ارزیابی سفر مصطفی الکاظمی نخست‌وزیر عراق به آنکارا

سفر مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق در تاریخ 17 دسامبر به آنکارا، از بعد روابط دوجانبه و منطقه‌ای حائز اهمیت ویژه‌ای است.

دکتر حقی اویغور نایب رئیس مرکز مطالعات ایران در آنکارا در این رابطه چنین می‌گوید:

قبل از هر چیز لازم به یادآوری است که کاظمی پس از ترور دو چهره برجسته در سیاست عراق یعنی قاسم سلیمانی و مهندس ابومهدی توسط نیروهای آمریکایی و برهم خوردن توازن قوای آمریکا و ایران در این کشور به ضرر ایران، در ماه می علیرغم اعتراض برخی از گروه‌های حشدالشعبی به نخست‌وزیری عراق انتخاب شد. کاظمی که در آغاز حیات سیاسی خود مورد حمایت تظاهرکنندگان دیرینه خیابانی قرار گرفته بود، بعدها از آنجایی که نتوانست امنیت جانی روزنامه‌نگاران و معترضین نزدیک به خود را تامین کرده و نفوذ ایران در کشور را کاهش دهد، حمایت معترضان را از دست داد. وی هنوز هم توسط مرجعیت نجف به رهبری آیت‌الله سیستانی و مقتدی صدر که از نظر سیاسی بر عراقی بودن تاکید دارند، پشتیبانی می‌شود.

از سفر کاظمی به آنکارا که همزمان با کاهش ارزش پول این کشور و اعمال سیاست‌های ریاضت اقتصادی بود، مردم عراق انتظار داشتند که میزان آب ارسالی از ترکیه به این کشور که خشکسالی را تجربه می‌کرد، افزایش یابد و عملیات ضدتروریستی ترکیه در مرزهای عراق که موضوع داغ افکار عمومی این کشور بود، پایان یابد. از سوی دبگر آنکارا نیز انتظار داشت که بغداد موضع آشکارتری در قبال سازمان تروریستی پ ک ک، به ویژه ساختار آن در شمال عراق و سنجار اتخاذ نماید، اوواکوی دومین گذرگاه مرزی بین دو کشور افتتاح گردد و فعالیت‌های شرکت‌های ترک در عراق تسهیل شود.

کاظمی که در اصل یک سیاستمدار نبوده ولی به دلیل توازنات پیچیده این کشور، به یک‌باره به پست نخست‌وزیری انتصاب شد،  در نظر دارد در انتخابات ژوئن نیز پست خود را حفظ کند.

از اینرو کاظمی باید روابط منطقه‌ای، به ویژه تعادل ظریف و حساس بین ایالات متحده آمریکا و ایران را مدیریت کرده و بیش از هر چیز قشر گسترده ای از مردم را در رابطه با مشکلات رو به افزایش اجتماعی-اقتصادی عراق امیدوار کند. هر چقدر هم که اتفاق رخ داده در اوایل سال میلادی جاری ضربه سنگینی به ایران و حامیان آن وارد کرده باشد، همانطور که حملات اخیر به سفارت آمریکا در بغداد نشان داد، نفوذ تهران در این کشور کاملاً شکسته نشده بلکه بیشتر نمایان شده است. اما از آنجایی که کاظمی از امکانات محدودی که در برابر این گروه‌ها داشت آگاه بود، وارد درگیری مستقیم نشد، بلکه سعی کرد با جذب بازیگران ضد ایرانی در منطقه تعادل را برقرار کند. به عنوان مثال برای بهبود روابط با کشورهایی مانند عربستان سعودی و اردن تلاش کرد.

در فضایی که درگیری بین پ ک ک و حکومت منطقه‌ای کرد شمال عراق گسترش یافته، سازمان تروریستی پایه‌های ساختار قانون اساسی در اربیل را هدف قرار داده، تهران حداکثر دقت را برای جلوگیری از رویارویی نشان داده، دونالد ترامپ در انتخابات ایالات متحده شکست خورده و اثرات پاندمی جهانی نیز بر مشکلات مزمن اقتصادی در عراق افزوده شده، کاظمی و نخبگان سیاسی ین کشور از اهمیت ایجاد روابط مهم با ترکیه آگاه هستند. به همین دلیل اعلام بازگشت به توافقامه همکاری استراتژیک سال 2009 که شامل لغو متقابل مقررات ویزا است، گامی بسیار مثبت ارزیابی می‌شود. اگرچه تحولات در بهار عربی و پیامدهای آن منجر به اتلاف وقت و انرژی ده ساله شد، اما این مسئله دیگر کاملا قابل درک است که منطقه به جز الگوی ادغام اقتصادی که همه کشورهای منطقه در آن مشارکت خواهند داشت، آینده سیاسی دیگری ندارد. عراق این واقعیت را با متحمل شدن سختی‌ها تجربه کرده است. منابع مردم عراق در نتیجه سیاست‌های مذهب‌گرایانه و مقابله‌ای که توسط مالکی نخست وزیر سابق ارائه می‌شد، ذوب شده و این کشور که در گذشته‌ای نزدیک نمادی از ثروت بوده، حتی در پرداخت حقوق کارمندان دولت نیز با دشواری روبرو شده است.

معترضان جوان عراقی و مردم عراق که در طول چهل سال گذشته از جنگ، تحریم، اشغال و مداخلات خارجی رنج برده‌اند، انتظار حل فوری مشکلات را دارند، ولی بدیهی است که برای مشکلاتی نظیر بحران اقتصادی ناشی از پاندمی جهانی، مشکلات زیست محیطی مانند کمبود آب که در نتیجه تغییرات اقلیمی و اداره‌کرد نادرست روی داده و یا برهم‌ریختگی و فساد سیستماتیک موجود در سیستم سیاسی این کشور که نتیجه سال‌ها اشغال است، در کوتاه مدت راه‌حلی وجود ندارد.

در صورت ارزیابی بهینه از فرصت‌هایی که ترکیه، کشور تولیدکننده اقتصادی و صاحب برنامه مثبت در منطقه، برای عراق ارائه کرده و نیز در صورت اجتناب از بحران‌های سیاسی ساختگی، هیچ مانعی در مقابل آنکارا برای تاسیس روابط نزدیک با بغداد نظیر آنچه که با دیگر کشورهای منطقه برقرار کرده، وجود نخواهد داشت. نجات آینده عراق که چهل سال گذشته خود را فدای بعث و دیگر ایدئولوژی‌های مقابله‌ای کرده و منابع مالی گسترده خود را هدر داده است، تنها با اولویت‌بندی منافع ملی خود و مشارکت فعال در همکاری‌های منطقه‌ای امکان‌پذیر است.

نویسنده: دکتر حقی اویغور نایب رئیس مرکز مطالعات ایران در آنکارا