فروپاشی نظم جهانی لیبرال و جایگاه ترکیه در دنیای جدید

در حالی که "نظم جهانی لیبرال" به دنبال افول نسبی قدرت ایالات متحده آمریکا و جهان غرب در حال ترک برداشتن و فروپاشی است، جهان امروز در یک دوره ترکیبی به سر می برد که هیچ سیستم دیگری را نمی تواند در خود ادغام کند. هم اکنون بسیاری از خطوط گسل ژئوپلتیک در سراسر جهان فعال شده و در حال حرکت و تولید اصطکاک است. به این ترتیب دنیا در یک عصر میانی قرار دارد که از خصوصیات بارز آن، بروز درگیری و وقوع هرج و مرج در بسیاری از نقاط جهان است.

در چنین دورانی به ویژه در اطراف ترکیه، کشورهایی چون عراق، سوریه، لیبی و یمن و نیز در برخی از مناطق چون شرق دریای مدیترانه بحرانهایی روی داده که بازخوردهای آنها مستقیماً بر منافع ملی ترکیه تأثیر می‌گذارد. در چنین شرایطی ترکیه در تلاش است تا از طریق مرور مجدد سیاست خارجی خود، ضمن تعامل با قدرت های نوظهوری مانند جمهوری خلق چین و جمهوری فدراسیون روسیه و ایجاد تعادل در روابط با حکومتهای غربی، امکان تامین منافع ملی خود را به حداکثر برساند.

اکنون به نوشته جان آجون پژوهشگر بخش سیاست خارجی موسسه ستای ترکیه که در رابطه با موضوع افول نظم جهانی لیبرال و جایگاه ترکیه در آن نوشته شده است توجه فرمایید.

چندین نقطه عطف مهم در سالهای اخیر وجود دارد که از تاثیرات مشهودی بر سیاست خارجی ترکیه برخوردار بوده است. می توان گفت که اصلی ترین این نقاط، اقدام به کودتای ناکام 15 ژوئیه، مسئله سوریه و بحران در حوزه دریای مدیترانه شرقی است. ترکیه که در سال 2016 با اقدام به کودتای گروه فتو روبرو شده بود، به دنبال مشاهده تلاشهای حمایت گرایانه غرب از عاملان کودتا، در روابطش با کشورهای هم پیمان خود دچار دلسردی و یاس شد. ترکیه به دنبال رفتار کشورهای غربی به خصوص آمریکا و آلمان و با بیان اینکه این رفتارها و رویکردها شایسته کشورهای متفق نیست، بالاجبار با کاهش سطح اعتماد به این کشورها روبرو شد.

ترکیه که متعاقباً از سوی كشورهای غربی در خلال بحران سوریه تنها مانده بود با مشاهده تلاشهای آمریكا در نزدیکی به گروه تروریستی پ.ك.ك برای ایجاد یك نظام مبتنی بر تروریسم در شمال سوریه از خود واکنش نشان داد و اقدام به انجام عملیات چشمه صلح کرد و به این ترتیب خود مستقیماً برای رفع این وضعیت مداخله نمود. در حالی که تمامی این تحولات در جریان بود، ترکیه برای ایجاد یک سیاست خارجی متعادل، شروع به برقراری تعاملات سیاسی و نظامی با روسیه کرد. خرید سیستم پدافند هوایی موسوم به S-400 ، حضور در روند آستانه بر سر موضوع سوریه و به این ترتیب خارج شدن آمریکا از گردونه تحولات سیاسی سوریه و از سوی دیگر بهبود روابط سیاسی- اقتصادی با چین نشانه های مهمی در این راستا محسوب می شود.

بدیهی است که ترکیه در همه زمینه ها با سیاستهای روسیه موافق نیست. بی‌تردید بسیاری از موضوعات ژئوپلوتیک از آن جمله‌اند. براحتی قابل مشاهده است که حکومتهای آنکارا و مسکو در موضوعات مهمی مانند حمایت روسیه از رژیم اسد، مشارکت نظامی روسها با ژنرال حفتر در لیبی و مسئله الحاق ارضی یک طرفه شبه جزیره کریمه اختلاف نظر دارند. اما رویکرد کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده آمریکا در تحمیل نظر به ترکیه، نحوه برخورد آنها با گروه تروریستی فتو و در نهایت صف‌بندی آنها در برابر ترکیه در قبال بحرانهای سوریه و مدیترانه شرقی، سبب شده تا ترکیه دست کم به صورت مقعطی هم که باشد اقدام به مشارکت با روسیه در برخی از زمینه‌ها کند.

در این دوران که شاهد فروپاشی نظم لیبرال در جهان و عدم جایگزینی نظام جدیدی به جای آن هستیم ترکیه با تمرکز بر روی منافع ملی خود در تلاش تاسیس نوعی سیاست تعادلی است.

در چنین دورانی می توان پیش بینی کرد که مناسبات ترکیه با کشورهایی چون چین و روسیه (اگرچه در حال حاضر به سطحی استراتژیک نرسیده اما احتمالا) روندی صعودی خواهد داشت.

ترجمه دکتر فرزاد صمدلی