موضع ایران در قبال بحران اوکراین چیست؟

با گذشت روزها از حمله نظامی روسیه علیه اوکراین، پرسش‌‌های بسیاری درباره چرایی این رویداد و همچنین بهترین واکنشی که ایران می‌تواند در قبال چنین بحرانی داشته باشد، مطرح است؛ دکتر الهه کولایی، کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در گفت‌وگویی با خبرگزاری ایرنا ضمن تاکید بر این موضوع که «دستگاه دیپلماسی و دولت جمهوری اسلامی ایران در برابر بحران اوکراین باید موضع بی‌‌طرفی فعال و حتی محکوم کردن متجاوز را دنبال می‌کرد» گفت: اما به نظر می‌‌رسد به دلیل حاکم شدن «شرق‌‌گرایی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در ضدیت با غرب در سال‌های اخیر مجال پیگیری یک نگاه متعادل وجود نداشته است.
دکتر الهه کولایی، کارشناس ارشد مسائل بین‌الملل در گفت‌وگویی تفصیلی در خصوص بحران اوکراین و در پاسخ به پرسشی درباره رویکرد دستگاه دیپلماسی ایران در قبال این بحران گفت: «دستگاه دیپلماسی و دولت جمهوری اسلامی ایران در برابر بحران اوکراین باید موضع بی‌‌‌طرفی فعال و حتی محکوم کردن متجاوز را دنبال می‌کرد.» وی تاکید کرد جمهوری اسلامی باید بر اساس آرمان‌‌‌ها و اندیشه‌‌‌های انقلاب اسلامی در دفاع از حق آزاد انتخاب مردم اوکراین رفتار می‌کرد. کولایی در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایرنا» با اشاره به اینکه امروز «شرق‌‌‌گرایی» در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران حاکم شده و این گرایش در ضدیت با غرب در سال‌های اخیر بسیار تقویت شده است، افزود: به نظر می‌رسد با این رویکرد، مجال پیگیری یک نگاه متعادل وجود نداشته است.

این کارشناس مسائل روسیه در ادامه گفت: این در حالی است که با توجه به منابع عظیم گازی که در ایران وجود دارد و لزوم بهسازی و بهره‌‌‌برداری از این منابع با استفاده از سرمایه و فناوری‌‌‌های غربی به‌ویژه از اروپا و سرمایه‌گذاری آن در منابع گازی ایران، فرصت بسیار مناسبی در این زمینه ایجاد شده باشد تا در یک رویکرد متوازن «نه در ضدیت با روسیه»، بلکه برای ایجاد فرصت مناسب برای تعامل با غرب، چه اروپا و چه آمریکا، امکان پیگیری یک سیاست متوازن در روابط با قدرت‌‌‌های شرقی و غربی را برای کشور فراهم کرد و در قبال این بحران هم از حقوق و آزادی‌‌‌های قانونی و شناخته شده در حقوق بین‌الملل در ارتباط با مردم اوکراین به درستی حمایت کرد. کولایی اضافه کرد البته تاثیر سیاست‌های اشتباه آمریکا در تقویت این جهت‌‌‌گیری نباید فراموش شود.

استاد دانشگاه تهران با اشاره به رفتار رئیس‌جمهور اوکراین در مواجهه با روسیه نیز گفت: زلنسکی دچار همان اشتباه محاسباتی ساکاشویلی رئیس‌جمهور گرجستان در سال 2008 شده است که موجب حمله سنگین روسیه به این کشور شد. استاد دانشگاه تهران در پاسخ به این سوال که آیا رهبران اوکراین محاسبه چنین برخوردی از سوی مسکو را نداشتند و در زمینه حمایت غرب دچار اشتباه محاسباتی شدند، گفت: به نظر می‌رسد مانند موردی که در سال 2008 در گرجستان به وجود آمد و حمله سنگین نظامی روسیه به گرجستان که یک کشور کوچک در کنار دریای سیاه است، همین اشتباه محاسباتی بار دیگر از سوی زلنسکی رئیس‌‌‌جمهور اوکراین اتفاق افتاده است؛ به‌ویژه اینکه او پیش‌تر تجربه گرجستان را هم دیده بود. کولایی توضیح داد: ساکاشویلی رئیس‌‌‌جمهور گرجستان مدتی در اوکراین در سمت فرمانداری حضور داشت و ارتباط نزدیکی با رهبران اوکراین داشت ولی رهبران اوکراین از سرنوشت ساکاشویلی و برخورد بسیار خشونت‌‌‌آمیز و سنگین نظامی روسیه درس نگرفتند. آنها تصور کردند با حمایت موثر آمریکا و اروپا، می‌توانند در برابر فشارهای روسیه مقاومت کنند. البته بر اساس چنین رویکردی به مقاومت در برابر روسیه ادامه می‌دهند.
این در حالیست که روزنامه جوان وابسته به سپاه، با انتقاد از کسانی که حکومت ایران را در جریان جنگ اوکراین، حامی روسیه معرفی کرده‌اند، گفت این افراد «پادوهای غرب» و « اصلاح‌طلبان افراطی وطنی» هستند و بیش از اینکه نگران مردم اوکراین باشند، نگران سقوط حکومت مورد حمایت غرب در این کشور هستند.

