Törkiyä-AQŞ: krizis tozağınnan qotqarıldı

Törkiyä-AQŞ mönäsäbätlärendä yaña çor

“İke il arasındağı mönäsäbätlär, krizislar tozağınnan qotqarılıp, kontrol’ astına alındı häm bu räweşle Törkiyä-AQŞ arasında yaña çor başlatıldı.”

İlbaşı Ärdoğannıñ Amerika Quşma Ştatları säfäre Törkiyä-Amerika Quşma Ştatları mönäsäbätlärendä barlıqqa kilgän iñ awır krizislardan berseneñ külägäse astında uzdı. Oçraşu aldınnan AQŞ matbuğatında Ärdoğannıñ Trampnıñ “iñ awır qunaqlarınnan” berse bulaçağına qağılışlı añlatmalar yasaldı. Cirle matbuğatta bulmasın, çit il mediasında bulmasın kritik barıştan uzğan Törkiyä-AQŞ mönäsäbätlärendä qırılu yäşänäçäge häm ike il arasındağı mönäsäbätlärneñ özelü däräcäsenä citäçäge turında yazmalar çıqtı. Fäqät bezneñ monnan alda başqa ber yazmada da äytep uzğanıbız kebek, söyläşü barışı böten bolarnı buşqa çığardı. İlbaşı Tramp, qunağın işektä qarşı alıp, Däwlät başlığı Ärdoğanğa härtörle jest häm kiñ küñellelek kürsätte.

Şulay uq yasalğan matbuğat belderülärendä här ike lider da, Törkiyä-Amerikan mönäsbätläreneñ ähämiyätenä basım yasap, kileşelmägän mäs’älälärgä qağılmadılar. Bu räweşle vitrinağa çağılğan söyläşü barışına qaralğan çaqta monıñ uñay häm uñışlı uzuın äytergä mömkin.

Säyäxätneñ kritik ähämiyätlege arqasında Törkiyä İlbaşı oçraşuğa töp mäs’älä başçaları häm möhim ministrlar häm citäkçelärdän torğan wäkillek belän kitte. Söyläşelgän temalar arasında xärbi, strategik, säyäsi häm iqtisadi mönäsäbätlärdän terrorçılıq belän köräşkä xätle Törkiyä-Amerikan mönäsäbätlärenä tiskäre yoğıntı yasawçı bertörkem mäs’älälär buldı.  Bu temalarnı açıp salırğa kiräk bulsa, bolarnıñ ğomum Süriyä häm Yaqın Könçığış mäs’äläläre, Törkiyä sorağan xärbi qorallar häm äyberlär, terrorçılıq belän köräş, “Fätullahçı” (FETÖ/PDY) terror oyışması/parallel däwlät qorılışı mäs’äläse, “YPG” häm terror belän köräş, “DEAŞ” belän köräş häm Rakkağa yasaluı proyektlanğan operaśiya kebek törek-amerikan mönäsäbätlärenä täêsir itüçe mäs’älälär buluı kürenä.

Amerika Quşma Ştatlarındağı söyläşülärneñ näticälärenä qaralğan çaqta, İlbaşı Ärdoğan bulmasın, wäkillektä buluçılar bulmasın, yasağan açıqlawlarınnan häm matbuğatta çağılğan añlatmalardan añlaşılğanı qadär säfär telängän näticäne täêmin itmägän. Bigräk tä “FETÖ” mäs’äläse häm “YPG” terror oyışması belän bäyle mäs’älälärdä Amerika Quşma Ştatlarınıñ üzgä uylawı anıq itep bilgele buldı. İlbaşı Trämp, “FETÖ” mäs’äläseneñ xoquqi barış buluın alğa sörep, Törkiyäneñ teläklärenä tiskäre qaradı. Fäqät “FETÖ” êşçänlegen tikşerü öçen komissiyanı tözü süzen birde.

“YPG” mäs’äläsendä isä bu qorılışnıñ “PKK”dan ayırmalı buluı tezisına nigezlänep Amerika Quşma Ştatlarınıñ “DEAŞ” belän köräş alıp barıluında häm Rakkanıñ alınuında şuşı oyışma belän xezmättäşlekneñ däwam iteläçäge belderelde.

Şul uq waqıtta säfärneñ şaqtıy uñay näticäläre dä buldı. İñ êlek Törkiyä-Amerika mönäsäbätläre bilgesezlek äylänmäsenä êtärelüennän qotıldı. İke il arasındağı mönäsäbätlär, krizislar tozağınnan qotqarılıp, kontrol’ astına alındı häm bu räweşle Törkiyä-AQŞ arasında yaña çor başlatıldı. Yaña çorda ike yaqlı mönäsäbätlärneñ strategik urtaqlıq däräcäsenä kütärelerme, yuqmı ikänlegen isä yasalğan säyäsi häm xärbi adımnar häm mäydandağı täräqqiyätlär bilgeläyäçäk. Ämma kim digändä rel’stan çıqqan törek-amerikan mönäsäbätläre qabat normal’ däräcägä salındı.

Monnan tış Törkiyä sorağan 100dän kübräk “Skorski” törendäge boralaq häm keşesez hawa apparatınıñ satıluı mäs’äläsendä İlbaşı Tramp yärdäm itäçägen belderde. Şulay uq iqtisadi êlemtälärneñ üsterelüe mäs’äläsendä kileşügä ireşelde. “YPG” mäs’äläsendä isä ni çaqlı ğına da Törkiyä telägänen ala almasa da Amerika Quşma Ştatlarınıñ bu mäs’älädä yomşawı täêmin itelde. İlbaşı Tramp “YPG”neñ Törkiyägä höcüm itmäwe häm bu oyışmağa birelgän amerikan qorallarınıñ Törkiyägä qarşı qullanılmawı mäs’älälärendä ışanıç birde.

Bälki, aldağı êtapta “YPG”gä birelgän awır qorallarnıñ Rakka operaśiyasınnan soñ kire cıyılıp alınuı da täêmin itelä alınır.

Näticä bularaq Amerika Quşma Ştatlarınıñ mänfäğätläre global’ köç bularaq rolen däwam itterä aluı öçen regional’ köç bulğan Törkiyä belän xezmättäşlek urnaştırunı zarur qıla. İlbaşı Trampnıñ “salqın suğış” çorındağı törek-amerikan ittifaq mönäsäbätlärenä östenlekle basım yasawı – Amerika Quşma Ştatlarınıñ Törkiyägä bulğan şuşı strategik ixtıyacı arqasındadır. Törkiyä isä Amerika Quşma Ştatlarınıñ Süriy belän Ğiraqta (Ğıyraqta) häm ğomumän Yaqın Könçığış geografiyasında alıp baraçaq säyäsätneñ häm strategiyasınıñ tiskäre yoğıntılarınnan häm zararlarınnan saqlanu häm bolarnı urtaq mänfäğätkä äyländerü öçen êlemtä kanalların açıq totuına häm normal’ mönäsäbätlärne däwam itterüenä ixtıyacı bar.

Professor, doktor Ärdal Tanas Qaragöl