قبرستان شهدای تُرک برلین؛ مدفن شخصیت‌های عثمانی و قاجار
شمار زیادی از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی دوره مشروطه و همچنین شاهزادگان دوره قاجاریه ایران در قبرستان شهدای تُرک برلین دفن شده‌اند
تاریخ احداث قبرستان شهدای تُرک برلین به اواخر قرن 18 میلادی و زمانی که علی عزیز افندی، سفیر سلطان سلیم سوم، پادشاه عثمانی در پادشاهی پروس در برلین درگذشت، بازمی‌گردد. علی عزیز افندی، نخستین سفیر عثمانی در امپراتوری پروس در 29 اکتبر 1798 درگذشت و به دلیل عدم امکان انتقال جسد وی به استانبول، در زمین اهدایی توسط فریدریش ویلهم سوم، پادشاه پروس در منطقه تمپلهوف برلین دفن شد.
طی قرن 19 میلادی نیز شماری از دیپلمات‌های تُرک و اتباع برخی کشورهای اسلامی در این گورستان به خاک سپرده شدند تا اینکه در سال 1866 کاربری آن به گورستان دیپلمات‌ها تغییر یافت و بنای یادبودی نیز به دستور سلطان عبدالعزیزخان در سال 1867 در این گورستان ساخته شده است.
این گورستان در سال‌های آتی نیز با دفن تعدادی از نظامیان ترکیه که طی جنگ جهانی اول شهید شده بودند، نام «قبرستان شهدای تُرک برلین» را به خود گرفت. هم اکنون زمین این قبرستان و مسجد با نام رسمی «قبرستان شهدای تُرک برلین - وزارت دفاع ترکیه» با مساحت 2 هزار و 550 مترمربع در تملک وزارت دفاع ترکیه قرار دارد.
براساس بررسی‌های صورت گرفته در سال 1942 میلادی مزار 35 تبعه ترکیه و 69 تن دیگر از ایران، پاکستان، کشورهای عربی، افغانستان، شبه جزیره کریمه، ترکستان و آسیای میانه، قزاقستان و دیگر مناطق اسلامی در این گورستان شناسایی شده است.
از سوی دیگر، مسجدی با همین نام و با گنجایش 1500 نفر در سال 2005 در کنار این گورستان افتتاح شده که دارای یک مرکز فرهنگی و مرکز تجمعات است. اتحادیه تُرک-اسلام سازمان امور دیانت ترکیه اداره این مسجد را برعهده دارد. این قبرستان و مسجد به دلیل قدمت آن و واقع شدن در یکی از مناطق مرکزی شهر برلین دارای اهمیت فراوانی برای جامعه تُرک‌ها و مسلمانان آلمان است و بازدید یواخیم گوک، رئیس جمهور سابق آلمان در پاییز سال 2012 از این مسجد خود نشانگر این مساله است.
در این میان دفن شماری از شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی دوره قاجاریه و مشروطه ایران در این قبرستان که برخی از آنها نیز از شاهزادگان خاندان قاجار به شمار می‌روند، جلب توجه می‌کند.
- عباس میرزا فرمانفرمائیان ملقب به سالارلشکر، نوه دختری مظفرالدین شاه قاجار و نتیجه پسری عباس میرزا نایب السلطنه از جمله شخصیت‌های شناخته شده است که در قبرستان شهدای تُرک برلین به خاک سپرده شده است. عباس میرزا فرمانفرمائیان در سال 1268 شمسی (1267 تاریخ تولد ثبت شده بر روی سنگ قبر) در تبریز متولد شد. او فرزند دوم عبدالحسین میرزا فرمانفرما نوه عباس میرزا نایب السلطنه و نخست وزیر ایران در دوره پادشاهی احمدشاه قاجار بود. عباس میرزا خود نیز برای مدتی به عنوان وزیر عدلیه و همچنین وزیر تجارت ایران در دوره احمد شاه ایفای نقش کرده بود و برای دو دوره نمایندگی مردم مراغه در مجلس شورای ملی را برعهده داشت. با روی کار آمدن رضاخان، عباس میرزا فرمانفرمائیان نیز مانند بسیاری دیگر از دولتمردان و شاهزادگان قاجار به حاشیه رانده شد و در اردیبهشت سال 1314 در سن 45 سالگی براثر بیماری در برلین درگذشت.
- میرزا فضلعلی آقا مجتهد تبریزی فرزند حاج‌میرزا عبدالکریم ملاباشی آذربایجانی در سال 1240 شمسی در تبریز متولد شد و پس از پایان تحصیلات دینی خود در عراق و اخذ درجه اجتهاد به تبریز بازگشت و به کار تدریس و تالیف مشغول شد. میرزا فضلعلی آقا تبریزی با صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه قاجار و تشکیل اولین مجلس شورای ملی، به عنوان نماینده انتخابی علماء از تبریز وارد مجلس شد. او از مدافعان جدایی دین از سیاست بود و با شخصیت‌های شناخته شده آن روزگار چون طالبوف تبریزی، ثقه الاسلام تبریزی، سیدحسن تقی‌زاده و محمدعلی جمالزاده نامه‌نگاری و مراوده داشت. در کتاب «بحران دموکراسی در مجلس اول: خاطرات و نامه‌های خصوصی میرزا فضلعلی آقا تبریزی» به قلم غلامحسین میرزاصالح به بررسی زندگی و آراء و عقاید میرزا فضلعلی آقا تبریزی پرداخته شده است. او پس از ابتلا به بیماری برای درمان از راه باکو، سن پترزبورگ، استکهلم، لندن و لاهه راهی برلین شد و در سال 1921 میلادی (1339 هجری قمری) در این شهر درگذشت و در قبرستان شهدای تُرک برلین به خاک سپرده شد.
همچنین، مزار کسانی چون ملک‌الزمان نواب، دختر جعفر قلی خان، وزیر امور خارجه و خواهر حسینقلی خان نواب، سفیر ایران در برلین در عصر قاجاریه، سرهنگ احمد علی خان زند، ربابه تقی‌زاده، خواهر حسن تقی‌زاده، میرزا علی محمد محلوجی نماینده دوره نهم مجلس شورای ملی، شاهزاده مهپاره قاجار تقی، سید حمزه خطیب الممالک فرزند سید تقی تبریزی، مهدی بابازاده همدانی و شخصیت‌هایی از افغانستان نیز در این گورستان قرار دارد.
