Tramp häm Putinnıñ Xel'sinkidäge oçraşuı

Amerika Quşma Ştatları ilbaşı Donal’d Tramp belän Rusiya Federaśiyäse däwlät başlığı Vladimir Putinnıñ Xel’sinkida uzğan cıyılışı küp cähättän zur ähämiyätkä iyä. İke il mönäsäbätläre soñğı däwerdä şaqtıy kiyerenke ide. Putin häm Tramp oçraşuınıñ töp temaları atom-töş qorallanuı,Rusiyäneñ Amerika saylawına qatışuı ,ênergetika säyäsäte ,Süriyä häm Qıtay buldı.

Tarixi bularaq Sovetlar Berlege häm Amerika Quşma Ştatları arasında kiyerenkelek artqan däwerlärdä ike ilneñ söyläşü uzdıruı öçen Finlyandiya tarafsız urın bularaq saylana ide. Tramp häm Putin bu tradiśiyägä tuğrı qalıp oçraşunı Finlyandiyada ütkärde. Älege oçraşu barı tik ike il mönäsäbätläre öçen genä tügel dönya öçen dä zur ähämiyätkä iyä.

Säyӓsӓt, iq’tisad hӓm ictimaği tikşerenülӓr waqıfı SETA tikşerenüçese, yazuçı Can Acunnıň mӓs’ӓlӓ belӓn bӓyle añlatmasın tӓq’dim itӓbez.

Şaqtıy matbuğat wäkile küzätep barğan söyläşülärdän soñ liderlar matbuğat oçraşuı ütkärde. Trampnıñ biredäge totışın häm äytkän süzlären AQŞ matbuğatı häm säyäsätçeläre bik tänqit’läde.

AQŞ ilbaşı Trampqa Rusiyäneñ Amerika saylawlarında qatışuı turındağı soraw birelgäç anıñ Rusiya Federaśiyäse däwlät başlığı Putinnıñ yanında Amerika oyışmaların tänqit’läp Rusiyäneñ süzlärenä tağın da kübräk ışanuı turında äytüe reakśiyälärgä säbäp buldı.  

İke il xalıqara geopolitik möhim mäs’älälär xaqında söyläşte. İñ ähämiyätle mäs’älä - ike ilneñ Qıtay xaqındağı söyläşüläre. AQŞnıñ Qıtay êşlänmälärenä iq’tisadi suğış üzençälegendä cäza salımnarı kertü qararı AQŞ belän Qıtay arasında kiyerenkelekkä säbäp bulğan ide. Xel’sinkidäge oçraşuda AQŞ häm Rusiya arasında Qıtayğa qarata partnyerlıq öçen täwge tapqır ike yaqlı wäzğiyät’ne tikşerep qaraw ütkärelde.Fäqät’ Rusiya häm AQŞ Qıtayğa qarşı ittifaq qorudan yıraq tora häm ofıqta mondıy ittifaq kürenmi.

Xel’sinki oçraşuındağı tağın ber möhim mäs’älä Süriyä ide. AQŞ häm Rusiya ayıruça könyaq Süriyädäge waqıyğalar, İzrailneñ iminlege häm İrannıñ könyaq Süriyädäge barlığı xaqında söyläşte. Vladimir Putin İzrail häm Süriyä rejimı arasında 1974 nçe yıl şartnamäse nigezendä  kileşü täêmin itü mömkin buluın alğa sörde. AQŞ ilbaşı Donal’d Tramp isä Amerika Quşma Ştatlarınıñ İrannıñ Süriyädä bar buluın qabul itmäyäçägen assızıqladı. Fäqät’ AQŞ ilbaşı İranğa qarşı Süriyädä nindi adım yasayaçağı turında bernärsä dä äytmäde.

İke il citäkçeläre arasındağı cıyılış NATO sammitınnan soñ ütkärelde. NATO cıyılışında Germaniyanı Rusiyägä Tönyaq ağım 2 proyektı arqasında ênergiya säyäsätläre cähätennän bäyle buluda tänqit’lägän AQŞ ilbaşı Tramp Xel’sinkidäge matbuğat oçraşuında bu qararnıñ Germaniyanıqı buluın äytte. Rusiya Federaśiyäse däwlät başlığı Putin isä cämäğät’çelek qarşında xalıqara bazardağı gaz bäyälären bergä bilgeläw öçen AQŞqa täq’dimen yañarttı. Rusiya iq’tisadı gaz êksportına bäyle bulğan öçen xalıqara bazardağı ênergiya bäyäläre Rusiya iq’tisadına turıdan turı täêsir itä.

Xel’sinki cıyılışınıñ tağın ber möhim maddäse atom - töş  qoralı mäs’äläse ide.AQŞ häm Rusiya dönyadağı barlıq atom-töş qorallarınıñ 90%ına iyä. İke il liderı oçraşuında dönyadağı atom –töş qoralın kimetü öçen AQŞ häm Rusiya arasındağı kileşüne däwam itterü qararına kilende.

Xel’sinki cıyılışı Rusiya belän Amerika Quşma Ştatları arasında kiyerenkelekkä säbäpçe bulğan mäs’älälärne zur külämdä çişä almasa da ike il liderınıñ tarafsız töbäktä oçraşıp söyläşüe häm şaqtıy mäs’älädä fiker alışuı ike il mönäsäbätlären beraz bulsa da cayğa salğandır dip ışanıp qalabız.