğ’rifätçe dä häm şulay uq veterenariyä tabibı da, östäwenä Akif Ärsoynıñ xezmätläre - anıñ ber törek säyäxätçese buluın da raslıy. Ul säyäxätlärendä xalıqnı dus-tatu yäşärgä öndäp häm berdämlekkä çaqırıp, xalıqnı berläşterü omtılışı belän yäşägän ber oluğ ostaz ikänlegen dä kürsätä.
Mäğ’lüm bulğança, 2021nçe yıl - Törkiyädä “Bäysezlek marşı” (törekçäse “İstik’lal marşı”) yılı bularaq iğ’lan itelde. Älege möhim qarar Törkiyä Böyek Millät Mäcleseneñ ğomumi cıyılışında Mäcles räise Mostafa Şäntopnıñ imzası belän häm şulay uq biş partiyäneñ imzaları da urın alğan täq’dim nigezendä “2021nçe yıl “Bäysezlek marşı yılı” bularaq qabul itelä. 1921nçe yılda Törkiyäneñ Millät Mäclese bäygegä cibärelgän 724 şiğır’ arasınnan Mäxmät Akif Ärsoy tarafınnan yazılğan äsärne saylap ala häm bu äsär räsmi gimn bularaq 1921nçe yılnıñ 12nçe martında räsmi räweştä qabul itelä.
“Bäysezlek marşı” bik küplärne uyğa qaldıra, dönyaküläm bilgelelege belän şaqqattıra. Ul bügenge köndä dönyanıñ bik küp tellärenä tärcemä itelgän häm maxsus cıyıntıqlarda dönya kürgän.
Törkiyäneñ “Bäysezlek marşı”nda böten başqa törki xalıqlar gimnnarınıqına qarağanda da, millät tarixınıñ çağılışı köçleräk. Mäxmät Akif Ärsoy watannı keşe küñelendä Xodadan qala iñ yuğarı töşençä däräcäsenä kütärä. ”Bäysezlek marşı”nda yalınu, üteneç böyek köç bulğan Allahqa yünältelä. Añğa ütep kererlek açıq añlayışlı, şul uq waqıtta ütä dä obrazlı häm ütker yazıluı belän dä “Bäysezlek marşı” üz aldına baş iderä. Xörriyät bayrağı, Aläm yözendä dulqınlanğan Ay, xör yäşäwneñ Xaqtan birelgän xaqlığı turında obraz-dini töşençälär aşa bäyäläw-taswirlaw da tekstnı imanlı xalıq küñelenä yaqın itä. Avtor bolarnı psixologik ostalıq belän totıp ala häm tekstqa xäläl, qorban kebek töşençälärne kiterep kertä. Dimäk, il irege öçen köräş xäläl genä bula ala, sin şul köräştä üzeñne qorban itüne ber bäxet sanayaçaqsıñ. Şul uq waqıtta Mäxmät Akif Ärsoy üz milläten watan häm millät aläme astında berläşergä dä çaqıra, däwlät atributikası berämleklären üzara nıq bäyli.
Beläbez ki, şiğır’ - näfis tekstlar arasında iñ läzzätle häm formağa iñ nıq salınğanı, küp törle qalıplarğa iyä bulğanı. Säyäsi-iq’tisadi krizislar bulsınmı, kütäreleş küzätelsenme, törle xalıqlarda alğarışqa, köräşkä äydägän gimn şiğ’riyäte çäçäk ata. Törkiyä ilbaşı Mostafa Kämalğa häm anıñ köräştäşlärenä köçle yañğıraşqa häm ideya êçtälegenä iyä “marş” xalıqnı bergä tuplaw, zur köräşlärgä, yaña reformalarğa mobilizaŝiyäläw öçen kiräk bula. Häm Mäxmät Akif Ärsoynıñ “Bäysezlek marşı” älege taläplärgä tulısınça cawap birä. Marş töşençäse üze ük berdäm adımğa atlawnı küz aldına kiterä. Mäxmät Akif Ärsoynıñ icat itkän”İstik’lal marşı” bik küplärne uyğa qaldıra, yäşäwçänlege belän soqlandıra, dönyaküläm bilgelelege belän şaqqattıra.
Törkiyä watanınıñ häm milläteneñ böyek şağıyre häm küpqırlı şäxes Mäxmät Akif Ärsoynı xörmät, räxmät häm şäfqat’ belän iskä alabız!
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1) islamansiklopedisi.org.tr>org.tr>mehmed-…
MEHMED AKİF ERSOY-TDV İslam Ansiklopedisi.
2) tr.m.wikipedia.org>wiki>Mehmet…
Mehmet Akif Ersoy-Vikipedi
3) tt.m.wikipedia.org>wiki>Törkiyä_...
Törkiyä gimnı-Wikipedia
4) www.bagcilar.bel.tr>Files>page457
“Türk Dünyasını Aydınlatanlar”.
Rifa Rahman.”Gimnnar-ul millät qıyblası”. “Mädäni comğa”-gazetı.17.04.2015
