برگزاری کنفرانس "پیشگامان جهان ترک؛ محمد حسین شهریار" در آنکارا

کنفرانس " پیشگامان جهان ترک؛ محمد حسین شهریار"٬ به مناسبت صد و دهمین سالروز تولد استاد شهریار و با هدف معرفی وی به عنوان یکی از شعرای نامدار آذربایجان٬ ایران و جهان تورک٬ به همت سازمان بین‌المللی فرهنگ ترک ( TÜRKSOY )٬ در ساختمان اصلی این سازمان در شهر آنکارا پایتخت ترکیه برگزار شد.

پوفسور دکتر دوشن کاسین اف، دبیرکل سازمان بین المللی فرهنگ ترک و وزیر سابق فرهنگ جمهوری قزاقستان در این کنفرانس ضمن اشاره کوتاه به دوران حیات و اشعار شهریار گفت: محمد حسین شهریار به عنوان یکی از مهمترین شعرای آذربایجان و ایران در دوران معاصر محسوب می شود. این شاعر بزرگ که به سه زبان فارسی٬ ترکی و عربی شعر سروده است به عنوان سلطان غزل در ایران شناخته می شود و به همین دلیل روز ۱۸ سپتامبر روز وفات وی  به عنوان روز ملی شعر و ادب در ایران نامیده شده است. 

کاسین اف در ادامه افزود:  شهریار چهره ای ماندگار در جهان ادبیات و بخصوص در ادبیات ملل ترک است. ارزشهای اصیلی چون عشق به وطن٬ عشق به خداوند٬ عشق به انسانیت و همچنین توجه به انسان آذربایجانی و ترک در شعرهای وی نمود پیدا کرده است. زبانی که شهریار در اشعار ترکی و فارسی خود استفاده کرده زبان مردم است و به همین علت نیز وی عنوان شاه ادبیات ایران را دریافت کرده است.

وی با بیان اینکه اشعار وی قریب به 80 زبان دنیا ترجمه شده گفت: شهریار از شعرای جهان تورک تاثیر بسیاری پذیرفته و بر شعرای هم عصر و متاخر خود نیز تاثیرات فراوانی نهاده است. 

پرفسور دکتر ائلمان قلی اف از اساتید دانشگاه دولتی جمهوری آذربایجان و رییس مرکز تحقیقاتی ادبیات ملت ترک به عنوان سخنران اصلی کنفرانس٬ ضمن گرامیداشت سالروز تولد شهریار اظهار داشت: شهریار یکی از شعرای بزرگ دنیای تورک و مشرق زمین بوده و میراث دار شعرای کلاسیک زبانهای فارسی و ترکی است. 

پرفسور قلی اف با بیان اینکه شهریار عاشق زبان مادری خود بوده است اظهار داشت: شهریار در بسیاری از اشعار فارسی و ترکی خود روح و فهنگ آذربایجان و ترک را منعکس می کند. بگونه ایکه وی در خصوص اهمیت سرایش شعر به زبان ترکی گفته است:

تورکون دیلی تک سئوگیلی ایسته کلی دیل اولماز

اؤزگه دیله قاتسان بو اصیل دیل اصیل اولماز

اؤز شعرینی فارسا – عربه قاتماسا شاعیر

شعری اوخویانلار ، ائشیدنلر کسیل اولماز...

وی با یادآوری اینکه اگرچه شهریار در طول حیاتش علیرغم خواست بسیار خود نتوانست به ترکیه و آذربایجان سفر کند ولی در اشعار خود سفرهای تخیلی به این کشورها را با زبان شعر انجام داده است. وی در آغازین شعرش در مورد سفر به ترکیه می گوید:

گلمیشم نازلی هیلال اولکه سینه
فیکرتین اینجه خیال اولکه سینه
عاکیفین مارشی یاشاردیپ گوزومو
باخیرام "یحیی کمال " اولکه سینه...

 قلی اف همچنین با اشاره به این شعر گفت: این شعر شهریار نشان می دهد که وی آغاز شعر خود را همانند محمت عاکیف شاعر مارش استقلال ترکیه با کلمه هلال آغاز کرده است. هرچند شهریار نتوانست به ترکیه بیاید اما روح وی با گرامیداشت نام و یادش در ترکیه و خواندن شعرهای او٬ در ترکیه حضور پیدا کرد.  اینکه آنکارا پایتخت ترکیه میزبان مراسم گرامیداشت صدو دهمین سالگرد تولد شهریار شده است امری اتفاقی نیست. چراکه ترکیه از دیدگاه شهریار محل اتصال تمدنها٬ فرهنگها و تبلور مفهوم صلح در میان غرب و شرق است.

