دیپلماسی زلزله چه تاثیری بر روابط ترکیه با ارمنستان و یونان خواهد گذاشت؟

دو زلزله بزرگ در ترکیه، به روند دیپلماسی نیز تحرک بخشید. در حالی که 88 کشور بطور مستقیم کمک کردند، 11.302 پرسنل خارجی در فعالیت‌های جستجو و نجات شرکت جستند.

پس از سفر دبیر کل ناتو به مناطق زلزله‌زده، وزرای خارجه آمریکا، آذربایجان، ارمنستان، یونان و اسرائیل نیز به ترکیه سفر کردند. وزرای کشور و امور خارجه آلمان نیز از منطقه زلزله‌زده بازدید کردند.

حاکم بودن جو مثبت در این دیدارها و ارسال کمک‌های بین‌المللی به ترکیه که همبستگی بزرگی را به نمایش می‌گذارد، موضوع جدیدی را با عنوان "دیپلماسی زلزله" مطرح می‌سازد. علی‌الخصوص، اظهارات دندیاس وزیر خارجه یونان در حمایت از ترکیه در طول سفر به بروکسل و پس از آن، اعتدال در روابط ترکیه و یونان پس از زلزله مرمره به سال 1999 را در اذهان تداعی کرد. برخی‌ از کارشناسان معتقدند که باید با استفاده از دیپلماسی زلزله، دوره جدیدی در روابط با آمریکا، اتحادیه اروپا، ارمنستان، یونان و اسرائیل آغاز شود.

البته همبستگی در مقابل بلایا و فجایع، نقطه مشترک انسانیت است. نباید فراموش کرد که قدرت‌های پیشرو جهان در اولین روزهای شیوع ویروس کرونا، در این آزمون شکست خوردند. کمک‌های ارسال شده به ترکیه، به دلیل زلزله موجب کاهش درد و رنج شد.

ویرانی هولناک دو زمین لرزه مشهود است. فقط، این تنها دلیل کمک به ترکیه نیست. ترکیه کشوری است که رتبه اول کمک‌های بشردوستانه، نسبت به تولید ناخالص ملی خود را در دست دارد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه یکی از رهبرانی است که بی‌عدالتی در سیستم  بین‌المللی را در همه جا از جمله سازمان ملل مطرح می‌کند. از سوی دیگر، ترکیه در کمک‌های تجهیزات بهداشتی در دوران همه‌گیری، در موقعیت موثری قرار گرفت. ترکیه با ایفای نقش به عنوان میانجی در جنگ اوکراین، در پیشبرد توافق غلات و تبادل اسرا به موفقیت بزرگی دست یافت.

ترکیه همیشه یکی از کشورهای پیشگام در زمینه کمک به آسیب‌دیدگان بلایا در چهار گوشه جهان بوده است. برای همین، همه کشورهای جهان از متحدان غربی گرفته تا کشورهای جهان اسلام و از کشورهای همسایه گرفته تا جهان ترک و کشورهای آفریقایی دست یاری به سوی ترکیه دراز کردند. چرا که هر آنچه بکاری، همان درو کنی!

واضح است که باید از دیپلماسی زلزله برای کاهش تنش و توسعه روابط دوجانبه استفاده کرد. باید برای حصول دستاوردهای ملموس از فضای مثبت کنونی در روابط با ارمنستان، اسرائیل و یونان تلاش به خرج داد. باید از اراده و دیپلماسی متقابل برای حل تنش‌ها استفاده کرد. اما باید دانست که همبستگی در بلایای طبیعی تنها برای مدتی ادامه می‌یابد و نمی‌تواند تضادهای ساختاری در منافع ملی را به یکباره حل کند. برعکس، ادامه یک فرآیند مذاکره ضرورت دارد. در اجرای موفقیت‌آمیز روند عادی‌سازی روابط با هر سه کشور ذکر شده، عوامل متقابل مؤثری وجود دارد.

ترکیه نمی‌تواند روند صلح بین آذربایجان و ارمنستان را نادیده بگیرد. در عادی‌سازی روابط با اسرائیل نیز مسئله شهرک‌‌های یهودی‌نشین و بیت‌المقدس در دستور کار قرار می‌گیرد. تسلیح جزایر توسط یونان و ادعای حوزه دریایی 12 مایل نیز موضوع تنش با یونان است. بنابراین باید تلاش کرد تا دیپلماسی زلزله، تاثیر مثبتی بر مدیریت و در صورت امکان، حل این مسائل داشته باشد.

سفر ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو به ترکیه و خودداری از مطرح کردن موضوع پذیرش عضویت سوئد و فنلاند در این پیمان ادر جریان این سفر اقدامی مثبت بود.

سفر آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا به آنکارا نیز مثبت ارزیابی شد. وی گفت: کمک به ترکیه و سوریه را به 185 میلیون دلار افزایش داده‌اند و دبیرکل سازمان ملل نیز درخواست کمک یک میلیارد دلاری کرده است. وی همچنین درباره هم‌پیمانی‌، همکاری در سطح جهانی و ارزش‌های انسانی سخن گفت. اما هنوز هیچ راه حلی برای جنگنده‌های F-16 مطرح نشده است.

حمایت واشنگتن از گروه تروریستی ی.پ.گ، گفت‌وگو با داعش و اصرار در مورد موضوع عضویت سوئد و فنلاند در ناتو همچنان ادامه دارد و همه اینها جزو واقعیت‌های سیاست خارجی هستند.

دیپلماسی زلزله فضای مثبتی را ایجاد کرده است، اما این فضا باید با برداشتن گام‌های ملموس تقویت شود.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه