خاورمیانه از دیدگاه ترکیه
این ایده که "مناطق امن باید برای مردم سوریه ایجاد شود" به کرات در جامعه بین المللی بیان می‌شود. اما با توجه به وضعیت نظامی، سیاسی و اقتصادی سوریه، تحقق این ایده آسان نیست.
پیشنهادهای مختلف منطقه حفاظت شده به ویژه "منطقه امن" به عنوان راه‌حلی برای بحران سوریه در افکار عمومی منطقه‌ای و بین المللی مطرح می‌شود. به نظر می‌رسد که این مفاهیم گاهی به اشتباه و یا به جای یکدیگر در نشریات مربوط به موضوع، مورد استفاده قرار می‌گیرند.
این ایده که "مناطق امن باید برای مردم سوریه ایجاد شود" به کرات در جامعه بین المللی بیان می‌شود. اما با توجه به وضعیت نظامی، سیاسی و اقتصادی سوریه، تحقق این ایده آسان نیست. جنگ داخلی سوریه یک بسیج توده‌ای بسیار جدی از قربانیان ایجاد کرده است. بر اساس داده‌های سازمان ملل، تعداد افرادی که از سوریه به کشورهای همسایه گریخته‌اند بسیار زیاد است. حدود 7 میلیون مهاجر سوری که نزدیک به 4 میلیون نفر از آنها در ترکیه هستند، در کشورهای همسایه سوریه زندگی می‌کنند. در این خصوص، استفاده از "منطقه حائل" و "منطقه امن" در چارچوب مداخلات بشردوستانه به عنوان راه‌حل در مطبوعات منطقه‌ای و جهانی به طور مکرر مطرح می‌شود. با این حال، معنای این اصطلاحات به اندازه کافی مورد بحث قرار نگرفته است.
در حقوق بین الملل، اصطلاح "منطقه حفاظت شده" به عنوان یک مفهوم چتر برای مناطقی که برای پایان دادن به درگیری‌ها، حمایت از غیرنظامیان و انجام فعالیت‌های کمک بشردوستانه ایجاد شده‌اند، استفاده می‌شود. "منطقه حفاظت شده" بسته به محیطی که در آن اعمال می‌شد، در گذشته نام‌های مختلفی داشت. در این زمینه، اصطلاحات "منطقه حائل/تامپون"، "منطقه امن"، "منطقه پناهگاه" و "منطقه پرواز ممنوع" اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شدند.
منطقه حائل/منطقه تامپون منطقه‌ای با مرزهای مشخص که توسط نیروهای حافظ صلح مجاز سازمان ملل کنترل می‌شود و خارج از منطقه درگیری طرفین است. برای جدا کردن طرف‌های درگیر از یکدیگر ایجاد شده است. اصطلاح "منطقه تامپون" اغلب در درگیری‌های داخل دولت استفاده می‌شود. این اصطلاح نشان می‌دهد که یک نیروی حافظ صلح می‌تواند یک حائل بین طرفین درگیری در داخل یک کشور ایجاد کند.
در درگیری‌های بین دولت‌ها، استفاده از "منطقه حائل" به جای اصطلاح "منطقه تامپون" ترجیح داده می‌شود. ایجاد منطقه حائل برای سوریه در این مرحله به دلیل انبوه بازیگران میدانی و نامشخصی گستره جغرافیایی امکان پذیر نیست.
مناطق امن مناطق جغرافیایی هستند که برای محافظت از غیرنظامیان در برابر نقض حقوق بشر و ارائه کمک‌های بشردوستانه ایمن شده‌اند. این مناطق اغلب در نزدیکی مرزهای بین‌المللی یا سایر قسمت‌هایی که می‌توانند به عنوان خطوط جداکننده استفاده شوند، ایجاد می‌شوند. برای جلوگیری از ورود درگیری یا مهاجمان به "منطقه امن ایجاد شده و حفاظت شده" باید عناصر نظامی تعیین شوند.
یکی دیگر از مفاهیم مرتبط با مناطق امن، اصطلاح "پناهگاه امن" است. گزینه پناهگاه امن زمانی مطرح می‌شود که مرزهای بین عناصر متخاصم و غیرنظامیان به وضوح مشخص نشده باشد. هدف از پناهگاه‌های امن ایجاد مناطق حفاظت شده کوچک برای غیرنظامیان در معرض بحران در داخل کشور و جلوگیری از ورود و حمله طرف‌های درگیری به این مناطق است. "پناهگاه‌های امن"، در بخش‌های داخلی کشور ایجاد می‌شود، نه مانند مناطق امن که در امتداد مرزها یا در مناطق نزدیک به مرز بر پا می‌شوند.
برای ارسال کمک های بشردوستانه، این مناطق باید به مرز زمینی، فرودگاه یا بندر دریایی متصل شوند. به این خطوط ارتباطی "کریدورهای کمک‌های بشردوستانه" می‌گویند.
مفهوم دیگر مرتبط با این موضوع، عبارت "منطقه پرواز ممنوع" است. منطقه پرواز ممنوع با مختصات جغرافیایی روی زمین تعریف می‌شود و تا ارتفاع نامحدودی در هوا گسترش می‌یابد. منطقه‌ای است که پروازهای غیرمجاز را ممنوع می‌کند.
برای پایان دادن به تراژدی انسانی جاری در سوریه؛ ایجاد "مناطق امن"، "پناهگاه‌های امن" و "مناطق پرواز ممنوع" مفید خواهد بود. ضرورت این اقدامات از سال 2012 بارها توسط ترکیه بیان شده است. ایجاد این مناطق، در بخش‌هایی از لاذقیه و ادلب در نزدیکی مرز ترکیه، در سراسر شمال سوریه، برای مردم سوریه در شرایط سخت بسیار مفید خواهد بود. البته برای تحقق این امر ابتدا باید سازمان تروریستی تحت حمایت ایالات متحده آمریکا از مناطق تحت کنترل (پ.ک.ک/پ.ی.د/ی.پ.گ) خارج شود. به همین دلیل، کشورهای غربی به ویژه ایالات متحده باید فورا به حمایت خود از پ.ک.ک/پ.ی.د پایان دهند.
علاوه بر این، ترکیه باید در شورای امنیت سازمان ملل از حمایت‌های لازم برخوردار شود تا مناطق امن عملی که در نتیجه عملیات سپر فرات، شاخه زیتون، چشمه صلح و سپر بهار تشکیل شده است، توسط سازمان ملل متحد به عنوان "مناطق امن" اعلام شود. اگر اینها انجام شود؛ برخی از مهمانان سوری در کشورهای مختلف را می‌توان به منطقه امن منتقل کرد و مخالفان سوری را می‌توان از یک مرکز واحد مدیریت کرد. اگرچه این تصمیم راه حل نهایی برای سوریه نیست، اما گام مهمی در راه حل خواهد بود.
نویسنده: دکتر جمیل دوغاچ ایپک کارشناس روابط بین الملل
