روند دیپلماسی بعد از کمک‌های بشردوستانه به زلزله‌زدگان ترکیه

یک ماه از فاجعه زلزله ترکیه سپری شد. البته، این فاجعه باید از منظرهای مختلفی چون سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، روانی و آکادمیک تحلیل شود. اگرچه هنوز برای رسیدن به یک نتیجه جامع زود است، اما نتیجه‌ای که در حوزه دیپلماسی ایجاد کرده، مهم است.

در پاسخ به درخواست کمک دولت ترکیه، از قریب تمامی قاره‌ها و مناطق جهان واکنش‌های مثبتی به ترکیه سرازیر شد. تا به امروز، نزدیک به 100 کشور به فاجعه ترکیه، با ارائه کمک پاسخ داده و اعلام کرده‌اند که به کمک در سطوح مختلف ادامه خواهند داد. برخی از کشورها مانند آذربایجان، مجارستان، یونان و اسرائیل تیم‌های جستجو و نجات موثری را اعزام کرده‌اند. علاوه براین، برخی از کشورها مانند آذربایجان، قطر و روسیه به بازماندگان کمک‌های بشردوستانه ارائه کردند. آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی ضمن اعزام تیم‌های جستجو و نجات، قول کمک مالی دادند.

بسیاری از کشورهای آفریقایی که توانایی ارائه کمک‌های نقدی و غیرنقدی را نداشتند نیز با ترکیه همدردی کردند. مردم این کشورها برای ترکیه که به خاطر کمک‌های بشردوستانه پایدار خود در مقیاس جهانی سخاوتمند است، دعا کردند. علاوه بر این، سازمان‌های جامعه مدنی از بسیاری از کشورها، به ویژه کشورهای مسلمان، برای کمک به زلزله‌زدگان ترکیه کمپین‌هایی ترتب دادند.

همانطوریکه انتظار می‌رفت، اولین و موثرترین واکنش را آذربایجان نشان داد. دولت و مردم آذربایجان برای ارسال هرگونه کمک به ترکیه بسیج شدند. سپس کمک‌هایی از سوی دیگر دولت‌های ترک مانند ازبکستان و کشورهای مسلمان چنان پاکستان و قطر که با ترکیه همکاری نزدیکی دارند، انجام گرفت. اداره اقلیم کردستان عراق یکی از اولین کمک‌کنندگانی بود که به مناطق زلزله‌زده، کمک‌های بشردوستانه و تیم‌های نجات و جستجو اعزام کرد. دولت‌ها و مردم سایر کشورهای مسلمان کمک موثری به ترکیه انجام دادند.

از سوی کشورهای غربی نیز حمایت قابل توجهی صورت گرفت. تقریباً همه کشورهای غربی تیم‌های نجات و کمک نقدی غیرنقدی ارسال کردند. در میان کشورهای اروپایی، کشوری که موثرترین کمک را انجام داد، مجارستان بود. بطوریکه تیم‌های جستجو و نجات مجارستان، یکی از کشورهای نادر اروپایی که روابط نزدیک با ترکیه دارد، در تلاش‌های امدادی موفقیت‌های زیادی کسب کردند.

تقریباً همه کشورهای منطقه با ارسال پیام‌هایی در غم و اندوه مردم ترکیه شریک شده و قول کمک دادند. کشورهای حوزه خلیج مانند قطر، امارات متحده عربی، عربستان سعودی و کویت کمک‌های قابل توجهی به فاجعه زلزله ارائه کردند. شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر پس از زلزله‌های مرگبار به ترکیه سفر کرده و با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور دیدار کرد.

دولت اسرائیل که اخیراً در روند عادی‌سازی روابط با ترکیه بوده است، یکی از اولین کشورهایی بود که به درخواست کمک ترکیه پاسخ داد. فقط با بیشترین مشارکت پس از آذربایجان ضمن اعزام تیم امدادی، اعلام نمود در صورت نیاز، کمک‌های علاوه خواهد کرد.

به همین ترتیب، واکنش مصر نیز قابل توجه است. سران دو کشور که اولین دیدار مستقیم خود را در مراسم جام جهانی در دوحه پایتخت قطر انجام دادند، برای دومین بار با یکدیگر ملاقات کردند. تماس تلفنی سیسی رئیس جمهور مصر با اردوغان تماس از نظر سیاسی مهم بود، زیرا روند عادی‌سازی ترکیه با مصر به کندی پیش می‌رود . همچنین اعزام تیم امداد از سوی ارمنستان که به طور سنتی روابط تیره‌ای با ترکیه دارد، حائز اهمیت است. نشانه این امر بازگشایی گذرگاه مرزی ترکیه و ارمنستان بعد از 35 سال بود.

بارزترین نمونه تغییر روابط بین همه دولت‌ها واکنش یونان و آتن بود. ابتدا کاترینا ساکلاروپولو رئیس جمهور یونان با اردوغان تماس گرفته و به وی تسلیت گفت. دوم، کیریاکوس میتسوتاکیس نخست وزیر به اردوغان تسلیت عرض کرد. سوم، نیکوس دندیا وزیر امور خارجه از منطقه زلزله زده بازدید کرده و با همتای خود مولود چاووش‌اوغلو همدردی کرد. در واقع، حتی تماس تلفنی میتسوتاکیس مهم ترین تحول بود. با توجه به اینکه اردوغان به دلیل اظهارات ضدترکیه متسوتاکیس در سخنرانی خود در آمریکا اعلام کرد که دیگر با متسوتاکیس دیدار نخواهد کرد، باید این اتفاق مهمی تلقی شود. تماس تلفنی اردوغان و میتسوتاکیس تحول بسیار مهمی است که می‌تواند به عادی سازی روابط دوجانبه منجر شود.

همچنین، موفقیت تیم جستجو و نجات یونانی در روند آوارروبی و نجات، روابط غیر قابل توضیح دیپلماتیک را آشکار کرده است. نجات یک زلزله‌زده از سوی امدادگر یونانی که پرچم ترکیه را بر بازو داشت، نشان دهنده احساسات انسان دوستانه بوده به یاد خواهد ماند. علاوه بر این، وزیر خارجه یونان اولین مقام ارشد خارجی بود که از منطقه زلزله زده بازدید کرد.

کمک‌های ارسالی و پیام‌های داده شده، حقیقت بسیار روشن و مهمی را منعکس می‌کند. واکنش انسان دوستانه مردم در طول یک بحران انسانی. اگرچه دولت‌ها و مردم به دلیل مسائل مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی دچار مشکلات، درگیری‌ها و جنگ‌ها می‌شوند، اما دشمنی میان خود را کنار گذاشته و با تأکید بر بعد انسانی با یکدیگر برخورد می‌کنند.

کمک‌ها و واکنش‌های جهانی نشان داد که چگونه فعالیت‌های کمک‌های بشردوستانه بین‌المللی ترکیه باعث افزایش همدردی با کشور ما و تأثیر دیپلماسی بشردوستانه ترکیه شد. البته ترکیه و مردم ترک در مواقع سخت بدون اینکه انتظاری در عوض داشته باشند به دولت‌ها و ملت‌های نیازمند کمک می‌کنند ، اما ما دیدیم که چگونه این کمک‌های بشردوستانه در زمان و مکان به یک قدرت واقعی تبدیل می‌شود.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه