نگاهی به دلایل افزایش حملات داعش در منطقه

به رغم اعلام پایان کار داعش از اواخر سال 2018 از سوی گروههای مختلف و در راس بازیگرانی چون آمریکا و ایران که در صدد مشروعیت دادن به اقدامات نظامی خود در منطقه به بهانه مبارزه با داعش هستند، از آغاز سال 2020 به این سو در حملات این گروه به شیوه بزن و بگریز، افزایش چشمگیری مشاهده می شود.
عواملی چون فقدان اقتدار مرکزی در عراق و سوریه، تنش بین ایران و آمریکا در عراق و وجود اختلاف بین دولت مرکزی و اقلیم کردستان عراق، در فعال شدن مجدد گروه تروریستی داعش موثر بوده است. همچنین به نظر می رسد که تحولاتی نظیر خروج برخی از نیروهای ائتلاف از عراق با اعلام اتمام مبارزه با تروریسم و نیز پاندمی کرونا که در راس موضوعات روز یک ماه اخیر جهان قرار دارد، زمینه تحرکات مجدد داعش را فراهم آورده است. به علاوه اعتراضات مردمی دامنه‌دار در عراق و عدم موفقیت در تشکیل دولت به رغم گذشت حدود شش ماه و اختلاف بین شاخه‌های حشد الشعبی نیز در پدید آمدن شکاف امنیتی در این کشور و در نتیجه فعال شدن داعش تاثیر داشته است.
از سوی دیگر همزمانی سر بر آوردن مجدد داعش با تشدید تنش بین آمریکا و ایران از ماه ژانویه سال جاری، نمی تواند تصادفی باشد. تقابل و تخاصم دو نیروی نظامی اصلی خارجی حاضر در عراق با یکدیگر به جای مبارزه با داعش، به همراه دادن فرصت تجدید قوا به این گروه تروریستی، می تواند زمینه حمایت مستقیم و یا غیر مستقیم کشورهای مذکور-همچنانکه پیشتر نیز شاهد نمونه‌های آن بوده‌ایم- از گروههای تروریستی را فراهم آورده و یا حداقل سبب به کار گیری "تاکتیک چشم پوشی" از سوی این کشورها شود. تلقی این دو کشور از یکدیگر به عنوان عنصر اصلی تهدید می تواند زمینه قرار گرفتن داعش در درجه دوم اهمیت و یا در صورت لزوم اتحاد تاکتیکی با گروه تروریستی را فراهم سازد. به دلیل تشکیل گروههای تروریستی از هسته‌های مستقل، گاهاً شاخه‌های متفاوتی از یک گروه تروریستی ممکن است با سازمانهای اطلاعاتی متفاوت همکاری  کند. به همین دلیل دول متخاصم می توانند درصدد استفاده از گروه تروریستی و یا واحدهایی از آن به عنوان اهرمی بر علیه یکدیگر بر آیند. خروج ارتش آمریکا از برخی از پایگاهها به دلیل احتمال حمله شبه نظامیان تحت حمایت ایران و استقرار در پایگاههای مرکزی و نیز خروج برخی از گروههای حشد الشعبی از پایگاههای اصلی و سازماندهی نیروها در هسته‌های کوچکتر به دلیل هراس از حملات آمریکا می تواند فضایی برای فعالیت داعش در میدان باز کند. از سوی دیگر کاهش فعالیت حشد الشعبی به ویژه در بخشهای سنی نشین که از نظارت دولتی کمتری برخوردار است می تواند بر تحرکات داعش در این مناطق بیفزاید. همچنین هر دو کشور ایران و آمریکا برای نشان دادن ضرورت حضورشان در عراق از قدرتگیری نسبی داعش سود می برند. چرا که این وضعیت می تواند فرایند دموکراسی خواهی مردم عراق را به تعویق اندازد و یا با افزایش وابستگی به قدرتهای خارجی که چندان دل خوشی از آنها ندارند و کاهش اعتراضات همراه باشد. در این میان نارساییها در بازسازی مناطق آزاد شده از اشغال داعش به دلیل مسائل داخلی و خارجی، کاهش قیمت نفت و مشکلات اقتصادی سبب جان گرفتن ادبیات مظلوم نمایی داعش شده  و زمینه پیوستن افراد جدید به این گروه را فراهم می سازد.
با نگاهی به کارنامه فعالیتهای چند ماه اخیر گروه تروریستی داعش مواردی چند جلب نظر می کند. به عنوان مثال اکثر حملات هم در عراق و هم در سوریه در مناطق مورد مناقشه بین حکومتهای مرکزی و گروههای کرد صورت گرفته است. از این موضوع نیز چنین بر می آید که گروه تروریستی می تواند از کلیه اختلافات موجود به نفع خود استفاده کرده و به موازات افزایش تنش بین بازیگران صحنه سیاست، فعالیتهای میدانی خود را تقویت کند.
در سوریه نیز تلفات سنگین رژیم در پی حملات اخیر داعش و ناتوانی نیروهای وابسته به رژیم در امر مبارزه با گروه تروریستی به دلیل عدم استقرار در یک موضع ثابت جلب نظر می کند. در این وضعیت، از لحاظ رژیم، پشتیبانی و آتشباری آنی نیروی هوایی روسیه در خلال یورشهای کوتاه مدت تروریستی، نسبت به عکس العمل کند و سنگین نیروی زمینی اهمیت بیشتری کسب می کند.
از سوی دیگر وقوع اکثر حملات در منطقه حائل بین رژیم و نیروهای دموکراتیک سوریه نشان می دهد که هر دو طرف هنوز به طور کامل از استفاده از برگ داعش دست نکشیده‌اند. همچنین گفته می شود که تاثیر پاندمی کرونا بر هسته‌های داعش که به صورت پراکنده در نواحی بیابانی به سر می برند، بر خلاف نیروهای رژیم مستقر در پادگانها و یا شبه نظامیان نیروهای دموکراتیک سوریه بسیار کمتر بوده و این نیز از لحاظ گروه ترویستی یک امتیاز به شمار می رود. 
در نهایت تنش بین آمریکا و ایران در عراق و ابهامات موجود در روند گذر سیاسی در سوریه، سبب افزایش بی ثباتی حاکم بر منطقه  و تسهیل در فراهم آمدن زمینه فعالیت گروههای تروریستی نظیر پ‌کاکا و داعش شده است. اگر چه در نتیجه تلاشهای مهم ائتلاف بین‌الملل در مبارزه با داعش، بر خلاف آنچه که در خصوص پ‌کاکا صورت می گیرد، این گروه تروریستی تا حد زیادی کارایی خود را از دست داده ولی در صورت عدم برقراری ثبات و تامین رفاه منطقه‌ای در کوتاه مدت، قدرت‌گیری گروههای تروریستی با استفاده از موج جدید نارضایتیها، چندان دور از انتظار نیست. درگیری مستقیم آمریکا و ایران در منطقه تحولی خواهد بود که کار گروههای تروریستی با پتانسیل تغییر آنی صف مبارزه همانند داعش را آسانتر خواهد کرد.

نویسنده: دکتر حقی اویغور نائب رئیس مرکز مطالعات ایرانی آنکارا