اهداف و نتایج مزاحمت ایالات متحده آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در سوریه

مزاحمت هواپیماهای F-15  نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا به هواپیمای مسافربری ایران در حریم هوایی سوریه  که در 23 ژوئیه از تهران عازم بیروت پایتخت لبنان بود، بار دیگر تنش موجود در روابط دو جانبه را آشکار کرد. در نتیجه مزاحمت در منطقه تنف که پایگاه آمریکا در سوریه در آنجا واقع شده و حادثه نیز از سوی مسافران داخل هواپیما فیلمبرداری شده است، خلبان هواپیمای متعلق به شرکت هواپیمایی ماهان مجبور به انجام برخی مانورها شده و این مسئله باعث زخمی شدن برخی از سرنشینان این هواپیما شده است. اگرچه در ابتدا ادعاها در این راستا بود که هواپیماهای جنگی متعلق به اسرائیل هستند، اما با مشخص شدن اینکه هواپیماها متعلق به ایالات متحده آمریکاست، فرماندهی نیروهای مرکزی ایالات متحده سنت کام (CENTCOM) ادعا کرده بود که این مداخله یک روال معمول می باشد.

اگرچه اطلاعات دقیقی درباره چون وچرای این حادثه در دست نیست، اما شایعات بسیاری وجود دارد. در این زمینه، ادعا شده است که این شرکت که توسط ایالات متحده آمریکا به دلیل حمل سلاح و مواد ممنوعه به سوریه در لیست تحریم ها قرار گرفته است، بر اساس اعترافات برخی خلبانان در آخرین سفر خود به طور مخفیانه، فرمانده سپاه و اسلحه حمل کرده است. همچنین گفته شد كه آمریكا برای ارسال پیام به ایران این اقدام تهاجمی را انجام داده و یا می خواهد با سپر قرار دادن هواپیمای غیرنظامی، برای سیستم های دفاع هوایی سوریه مانع ایجاد کند. علاوه بر این، در مورد وجود شباهت هایی بین این حادثه و هواپیمای مسافربری اوکراینی که اشتباها توسط ایران در آسمان تهران مورد اصابت قرار گرفت، بحث گردید.

وقوع این حادثه که پس از حملات و اقدامات خرابکارانه در هفته های اخیر در ایران رخ داده است، و اینکه بعد ار این حادثه سازمان امنیت هواپیمایی اتحادیه اروپا هشدار داده است که کریدور هوایی ایران ایمن نیست، نشان می دهد که پروازهای غیر نظامی نیز تحت تأثیر تنش منطقه ای قرار دارند. با مداخله صورت گرفته در هواپیمای خطوط هواپیمایی ماهان، هیچ شکی نیست که سطح تنش موجود باز هم افزایش خواهد یافت. بطوریکه، سه روز پس از این واقعه، حمله هوایی به مقر حشدی الشعبی در عراق یا درگیری های مرزی محدود بین حزب الله لبنان و اسرائیل در تاریخ 27 ژوئیه درمزارع شعبا، نشان می دهد که تنش منطقه ای در زمینه های مختلف، هرچند در سطح پایین ادامه دارد.

بسیاری از کارشناسان ذکر می کنند که تا زمان انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در ماه نوامبر هیچ تغییری قابل توجهی در روابط دوجانبه بین ایالات متحده آمریکا و ایران حاصل نمی شود و حکوت تهران تنها در صورت به قدرت رسیدن حکومت بایدن دموکراتیک می تواند به میز مذاکره بازگردد. لذا، محافلی که از این وضعیت خرسند نیستند، به خصوص اسرائیل، مطمئناُ حملات تحریک آمیز خود را در سه ماه آینده افزایش خواهند داد. موضع اصلی ایران در این زمینه این است که در صورت امکان تحریکاتی که در این فرآیند انجام می شود را نادیده گرفته و یا حد اقل از پاسخگویی به حوادث خودداری کند. با این وجود مسلم است که نگرش خونسردانه تهران نیز حد و مرز دارد. اگر صبر و حوصله رهبران تهران، به خصوص در برابر بیماری همه گیر ویروس کرونا و مشکلات اقتصادی در کشور بسر آید، ممکن است فتیله درگیری بسیار گسترده تر آتش زده شود. با این وجود، این کشور که به دلیل فعالیتهای هسته ای خود در حال حاضر تحت فشار آژانس بین المللی انرژی اتمی قرار دارد، از دادن بهانه هایی به آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی که در ماه اکتبر امسال پایان می یابد، خودداری خواهد کرد. حکومت آمریکا هشدار می دهد، اگر تحریم تسلیحاتی که مدتی است بر ایران اجرا می گردد به پایان برسد، بی ثباتی منطقه ای افزایش یافته و درگیری ها عمیق تر خواهد شد. اجرای عملیاتهای نظامی گستره ایران می تواند چنین نگرانی هایی را افرایش دهد.

در نهایت، وقایعی که به مرحله آزار و اذیت هواپیمای غیرنظامی در آسمان سوریه می انجامد را نیزمی توان به عنوان نشانه ای از نگاه بی پروای طرفین تنش به حوادث تفسیر کرد. با توجه به اینکه نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا در سال 1988 یک هواپیمای مسافربری ایرانی را در خلیج فارس سرنگون کرد، یا اینکه ایران در ژانویه به طوراشتباهی هواپیمای مسافربری اوکراین را در آسمان تهران مورد هدف قرار داد، نشانگراین است که متأسفانه تنش نظامی سبب هدف قرار گرفتن غیرنظامیان میشود. اگر پیش بینی های ناظران به حقیقت بپیوندد و درصورت افزایش حملات هوایی، ترور، خرابکاری یا سایر حملات در جغرافیای از لبنان تا ایران در سه ماه آینده، غیر نظامیان نیز از این وضعیت تاثیر منفی خواهند دید.

نویسنده:  دکتر حقی اویغور نائب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا (IRAM)