کتیبه "ایلتریش خاقان" در مغولستان بازخوانی شد

آکادمی بین المللی ترک (TWESCO) که مقر آن در نور سلطان، پایتخت قزاقستان قرار دارد، بازخوانی اولیه از کتیبه ایلتریش کوتلوگ خاقان، بنیانگذار دومین خانات گؤک‌تورک شرقی در قرن هفتم را که در منطقه اوتوکن مغولستان کشف شده، به اشتراک گذاشت.

بر اساس اعلام درهان کیدرالی، رئيس این آکادمی، کتیبه مذکور که 70 سانتی‌متر ارتفاع و 19 سانتی‌متر عرض دارد، دارای متون نوشته شده در دو طرف آن است.

به گفته وی از 19 سطر جلویی کتیبه، تنها 12 سطر خوانده شده است. اینها به ترتیب عبارتند از «نهمین ماه سال گاو»، «فرزند تانگری»، «کوتلوگ خاقان: تُرک»، «همه برابرند»، «پسران من»، «زیبای ما»، «انجام دادم: سربازان خارجی ما»، «روی زمین»، «تومان: ده هزار»، «کارم و زندگی را بده»، «منصوب کردم».

کیدرالی در بازگشت از مغولستان در گفت‌وگو با خبرگزاری آناتولی با بیان اینکه فعلا تنها بازخوانی اولیه از آن انجام شده، افزود: به زودی تمامی متن بازخوانی شده و اطلاعات مربوط به آن به اشتراک گذاشته خواهد شد.

وی با اشاره به اینکه کتیبه ایلتریش خاقان شبیه کتیبه‌های به جا مانده از پسرانش کول تیگین و بیلگه خاقان است، گفت: در اینجا اژدها، موجودات اساطیری همراه با سر گرگ، نقاشی‌ها و همچنین خط‌های ترکی و سغدی یافت شده است.

کیدرالی با تاکید بر اینکه این سنگ کتیبه کشف مهمی برای تاریخ نگارش ترکی است، افزود: عبارات موجود در کتیبه دقیقا مانند کتیبه‌های کول تیگین و بیلگه خاقان است، اما از آنجایی که ایلتریش خاقان آنها را به صورت دست اول بر زبان آورده طبیعتا تاریخ نگارش ترکی از این هم فراتر می‌رود.

وی با به اشاره به اینکه مجموعه کتیبه‌های ایلتریش خاقان در یک منطقه وسیع توسط دشمنان وی در آن زمان ویران شده، تصریح کرد: 51 ستون سنگی بالبال در اطراف آن پیدا شده اما جمجمه همه آنها شکسته است. حتی کتیبه ایلتریش خاقان نیز دو نصف شده است.

به گفته وی کتیبه‌های کول تیگین و بیلگه خاقان که قبلا پیدا شده بود، در حالت ایستاده بودند اما این کتیبه از زیر خاک بیرون آورده شده است. همچنین چنین آثار تاریخی پیشتر توسط دانشمندان اروپایی کشف شده بود اما این اولین بار است که خود جهان تُرک به این کشفیات دست می‌یابد.

- قدیمیترین بنای مکتوب دوره گؤک‌تورک که نام "ترک" در آن ذکر شده است.

مجموعه و کتیبه‌های ایلتریش کوتلوگ خاقان در نتیجه کاوش‌های علمی مشترک آکادمی بین‌المللی ترک و موسسه باستان شناسی آکادمی علوم مغولستان در منطقه اوتوکن کشف شده است.

ایلتریش کوتلوگ بنیانگذار دومین خاقانات گؤک‌تورک شرقی و پدر حاکمان نامدار دولت قدیمی گؤک‌تورک یعنی بیلگه خاقان و کول تیگین است.

این مجموعه که به شکل بیضی شکل از غرب به شرق در دشت نومگون در منطقه اوتوکن به دست آمده، در مجموع 49 متر مربع مساحت دارد و از 51 سنگ بالبال تشکیل شده است که نمادهای خانواده آشینا در اطراف آن قرار دارد. یکی از کتیبه‌های کشف شده در این مجموعه مربوط به ایلتریش کوتلوگ خاقان در قرن هفتم است.

کتیبه مذکور قدیمی‌ترین کتیبه کشف شده مربوط به دوره گؤک‌تورک است که نام «تُرک» در آن ذکر شده است.