Yaponiya-Rusiya mönäsäbätläre häm anıñ töbäktä çağılışı

Rusiya Federatsiyäse däwlät başlığı Vladimir Putin 6 nçı mayda Soçi qalasında Yaponiya premyer-ministrı Sindzo Abene qabul itte. Oçraşu 3 säğättän kübräk däwam itte.Söyläşüdä nigezdä Kuril utrawları belän bäyle Rusiya - Yaponiya krizisı xaqında süz baruı belderelde.

Soçida uzğan 13 nçe Putin-Abe oçraşuında ike il arasındağı utrawlar belän bäyle tınıçlıq kileşüe qaraldı. Kuril utrawları belän bäyle yaña totış söyläşelde. Elegräk ike il tışqı eşlär ministrlıqları tarafınnan yasalğan adımnarğa yaqlaw kürsätelüe belderelde. Tışqı eşlär ministrlıqları tınıçlıq kileşüen iyün ayında qabat qarayaçaq ,ike il saqlanu ministrlıqlarınıñ da mäs’äläne çişügä öleş kertü öçen eşkä kereşäçäge citkerelde. Şulay uq söyläşülärne ike il iminlek şuraları aradaşçılığı belän däwam itterü xaqında da kileşü tä’min itelde.

Rusiya Federatsiyäse tışqı eşlär ministrı Sergey Lavrov oçraşuda Äfganstan mäs’äläseneñ dä qaraluın belderep, narkomaniyağa qarşı köräştä ike ilneñ urtaq politsiya xezmätkärläre citeşterü proyektları buluın citkerde. Şulay uq Urta Aziya belän bäyle qayber proyektlarnıñ qaraluı belderelde.

Rusiya häm Yaponiya Koreya yarımutrawınıñ atom-töş qoralınnan arınuı belän bäyle kileşülärne ütäw turındağı fikerlären urtaqlaştı. Şulay uq Tönyaq Koreyanıñ atom-töş statusına iyä buluına reaktsiya belderelde.

Yaponiyanıñ Rusiyägä qarata sanktsiyäläre oçraşu kön tärtibendä urın almadı. Söyläşüdä ike il arasında säwdä külämen arttıru häm zur külämle kapital salu proyektları qaraldı. İke ilneñ 8 maddädän torğan iqtisadi xezmättäşlek proyektın tormışqa aşıruı da kön tärtibendä.

Putin Abene 2-3 nçe sentyabr könnärendä Vladivostokta uzaçaq iqtisadi forumğa çaqırdı. Oçraşuda Putinnıñ Yaponiyağa säfäre dä söyläşelde.

Rusiya belän Yaponiya arasında 70 yıldan birle Kuril utrawları bäxäse däwam itä. 1945 nçe yılnıñ 8 nçe avgustında Sovetlar Berlege Yaponiyağa suğış iğlan itep 56 utrawdan torğan Kuril utrawlarına ğaskär cibärde. Sovetlar Berlege 1945 nçe yılnıñ 23 nçe avgustında Şumşu utrawın qulğa töşerep könyaqqa taba yulın däwam itterde. Yaponnar kire çigenergä mäcbür buldı.Rusiya belän Yaponiya arasında  İturup, Kunaşir, Şikotan häm Xabomay utrawları belän bäyle kiyerenkelek däwam itä.

Global säyäsättäge üzgäreşlär qayber illärneñ  mönäsäbätlären tkşerep küzdän kiçerügä ,elekke problemalarnı çişärgä teläwlärenä säbäp bula. Soçidağı Putin – Abe oçraşuı monıñ açıq ürnäge. Soçida Rusiya belän Yaponiya mönäsäbätlären kamilläşterergä teläwlären açıq räweştä belderde. Dimäk ike il mänfäğätläre bu aralarda ber-bersenä turı kilä.Rusiya Yaponiyadan investitsiyälär kertergä telägändä Yaponiya Rusiyäneñ Yıraq Könçığış töbägendä köçen nığıtu belän mäşğul. Şuña kürä dä Yaponiyanıñ Rusiyägä qarata sanktsiyäläre bu oçraşuda kön tärtibenä kilmäde.

Yaponiyanıñ Urta Aziya illäre belän mönäsäbätläre dä üsä bara. Yaponiya premyer-ministrı Abe uzğan yıl Urta Aziya säfärenä çığıp töbäk illäre belän möhim kileşülärgä qul quyğan ide. Bu kileşülärne tormışqa aşıru Yaponiya –Urta Aziya mönäsäbätlären yaña däräcägä kütäräçäk. Rusiya belän Yaponiyanıñ Äfganstanda urtaq proyektlar başqaruı maqtawğa layıq küreneş.

Kuril utrawları krizisı, könbatışnıñ Rusiyägä sanktsiyäläre mäs’äläläre Rusiya belän Yaponiya mönäsäbätlaren üsterügä kirtä tügel. Däwlätlär arasındağı mönäsäbatlär näq menä şulay bulırğa tiyeş tä.