Törkiyä – Tacikstan mönäsäbätläre

      Tacikstan – Awraziyanıň möhim illärennän berse. Tacikstan törki dönya êçendä buluğa qaramastan bäysezlegen iğ’lan itkän 1991 nçe yıldan başlap bügenge köngä qadär Törkiyä – Tacikstan mönäsäbätläre çiklängän däräcädä däwam itte. Tacikstannıň iq’tisadi şartları, ildä ber däwerdä  watandaşlar suğışınıň küzätelüe ,Tacikstannıň Rusiya häm ayıruça İran belän bik yaqın mönäsäbätläre arqasında telängän däräcädä köçle mönäsäbätlär urnaştıru mömkin bulmadı. Fäqät’ täwge yıllar belän çağıştırğanda xäzerge waqıtta mönäsäbätlärdä şaqtıy alğarış bar.

     Törkiyä 1991 nçe yılnıň 16 nçı dekabrendä Tacikstannıň bäysezlegen tanıdı. 1992 nçe yılnıň 29 nçı ğinwarında isä ike il arasında diplomatik mönäsäbätlär urnaştırıldı.Törkiyäneň Düşämbedäge tulı wäqalätle ilçelege 1992 nçe yılnıň 4 nçe avgustında ,Tacikstannıň Änkaradağı tulı wäqalätle ilçelege 1995 nçe yılnıň 16 nçı oktyabrendä açıldı. Törkiyäneň Düşämbedäge tulı wäqalätle ilçelege Tacikstanda  1992-1997 nçe yıllardağı watandaşlar suğışı waqıtında da êşläwen däwam itterde.

     Tacikstan öçen tışqı säyäsättä İran urtaq tel säbabe belän möhim poziŝiyädä.Şuňa kürä Tacikstan belän İran arasında barı tik säwdä tarmağında ğına tügel ,mäğarif häm mädäni tarmaqlarda da citdi xezmättäşlek bar. Törkiyä Cömhüriyäte dä uquçı yäş’lär proyektı qısasında 1992-1993 nçe uqu-uqıtu yılınnan başlap Tacikstannan kilgän şaqtıy studentqa yuğarı belem birde.

     Awraziya iq’tisadi berlege belän Şanxay xezmättäşlek oyışmasına äğ’za bulğan Tacikstannıň soňğı yıllarda Awrupa Berlege belän mönäsäbätläre dä kamilläşä bara. Bügenge köndä Awrupa Berlegeneň Urta Aziyadağı proyekt häm yärdämnäreneň zur öleşe Tacikstanğa turı kilä. Awrupa Berlege belän Tacikstan arasında tözelgän kileşülär qısasında soŝial’ iminlek ,sälamätlek saqlaw häm şäxsi tarmaqnıň üseşe planlaştırıla.

     Tacikstan tabiği çığanaqlarğa iyä buluına qaramastan cirläre tawlıq bulğanğa kürä bolarnı çığaruda qıyınlıqlar belän oçraşa. İlneň geografik strukturasına bäyle qıyınlıqlar arqasında igençelek tä bik awır şartlarda başqarıla. Tacikstanda êş belän täêmin itüdä dä problemalar küzätelä.

     Soŝial’ häm iq’tisadi problemaları bulğan Tacikstanda törek firmalarınıň sanı häm kereşüläreneň artuı il iq’tisadın canlandıruğa öleş kertäçäk. Soňğı yıllarda xosusıylaştıru qısasında törle proyektları bulğan Tacikstanda törek firmalarınıň bu mäs’älägä yünälüläre ike il öçen dä faydalı bulaçaq.

Soňğı yıllarda Törkiyä belän Tacikstan arasındağı iq’tisadi häm säyäsi mönäsäbätlärdä şaqtıy alğarış täêmin itelüen häm monıň kiläçäktä tağın da üsü potensialına iyä buluın äytergä kiräk. Bügenge köndä ike ildä dä mönäsäbätlärne här tarmaqta üsterü yünäleşendä köçle iradä bar.

     Bu bäyläneştä Tacikstan ilbaşı İmamali Raxmannıň 2012 nçe yılnıň 18 nçe dekabrendä Törkiyä Cömhüriyätenä säfäre waqıtında Törkiyä Cömhüriyäte belän Tacikstan Cömhüriyäte arasında xezmättäşlek şurası buldıru turındağı urtaq belderü imzalandı. 

     Şulay uq Törkiyä Cömhüriyäte tışqı êşlär ministrı Mävlüt Çavuşoğlunıň 2016 nçı yılnıň 21 nçe oktyabrendä Tacikstanğa säfäre qısasında Törkiyä Cömhüriyäte tışqı êşlär ministrlığı belän Tacikstan Cömhüriyäte tışqı êşlär ministrlığı arasında 2017 -2020 nçe yıllarnı üz êçenä aluçı xezmättäşlek planına qul quyıldı.

 Çavuşoğlunıň Tacikstanğa  säfäre 8 yıldan soň älege ilgä tışqı êşlär ministrı däräcäsendä yasalğan täwge säfär ide. Şulay uq qatnaş iq’tisadi komissiyäse räistäşe prem’yer-ministr urınbasarı Yıldırım Tuğrul Türkeş älege komissiyäneň 9 nçı däwer cıyılışın ütkärü öçen ağımdağı yılnıň 15-17 fevral’ könnärendä Düşämbegä säfär qıldı.

İke il arasında transport tarmağında da köçle xezmättäşlek däwam itä.Avtoyul häm timer yul transportı cähätennän möhim proyektlarda ike il dä urın ala.

Soňğı däwerdä ike yaqlı säwdä mönäsäbätläre dä arta bara. Törkiyä –Tacikstannıň dürtençe zur säwdä partnyerı. 2013 nçe yılda Tacikstan – Törkiyä arasındağı säwdä küläme 655 million 115 meň dollar buldı. Tacikstanda êşçänlek başqaruçı törek firmaları tuplam 50 million Amerika dolları külämendä turıdan turı kapital kertä. Şulay uq Törek xezmättäşlek häm koordinaŝiya agentlığı Tacikstanda investiŝiya kertü häm yärdäm programmaların däwam itterä. İke il mönäsäbätläreneň kiläçäktä bilgele ber plan qısasında däwam itüe Törkiyä – Tacikstan mönäsäbätlären kamilläşterügä öleş kertäçäk.

     Törkiyä belän Tacikstan arasında Berläşkän Millätlär Oyışması ,İslam xezmättäşlek oyışması häm İq’tisadi xezmättäşlek oyışması kebek xalıqara oyışmalarda yaqın xezmättäşlek, xalıqara oyışmalarğa namzätleklär qısasında teläktäşlek bar.