بررسی علل ایجاد تنش در روابط ترکیه و یونان

روابط ترکیه و یونان، دوره پرتنشی همراه با مسایل فراوانی را پشت سر می‌گذارد. این تنش بیشتر شامل سیاست‌های حداکثری و تحریک‌آمیز طرف یونانی، عدم پذیرش این سیاست‌ها از سوی ترکیه و دادن پاسخ مشابه به تحریکات است. اگرچه ممکن است در نگاه اول مانند اظهارات شدید‌الحن متقابل به نظر برسد، اما در پشت پرده این بحران هم اختلاف نظرهای تاریخی و هم ژئوپلیتیکی وجود دارد. هر چند روابط برای مدتی متشنج بود، اما تنش قبل از تعمیق پایان یافت. فقط، بحران بین دو کشور زمانی که یونان رادارهای اس-300 را در 23 اوت بر روی جنگنده‌های ترکیه قفل کرد، ابعاد جدیدی به خود گرفت.

برای یافتن پاسخی به این سوال که چرا اس-300؟، چند مورد مطرح می‌شود. اولین مورد این است که هر دو کشور وارد روند انتخابات شده‌اند. در آینده نزدیک در یونان انتخابات زودهنگام برگزار می‌شود. ترکیه با نزدیک شدن انتخابات، به دستور کار شماره یک در سیاست داخلی یونان تبدیل می‌شود. در سال 2023 در ترکیه انتخابات برگزار خواهد شد. اگرچه یونان برای انتخابات ترکیه اهمیت چندانی ندارد، اما تنش کنونی ممکن است به صورت سرفصل موضوع مهمی برای مباحثه در انتخابات درآید. مورد دوم این است که شکاف و اختلاف قدرت نظامی بین یونان و ترکیه در سال‌های اخیر علیه یونان باز شده است. یونان برای مدت طولانی در مقابل پیشرفت‌های مهم ترکیه در صنایع دفاعی احساس ضعف می‌کند. دستیابی ترکیه به امتیازهای مهمی در میدان با این ظرفیت و ناتوانی و تاخیر یونان در پاسخگویی به این مسئله، نقص مهمی برای آنها تلقی می‌شود. نقطه‌ای که ترکیه به ویژه در زمینه تکنولوژی هواپیماهای بدون سرنشین (پهپاد) به آن رسیده است، یونان را ناخشنود می‌کند.

هدف اصلی یونان این است که ترکیه را با توسل به اختلافات موجود تحریک کرده و اروپا را به سوی خود بکشاند. در این مرحله انتظار می‌رود ترکیه به تحریکات یونان پاسخ تندی داده و با انتقال این واکنش به اروپا، بیانیه‌ای علیه ترکیه صادر شود. این رویکرد برای مدت طولانی بدنه اصلی سیاست خارجی یونان در قبال ترکیه را تشکیل داده است. به‌ویژه با جنگ اوکراین، به نظر می‌رسد که دولت آتن از اهمیت ژئوپلیتیک فزاینده ترکیه ناخشنود است. سیاست جدید عادی‌سازی ترکیه در خاورمیانه نیز آتن را ناخشنود کرده است. زیرا روابط پرتنش ترکیه با کشورهای خاورمیانه، آسودگی خاطر آتن و کنار گذاشتن ترکیه از مبحث گاز مدیترانه را به همراه داشت. فقط، تغییر این روند با سیاست عادی‌سازی ترکیه، آتن را دوباره به موضع ضدترکیه سوق داد. از سوی دیگر یونان سعی می‌کند که  با بهانه قرار دادن افزایش قدرت نظامی ترکیه، هم جزایر دریای اژه را مسلح کرده و هم با  امضای قراردادهای تسلیحاتی با کشورهایی مانند فرانسه و آمریکا، پولی را که برای خرید تسلیحات صرف می‌کند، با بهانه قرار دادن ترکیه مشروع جلوه دهد. این وضعیت هم موقعیت دولت را که در باتلاق بدهی سیاست داخلی به دام افتاده است، تقویت کرده و هم کمک می‌کند که به راحتی کشورهایی مانند آمریکا و فرانسه را متقاعد کند.

مورد دیگر این است که یونان از اکتشاف گاز طبیعی ترکیه در شرق مدیترانه ناراحت است. ترکیه که با کشتی حفاری خود به نام عبدالحمیدخان به یکی از کشورهای پیشرو در اکتشاف انرژی تبدیل شده است، عامل اصلی ناراحتی آتن است. بنابراین آتن قصد دارد با افزایش دادن تنش، ترکیه را در اکتشاف گاز طبیعی تنها بگذارد. حتی در حال حاضر لابی یونان تمام توان خود را روی این موضوع متمرکز کرده است.

تنش اس 300 نشان می‌دهد که روابط دو کشور از این پس وارد دوره پرتنشی خواهد شد. بطوریکه اظهارات شدیدالحن رئیس جمهور اردوغان در مورد موضوع اس 300 نشانه این است. البته در حال حاضر احتمال درگیری مسلحانه و یا جنگ بین یونان و ترکیه چندان قوی به نظر نمی‌رسد. فقط، اگر روش یونان برای تشدید تنش تغییر یافته و واکنش ترکیه به این امر سخت‌تر شود، می‌توان گفت که روابط دو کشور از تنش‌های سیاسی و دیپلماتیک فراتر خواهد رفت.

نویسنده: پروفسور دکتر مراد یئشیل‌تاش مدیر بنیاد تحقیقات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ترکیه