این استاد دانشگاه آذربایجان با اشاره به اینکه شهریار بسیار کوشید تا در سال 1977  همزمان با افتتاح مجسمه ملاپناه واقف در شهر شوشا که امروز متاسفانه در اشغال ارامنه می باشد در مراسم حاضر شود افزود: حضار در مراسم که فکر می کردند دولت ایران اجازه پرواز به شهریار را داده است تا آخرین لحظه از افتتاح این مجسمه خودداری کردند و منتظر شهریار ماندند ولی او نیامد. چونکه ساواک به رغم انجام شدن تمامی امور روادید مانع از سفر استاد شهریار به آذربایجان ان سوی ارس شده بود. وی در خصوص عشق و علاقه اش به قفقاز و مردم آن ناحیه و بخصوص آذربایجان نوشته است:

ایگیت لر یوردو قفقازیم، سنه مندن سلام اولسون 
سنین عشقیندن ایراندا، هنوز صبری تالان واردیر
آنام تبریز منه گهوار ده سویلردی: یاوروم بیل! 
سنین قالمیش اوتایدا خال لی تئل لی بیر خالان واردیر 
آراز دشمن الینده بیر قلیچ تک اورتانی کسدی 
اونون اولادی وارسا بیل، سنی یاده سالان واردیر...

قلی اف با ذکر خلاصه ای از دوران از کودکی٬ کوچ به تهران٬  بازگشت به تبریز ٬ سفر به خراسان٬ زندگی دوران کارمندی و همچنین دوران تحصیل و ایام عاشقی شهریار افزود: تنوع خلاقیت شهریار هم در موضوعات و هم در قوالب شعری باعث شده که وی  به عنوان یکی از میراث داران شاعران دنیای تورک و پیشگامان شعر معاصر این سرزمین وسیع باشد. اگرچه وی طرفدار ادبیات کلاسیک و شرق بود اما در عین حال از شاعران شعر نو نیز حمایت به عمل می آورد. 

این استاد دانشگاه آذربایجان در زمینه قلب سرشار از عشق شهریار اظهار داشت: عشق پاک و الهی در همه اشعار وی موج می زند و تبلور این عشق به حدی است که شهریار را در راس قله غزل قرار داده است:

چوخلار انجیکدی کی، سن اونلارا ناز ایله میسن

من ده اینجیک کی، منیم نازیمی آز ایلمه میسن

ائتمیسن نازی بو ویرانه کؤنولده سلطان     

ائوین آباد اولا، درویشه نیاز ایله میسن...

قلی اف ضمن اشاره به منظومه شعر حیدربابایه سلام اظهار داشت: این کتاب به حدی جذاب است که انسان می پندارد در درون حوادث آن قرار دارد. چراکه تمامی آنچه که شهریار گفته است در واقع مبین زندگی تک تک انسانهای روستانشین و آینه فکر و گویای ذهن همه کسانی است که در آذربایجان زندگی می کنند. فضای روستا٬ انعکاس آداب و رسوم و صداقت قلب انسانهای روستایی به حدی واقعی است که جز آنرا نمی توان تصور کرد. در اغاز منظومه حیدربابا شهریار چنین سروده است:

حیدربابا ایلدیریملار شاخاندا

سئللر سولار شاققیلدییوب آخاندا

‫قیزلار اوْنا صف باغلییوب باخاندا

‫سلام اولسون شوْکتوْزه ائلوْزه !

‫منیم دا بیر آدیم گلسین دیلوْزه...

پروفسور قلی اف تصریح کرد: استاد شهریار در بسیاری از زمینه ها چون موضوعات دینی٬ فرهنگی٬ اجتماعی٬ اخلاقی و حتی سیاسی بسیار خلاق بوده است. هفتاد درصد اشعار شهریار فارسی و تنها ۳۰ درصد آن ترکی است. منظومه شعرهای ترکی وی با نام حیدربابا منتشر شده که به حدی جذاب است که نام این شاعر را جهانی کرده و سبب شده تا بسیاری از ملتهای جهان ترجمه اشعار وی را با رغبت بخوانند. 

