دیدار اردوغان از مولداوی و منطقه خودمختار ترکهای گاکائوز

رجب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه از جمهوری مولداوی و از منطقه خودمختار ترکهای گاگائوز که در این جمهوری قرار دارد بازدید کرد. در برنامه این هفته از بازدید اردوغان از مولداوی و تاثیر آن بر سیاست خارجی ترکیه سخن خواهیم گفت. این تحلیل توسط دکتر جمیل دوغاچ ایپک نوشته شده است.

در روزهای گذشته اردوغان از جمهوری مولداوی و منطقه ترک نشین گاگائوز یک دیدار تاریخی به عمل آورد. دیدار رئیس جمهور ترکیه از این جمهوری در 19 سال گذشته سابقه نداشت. خصوصا اینکه اردوغان از منطقه خودمختار گاگائوز نیز دیدار کرد. اردوغان در روز 18 اکتبر سال 2018، در دومین روز دیدارش از مولداوی همراه با ایگور دودون رییس جمهور مولداوی به کومرات، پایتخت منطقه خودگردان گاگائوز رفت. در فرودگاه کومرات، ایرینا ولاح رییس منطقه گاگائوز همراه با گروهی از ترکهای گاگائوز  که پرچم ترکیه را در دست داشتند از وی و دودون استقبال کردند. پرزیدنت اردوغان در کومرات جلسه سه جانبه ای را با دودون و ولاح برگزار کرد. سپس اردوغان در این شهر اقدام به افتتاح پروژه های اقتصادی و فرهنگی  مختلف و مهمی کرد.

اردوغان همچنین از پروژه آبرسانی برای شهر وولکانشت نیز خبر داده و اعلام کرد که ترکیه مشکل آب این شهر را حل خواهد کرد. رییس جمهوری ترکیه تصریح کرد که در سال آینده مجتمع آموزشی بزرگی در کومرات از سوی ترکیه احداث خواهد شد. از سوی دیگر قرار شد تا در آینده ای نزدیک در این شهر سرکنسولگری ترکیه گشوده شود.

اردوغان همچنین برای جامعه مسیحیان ترکان گاگائوز که با شور و شوق زیادی، به استقبال وی آمده بودند پیام مهمی داد.  در میان این پیام ها، قابل توجه ترین پیام تاکید اردوغان بر زبان و یکپارچگی بود. اردوغان از ترکان گاگائوز خواست تا زبان مادری خود را در کنار زبان رسمی مولداوی به بهترین نحو ممکن یاد بگیرند.

منطقه خودمختار گاگائوز منطقه ای با سه زبان رسمی است. در سال 1995، زبانهای رسمی ترکی گاگائوزی، زبان مولداوی و روسی به عنوان سه زبان این منطقه تعیین شدند. 82 درصد جمعیت ترکهای گاگائوز در منطقه تحت سلطه زبان روسی هستند. تکلم به زبان روسی به ویژه در شهرستانها واضح است. روستاها تا حد زیادی به زبان مادری خود وابسته مانده اند. حتی اگر جمعیت میان سال و مسن گاگائوز زبان ترکی را بشناسند، کودکان و جوانان در مورد زبان مادریشان کم و بیش چیزی نمی دانند.  زبان ترکی، تنها در ترانه ها، داستانها، گفتگو با افراد مسن و یا چند رسانه کوچک تحت حمایت ترکیه شنیده و دیده می شود.  

ترکیه استقلال جمهوری مولداوی را که در19 اوت سال 1991 اعلام کرد در دسامبر 1991 به رسمیت شناخت. روابط دیپلماتیک بین دو کشور از روز 3 فوریه 1992 برقرار شد. "پیمان دوستی و همکاری" ترکیه و مولداوی در خلال سفر سلیمان دمیرال رییس جمهوری ترکیه به مولداوی در تاریخ سوم ژوئن سال 1994 امضا شده بود. در تاریخ 1 نوامبر 2012 نیز بین دو کشور توافقنامه لغو رژیم روادید امضا شد.

به تازگی، شتاب قابل توجهی در روابط دوجانبه ایجاد شده و بر میزان سفرهای مقامات عالیرتبه دو کشور به صورت متقابل افزوده شده است. بازدید اردوغان از مولداوی نیز در این راستا رویدادی بسیار مهم است. با توجه به داده های موجود از سال 2016، صادرات ترکیه به مولداوی 189 میلیون دلار و وارداتش از این کشور 124 میلیون دلار بوده است. به این ترتیب حجم تجارت دو جانبه در سال 2016 در حدود 313 میلیون دلار بوده است. توافقنامه تجارت آزاد بین مولداوی و ترکیه در تاریخ 1 نوامبر 2016 به مورد اجرا گذاشته شده است.

ترکیه، تنها کشوری است که به منطقه خودمختار ترکان گاگائوز کمک بلاعوض و صمیمانه انجام می دهد. تاکنون تیکا، موثرترین نهادی بوده که کمکهای لازم را در اختیار گاگائوز قرار داده است. مهمترین مسله این منطقه آب شرب آن بوده که توسط تیکا حل شده است. در این میان صدها پروژه دیگر از جمله تقویت زیرساخت رادیو تلویزیون گاگائوز، احداث کتابخانه آتاتورک، ساخت خانه سالمندان، حمایت از دانشگاه کومرات، بازسازی مجلس ملی، بازسازی مجسمه ها، نوسازی بیمارستان ها، ساخت خانه های مهد کودک و مدارس را می توان نام برد. ترکیه، به رغم همه این کمکها هیچ دخالتی در أمور داخلی مولداوی و منطقه گاگائوز نمی کند.

در این زمینه، اردوغان در سخنرانی اش در کومرات اظهار داشت:« تمامیت ارضی مولداوی برای ما مهم است. »

در اصل ترکیه، مایل نیست که در رقابت و درگیری میان غرب و روسیه، منطقه گاگائوز به عنوان یک ابزار استفاده شود. ظاهرا مولداوی نیز فکر می کند که حضور ترکیه در منطقه گاگائوز می تواند تضمین کننده ثبات منطقه باشد. در این راستا تاکید اردوغان بر همگرایی میان گاگائوز و مولداوی از اهمیت بسزایی برخوردار است.  این تأکید می تواند به عنوان یک پیام هم به گاگائوزها که در معرض فراموشی زبان خود هستند و هم به طرفداران اتحادیه مولداوی و رومانی (و حامیان آنها در غرب) و همچنین به روسیه (که از هر روش برای افزایش نفوذ خود درجغرافیای شوروی سابق استفاده می کند)، در نظر گرفته شود.

نتیجه آنکه دیدار اردوغان رئیس جمهور ترکیه از مولداوی ومنطقه گاگائوز به غرب و روسیه نشان می دهد که ترکان مسیحی گاگائوز که میان آنها گرفتار شده اند راه سومی نیز برای خود دارند. بنابراین پیش بینی می شود که توجه ترکیه به ترکهای گاگائوز در مولداوی در اینده بیش از پیش افزایش یابد.

ترجمه فرزاد صمدلی