این روزنامه همچنین جنگ اخیر در اوکراین را ناشی از «فتنه انگیزی‌های امریکا و اروپا» دانسته و از ولادیمیر زلنسکی، رئيس‌جمهور اوکراین، به عنوان «کمدین و بازیگری» نام برده که پس از یک انقلاب رنگی که توسط غربی‌ها طراحی شده بود، به قدرت رسید و اکنون کشورش را در ورطه یک جنگ خانمان سوز قرار داده است.

عملکرد رئيس‌جمهور اوکراین که در روزهای اخیر با فشارها و پیشنهادها برای خروج از کی‌یف مخالفت کرده است، در شبکه‌های اجتماعی فارسی‌زبان با استقبال گسترده‌ای مواجه شده است و بسیاری از کاربران در توییتر از مقاومت او تمجید کرده‌اند.

علاوه بر کاربران ایرانی، کاربران افغانستانی نیز عملکرد آقای زلنسکی را با اشرف غنی، رئيس‌جمهور سابق افغانستان و فرار او از کشور پس از حمله طالبان، مقایسه کرده‌اند و مقاومت رئيس‌جمهور اوکراین و ماندن او در پایتخت را عامل مهمی در گسترش روحیه مقاومت مردم اوکراین در مقابل حمله نظامی روسیه خوانده‌اند.

ابراز نارضایتی روزنامه وابسته به سپاه پاسداران از معرفی شدن حکومت ایران به عنوان حامی روسیه در حالی مطرح شده است که برخی از مقامات بلندپایه ایران در روزهای اخیر اقدام روسیه را مقابله با «یکجانبه‌گرایی غرب» خوانده و از آن دفاع کرده‌اند.

کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه نیز در همایش مجازی «روابط ایران و روسیه در پرتو تحولات نوین منطقه‌ای» به طور تلویحی از تهاجم نظامی روسیه به اوکراین حمایت کرد و گفت: هم ما و هم روس‌ها گسترش ناتو تا مرز‌های خودمان را در راستای منافع خودمان نمی‌بینیم.

محسن پاک‌آیین سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان نیز در گفت‌وگو با ایرنا، با اشاره به مواضع ایران در قبال جنگ اوکراین و روسیه گفت: جمهوری اسلامی ایران به دقت اوضاع اوکراین را رصد می‌کند و سیاست جمهوری اسلامی هیچ‌گاه انفعالی نبوده است و همواره در حال رصد اوضاع این تحولات است که تماس تلفنی رئیس‌جمهور با پوتین در وافع عدم انفعال ایران را نشان می‌دهد.

وی با تأکید بر اینکه رئیس‌جمهور اوکراین در یک خطای محاسباتی به ناتو و به خصوص آمریکا اتکا کرد و کشور خود را در معرض جنگ قرار داد و از این بابت خسارات زیادی به کشور او وارد شد، گفت: ما مخالف اقدامات تحریک آمیز ناتو هستیم.

پاک‌آیین اظهار کرد: ناتو یک سازمان بدنام است و جنایات 20 ساله این سازمان، در جهان ثبت شده است. دنیا هرگز جنایات و کشتار بی‌رحمانه ناتو در افغانستان، شکنجه در زندان بگراند و افزایش مواد مخدر را فراموش نمی‌کند. ناتو چیزی جز بدبختی برای کشورها به همراه نداشته است.

پاک‌آیین بیان داشت: عاقلانه ترین راه این است که دولت اوکراین اعلام کند که به دنبال پیوستن به ناتو نیست و امروز که سیاست‌های ناتو مشخص شده است، اجازه ندهد که پیش از این به عنوان یک بازی چه در اختیار سیاست‌های ناتو قرار بگیرد. لذا امیدواریم که در سایه مذاکره بتوانیم شاهد خاتمه درگیری‌ها و استقرار آتش بس و بعد هم امنیت و صلح در همه مناطق اوکراین، به خصوص مناطق شرقی، باشیم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: اعتراف به تنها ماندن اوکراین در مقابل روسیه از زبان زلنسکی، از قبل هم قابل پیش بینی بود. متاسفانه در حالی که همه تحلیلگران معتقد بودند که آمریکا و اروپا در مقابل روسیه وارد عملیات نظامی نمی‌شوند، باز هم زلنسکی در یک خطای محاسباتی به مناطق روسن‌نشین که شهروندان اوکراین در آن حضور دارند، حمله کرد و بهانه را به دست روسیه داد و حاضر نشد اعلام کند که وارد پیمان ناتو نخواهد شد. الان هم شاهدیم که آمریکا و اروپا حمایتی از اوکراین نکردند و این باید عبرتی برای تمام کشورهایی که به آمریکا اعتماد می‌کنند و استقلال خودشان را در معرض خطر قرار می‌دهند، بشود.