وی  با اشاره به اینکه ارزشهای اسلامی و دینی به وفور در اشعار شهریار دیده می شود افزود که استاد از روح مذهبی لطیف و حساسی برخوردار است.

محرم دیر ، خانیم زینب عزاسی

بیزی سسلر حسینین کربلاسی

یولی باغلی قالیب دشمن الینده

داها زوارینین یوق سس- صداسی...

وی در بخش دیگری از سخنان خود در زمینه رویکردهای سیاسی استاد شهریار اظهار داشت: موضوعات سیاسی در اشعار وی موجود است اما تیلور این اشعار به دور از هر گونه حیله سیاسی بوده و فقط مبتنی بر انسان گرایی است. نباید فراموش کنیم که شهریار طرفدار صلح جهانی بوده و به دنبال در نوردیده شدن مرزهای سیاسی است.

قلی اف تصریح کرد : از جمله اشعار سیاسی شهریار به زبان ترکی شعر ایت و قورد (سگ و گرگ) است که در این شعر به صورتی تمثیلی و ظریف اقدام به بیان اوضاع سیاسی جهان و اوضاع ملت خود می کند:

ایتیمیز قورد اولالی، بیزده قاییتدیق قویون اولدوق

ایت ایله قول- بویون اولدوق

ایت الیندن قاییدیب، قوردادا بیرزاد بویون اولدوق

ایت ایله قول- بویون اولدوق...

پروفسور قلی اف همچنین اظهار داشت که سهندیه استاد شهریار نیز نمونه ای بی نظیر از اشعار ترکی وی است و انسان به هنگام خواندن آن خواه ناخواه، شور می گیرد.

شاه داغیم، چال پاپاغیم، ائل دایاغیم، شانلی سهندیم

باشی طوفانلی سهندیم

باشدا حیدر بابا تک قارلا، قیروولا قاریشیبسان

سون ایپک تئللی بولودلارلا اوفوقده ساریشیبسان

ساواشارکن باریشیبسان...

یانار سونمز یکی از اوزانهای آذربایجان ایران نیز در خلال کنفرانس اقدام به اجرای قطعاتی از اشعار استاد شهریار به همراه باغلاما کرد.

وی در گفتگو با فرزاد صمدلی خبرنگار بخش فارسی تی آر تی٬ در زمینه استاد شهریار اظهار داشت: از همان دوران کودکی اشعار ترکی شهریار را می خواندیم و حتی آنرا ازبر می کردیم. چراکه اشعار شهریار گویای قلب و روح مردم بود. یادم می اید که در آن هنگام می گفتند که وقتی دیوان شهریار را می خواستند چاپ و منتشر کنند از طرف دربار پهلوی به منظور تطمیع شهریار به او می گویند که دست از انتشار این کتاب بردار تا ما نیز در مقابل به تو خانه ای در بهترین جای تهران بدهیم. شهریار هم در جواب می گوید که شما اجازه بدهید تا این کتاب منتشر شود. به این صورت من به هر خانه ای وارد خواهم شد و در هر جا خانه ای خواهم داشت!

در بخشی از مراسم نیز دانشجویان اقدام به قرائت اشعاری از کتاب حیدربایایه سلام و نیز قطعاتی از دیوان ترکی استاد شهریار کردند.

در این کنفرانس سفرا٬ مقامات دیپلماتیک و شهروندان کشورهایی همچون ترکیه٬ آذربایحان٬ تاجیکستان٬ قرقیزستان و همچنین اساتید٬ شعرا٬ فرهنگ دوستان٬ دانشجویان و هنر دوستان جهان ترک و ایران نیز حضور داشتند.

گفتنی است که سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به «شهریار» در سال 1285 در تبریز متولد شد. وی از جمله شاعران سرآمد معاصر است که به زبان ترکی و فارسی شعر سروده است. مهمترین اثر شهریار، منظومه «حیدربابایه سلام» (سلام به حیدربابا) و سهندیه است که از شاهکارهای ادبیات و زبان ترکی آذربایجانی به شمار می رود. روز شعر و ادب ایران که مصادف با 27 شهریور ماه در تقویم شمسی است به نام این شاعر معاصر ترک درج شده است.

استاد شهریار در تبریز و در مقبره الشعرا آرمیده است.