بررسی تاثیر از سرگیری روابط ایران و عربستان سعودی بر جنگ یمن

دکتر بیلگه‌حان آلاگز، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه مرمره درباره تاثیر از سرگیری روابط ایران و عربستان سعودی بر جنگ یمن در تحلیلی به آناتولی گفت: ایران و عربستان سعودی پس از هفت سال در 10 مارس 2023، در نشستی به میزبانی چین، تصمیم گرفتند روابط دیپلماتیک خود را از سر بگیرند، اما در اصل مذاکرات دو کشور در آوریل 2021 با میانجیگری عراق و عمان آغاز شده بود.

وی افزود: مذاکراتی که 5 دوره برگزار شد، به علت بحران یمن به بن‌بست خورد، بازتاب آشتی ایران و عربستان در جنگ یمن، اصلی‌ترین موضوعی است که توجه جامعه جهانی را به خود جلب کرده است.

آلاگز در ادامه تصریح کرد: با حوادثی که در ژانویه 2011 در یمن به عنوان ادامه بهار عربی آغاز شد، جنگ داخلی یمن آغاز شد و تا به امروز ادامه دارد. سال‌های 2014 و 2015 نقطه عطف بود، زیرا اوضاع یمن پیچیده‌تر شده و ایران و عربستان سعودی درگیر این روند شدند.

وی اذعان داشت: پس از آنکه حوثی‌ها که به انصارالله وابسته به شاخه زیدی شیعه نیز معروف هستند، در سپتامبر 2014، صنعا، پایتخت را تصرف کردند، عربستان سعودی مدعی شد که ایران از حوثی‌ها حمایت می‌کند. در سال 2015، اعتراضات آغاز شده توسط حوثی‌ها به مرحله کنترل نهادهای دولتی رسید.

آلاگز گفت: عبدربه منصور هادی، رئیس جمهور وقت یمن در 25 مارس 2015 در نامه‌ای به سازمان ملل متحد اعلام کرد که پیشروی حوثی‌ها یک کودتا بوده و این وضعیت مغایر با ماده 51 منشور سازمان ملل و توافقات اتحادیه عرب است.

وی افزود: هادی از سازمان ملل خواست که به کشورهایی که مایل به پایان این ناآرامی‌ها هستند اجازه مداخله نظامی بدهد. سپس در 26 مارس 2015 ائتلافی متشکل از 10 کشور به رهبری عربستان سعودی عملیات نظامی علیه یمن آغاز کردند. بدین ترتیب حوادث یمن فراتر از یک جنگ داخلی رفته و به یکی از مهم‌ترین جنگ های نیابتی تهران و ریاض تبدیل شد.

- اهمیت یمن برای ایران و عربستان

آلاگز در ادامه تصریح کرد: در این زمینه باید توجه داشت که ایران و عربستان اهمیت استراتژیک متفاوتی برای یمن قائل هستند. مهمترین رکن سیاست خارجی ایران منطقه‌ای است که عراق، سوریه، لبنان و فلسطین را در بر می‌گیرد و به عنوان «محور مقاومت» تعریف می‌شود.

وی با اشاره به استراتژی‌های متفاوت تهران و ریاض گفت: از سوی دیگر، یمن در موقعیتی قرار دارد که ایران می‌تواند در برابر عربستان سعودی، یکی از مهم ترین رقبای خود در منطقه، به برتری استراتژیک دست یابد. ایران معتقد است، ایجاد نفوذ در بخش وسیعی از منطقه از سواحل یمن تا خروجی دریای سرخ و تسلط بر خلیج عدن به معنای کنترل مسیرهای نفتی مهم است.

او تصریح کرد: ایران با کنترل ترانزیت نفت در خلیج با در اختیار داشتن تنگه هرمز قصد دارد از طریق روابط خود با حوثی‌ها در شمال یمن نفوذ ایجاد کرده و از این رو می‌خواهد مسیرهای انرژی را تحت کنترل و حفاظت خود قرار دهد.

آلاگز درباره نفوذ ایران در یمن از طریق حوثی‌ها ابراز داشت: این نفوذ یک تهدید جدی برای عربستان سعودی تلقی می‌شود، زیرا عربستان در اختیار داشتن چنین قدرتی از سوی ایران را به عنوان خطری برای منافع خود تلقی می کند.

وی تاکید کرد: عربستان سعودی با یمن 1800 کیلومتر مرز مشترک دارد. بنابراین هرگونه بی‌ثباتی سیاسی یا اقتصادی در یمن یا قدرت رقیب منطقه‌ای مانند ایران در یمن یک موضوع امنیت ملی است که عربستان سعودی را در بسیاری از ابعاد از جمله امنیت مرزها به طور مستقیم تحت تاثیر قرار خواهد داد. پس می‌توانیم بگوییم که یمن برای ایران یک موضوع ثانویه اما برای عربستان موضوع اولیه و اساسی است.

آلاگز افزود: در توافق آشتی اخیر بین ایران و عربستان سعودی، مستقیما از یمن نام برده نشد اما در متن توافق تاکید شد که هر سه کشور تمام تلاش خود را برای حفظ صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی به کار خواهند گرفت.

وی درباره شکننده بودن آتش‌بس‌ها در یمن اذعان داشت: آتش بس اعلام شده بین طرفین در 2 آوریل 2022 با میانجیگری سازمان ملل در یمن در 2 اکتبر 2022 پایان یافت و هنوز توافق آتش‌بس جدیدی بین طرفین امضا نشده است.

آلاگز با تاکید بر اینکه عدم حضور بازیگران محلی یمن در آشتی ایران و عربستان سعودی یک نقص مهم است، گفت: حضور عناصر محلی برای پایداری هر توافقی نقش حیاتی دارد.

وی خاطرنشان کرد: امروز حوثی‌ها بر ارتفاعات شمالی از جمله صنعا، پایتخت تسلط دارد، در حالی که متحدان یمنی عربستان سعودی در بسیاری از مسائل اختلاف نظر دارند. به همین دلیل اولویت ریاض مسائل ملموسی مانند بازگشایی کامل بنادر و جاده‌های این کشور است.

آلاگز درباره برنامه ریاض در یمن اظهار داشت: عربستان در نظر دارد درباره آینده سیاسی کشور با حوثی‌ها و یک دوره انتقالی دو ساله با حمایت همه بازیگران در داخل یمن گفت‌وگو کند. با این حال، مشخص نیست که آیا حوثی‌ها پاسخ مثبت خواهند داد یا نه، و مهم‌تر از همه، اینکه آیا ایران در این روند نگرش خرابکارانه خواهد داشت یا خیر.

این استاد دانشگاه اذعان داشت: رویدادهای یمن از همان ابتدا با رویدادهای کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه متفاوت بود، زیرا در اینجا فقط مبارزه بین مردم که خواستار دموکراسی و اصلاحات هستند و قدرت مخالف آنها و نیروهای خارجی حامی گروه‌های مرتبط با آنها نیست. در یمن یک آشفتگی داخلی بر اساس رقابت بین نخبگان سیاسی وجود دارد. در یمن که اختیارات دولتی بین قبایل مختلف این کشور تقسیم شده است، مبارزه برای نفوذ خانواده‌های دارای نفوذ سیاسی و اجتماعی به ویژه در آغاز حوادث در سال 2011 مؤثر بود و این وضعیت همچنان در ابعاد مختلف ادامه دارد.

وی در پایان ابراز داشت: ایران و عربستان بازیگران اصلی درگیری در یمن نیستند، بلکه بازیگران خارجی هستند که جنگ را عمیق‌تر می‌کنند. در این زمینه، برای یافتن راه حلی دائمی در یمن، مهم است که این دو بازیگر خارجی به آشتی برسند و همچنین تا چه حد بازیگران محلی خواهان صلح هستند. ریاض راه‌حل پایدار در یمن را برای امنیت ملی خود حیاتی دانسته و متوجه است که این راه‌حل از طریق ایجاد توازن بین بازیگران محلی محقق خواهد شد.

* دکتر بیلگه‌حان آلاگز، استاد دانشکده روابط بین‌الملل دانشگاه مرمره و کارشناس مركز مطالعات ایرانی آنكارا (İRAM)

* نکات مندرج در این مقاله، بیانگر دیدگاه نویسنده است و الزاما رویکرد خبرگزاری آناتولی نیست.

خبرگزاری آناتولی