آیا عادی شدن روابط ترکیه و رژیم اسد امکان‌پذیر است؟
تظاهراتی که در سوریه با تاثیر بهار عربی در سال 2011 آغاز شد، گام به گام با مداخلات مسلحانه نیروهای نظامی وابسته به رژیم اسد، به یک جنگ داخلی تبدیل شد
وارد دوره‌ای می‌شویم که مذاکرات مستقیم آنکارا و دمشق برای اولین بار از سال 2011 که جنگ داخلی سوریه آغاز شد، شروع شده است. پس از اولین اظهارات و پیام‌های نسبتا مثبت رهبران، وزرای دفاع و روسای سازمان‌های اطلاعاتی در مسکو دیدار کرده و اکنون نیز انتظار می‌رود که وزرای خارجه نیز دیدار کنند. در حالی که روسیه نقش میانجی را بر عهده دارد، کشورهایی مانند ایران و امارات نیز در تلاش هستند تا در این روند مشارکت کنند.
تظاهراتی که در سوریه با تاثیر بهار عربی در سال 2011 آغاز شد، گام به گام با مداخلات مسلحانه نیروهای نظامی وابسته به رژیم اسد، به یک جنگ داخلی تبدیل شد. در حالی که کشورهایی مانند ایران و روسیه از رژیم حمایت می‌کردند، اکثریت قاطع جهان از جمله ترکیه حامی مخالفان سوری بودند. با تأسیس ارتش آزاد سوریه، مقاومت نظامی علیه رژیم آغاز شد. فقط، با تبدیل شدن درگیری‌های داخلی به جنگ نیابتی، روسیه و ایران در میدان، به رژیم کمک نظامی جدی کردند. داعش که با تأثیر هرج و مرج در عراق موجودیت یافت، در سوریه شروع به گسترش کرده و عمدتاً مخالفان را هدف قرار داد. آمریکا و کشورهای غربی نیز مبارزه با داعش را در کانون قرار داده و حمایت خود از مخالفان سوری را قطع کردند. ترکیه که تنها مانده بود، با راه‌اندازی سازوکار سه جانبه با روسیه و ایران، روند آستانه را شکل داد. روند آستانه به نوعی نشان داد که جنگ هیچ برنده و نیاز به راه حل سیاسی وجود نخواهد داشت. البته در پشت پرده آواری نیز وجود داشت که در آن صدها هزار نفر جان خود را از دست داده، میلیون‌ها نفر آواره شده و زیرساخت‌ها و سازه‌های سوریه تا حد زیادی ویران شدند. از سوی دیگر نیز، آمریکا با بهره‌برداری از مبارزه با داعش و کنترل مناطق شرق فرات توسط پ‌ی‌د/ی‌پ‌گ شاخه پ‌ک‌ک، سعی در ایجاد یک دولت تروریستی داشت.
ترکیه با ترتیب عملیات‌های نظامی از تشکیل کمربندی توسط دولت تروریستی مذکور و گسترش آن تا مدیترانه شرقی جلوگیری کرد، اما این تهدید همچنان وجود داشت.
چنین به نظر می‌رسد، روند جدیدی در چهارچوب راه حل سیاسی، مبارزه با تروریسم و پناهندگان آغاز شده است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه با دادن فرصت به پیشنهاد ولادیمیر پوتین رئیس دولت روسیه، دیدار با رژیم اسد را تایید کرد. متعاقباً وزرای دفاع و روسای سازمان‌های اطلاعاتی در مسکو دیدار کردند. اکنون نیز انتظار می‌رود وزری امور خارجه در آینده نزدیک دیدار کرده و تلاش می‌شود ایران و امارات وارد این روند شوند.
فقط، باید دید که بین طرفین موانع جدی وجود دارد. خواسته‌های اصلی ترکیه تقویت تمامیت ارضی این کشور، سازماندهی عملیات مشترک علیه پ‌ک‌ک، تامین منابع مالی بین‌المللی با حمایت سازمان ملل، بازسازی شهرهای ویران شده به ویژه حلب و بازگرداندن آوارگان است. البته برای تحقق همه اینها، ادامه روند حل سیاسی، ایجاد قانون اساسی جدید و تشکیل دولتی با حضور اپوزیسیون ضرورت دارد. اما نشانه‌های رژیم به نشان می‌دهد که هیچ گرایشی به این مطالبات وجود ندارد. همانند فقدان اراده مرتبط، وجود و یا عدم وجود ظرفیت نیز علامت سوال جدی تشکیل می‌دهد. البته نباید فراموش کرد که رژیم با مشکلات جدی مواجه بوده، توان سرپا ایستادن را نداشته، علی‌الخصوص اقتصاد به بن بست کامل رسیده و مردم از امنیت غذایی و انرژی محروم هستند. علاوه بر این، موازنه‌های جدید ژئوپلیتیکی که در چهارچوب جنگ روسیه با اوکراین شکل گرفته است، موقعیت ترکیه را تقویت می‌کند. در این زمینه ممکن است رژیم مجبور به دادن امتیازات مختلف شود. فقط، جهت‌گیری این روند پس از انتخابات در ترکیه روشن‌تر خواهد شد.
نویسنده: جان آجون پژوهشگر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه
