نگاهی به چشم انداز تمدن جهانی- 40

هفته گذشته رهبران جهان در چارچوب 73-امین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک گردهم آمدند. نکاتی که برخی از رهبران به آن اشاره کردند در اذهان ثبت شد. سخنان مخالف با جهانی شدن دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا، حمایت ماکرون رئیس جمهور فرانسه از جهانی شدن در پاسخ به ترامپ، تاکید رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه به اینکه "جهان بزرگتر از پنج است" و دعوت به برقراری عدالت و حضور خانوم آردرن نخست وزیر زلاند نو با فرزند سه ماهه اش از جمله بخش های فراموش نشدنی این اجلاس بود.

ارزیابی های پروفسور دکتر قدرت بلبل رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ییلدیریم بایزید آنکارا را در این خصوص تقدیم حضورتان می کنیم.

در این مقاله بر روی دعوت رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه برای برقراری عدالت تاکید خواهم کرد. اردوغان با یادآوری "دایره عدالت" که مفهومی قدیمی در دنیای ترک- اسلام است، به عدم برقراری عدالت  جلب دقت کرد. اردوغان اظهار داشت: "در تمدن ما، دایره ای مبتنی بر رابطه بین جامعه، قانون، اداره دولتی، قدرت دولتی، اقتصاد و عدالت، موسوم به دایره عدالت وجود دارد. زنجیرهای این دایره که همگی مرتبط با یکدیگر هستند، امروزه در بسیاری از نقاط جهان شکسته شده است. دلیل بی ثباتی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دنیای ما نیز همین است. برای آینده ای آرام و ایمن مجبوریم تا مبارزه بشریت در راه عدالت را با برقراری عدالت به نتیجه برسانیم. امروزه، اگر دارایی های 62 ثروتمند جهان برابر با تقریبا نیمی از کل جمعیت یعنی 3.6 میلیارد نفر باشد، مشکلی وجود دارد."

برای درک بهتر تاکید جناب اردوغان به عدالت باید به تحولات اخیر در ارزشهای جهانی  در غرب نگاهی بیندازیم. دنیای غرب که پس از جنگ جهانی دوم ادعای حمایت از حقوق بشر، آزادی و برابری می کرد، امروزه به سرعت از  این ارزشها دور می شود. بی عدالتی متوجه به پناهجویان و مسلمانان در کشورهای غربی، تبدیل به امری عادی شده است. با افزایش آراء احزاب نژادپرست و تشکیل ائتلاف برای اقتدار، بیانات نفرت آمیز علیه خارجیان دیگر عیب محسوب نمی شود.  در برخی کشورهای غربی، احزاب سیاسی تنها با موضع مخالف با پناهجویان می توانند به اقتدار برسند. کشورهای اتحادیه اروپا به مسئله پناهجویان تنها به عنوان مسئله امنیت مرزی نگاه می کنند. اگر پناهجویان در کشور خود کشته شوند و یا در کشورهایی چون ترکیه که تبدیل به صدای وجدان بشریت شده اند بمانند، برای کشورهای غربی هیچ مشکلی باقی نخواهد ماند.  امروزه تبدیل به جهانی شده ایم که در آن باید از ارزش های انسانی در برابر دنیای غرب دفاع شود.

از منظر ترکیه، بنیادی ترین ارزش و مفهوم در باورمان، تاریخ مان و تمدنمان، عدالت است. مفهوم کلمه "ملک" در جمله "عدالت پایه و اساس ملک است" که در طول قرون و اعصار چراغ راه مان شده، مال و ملک و اشیاء نیست، بلکه به  معنای نظم و نظام و دولت است. نیاز به عدالت با دیدگاه و عمل "دایره عدالت" سازمانی شده است. "دایره عدالت" شکل سازمانی شده سیستم سیاسی، اجتماعی، نظامی، مالی، تجاری و اقتصادی است.

در آثار مهمی چون سیاستنامه کوتادگو بیلیگ که یوسف خاص نجیب در سال 1069 به قلم گرفته، در اخلاق اعلایی که کینالی زاده علی افندی در سال 1564 به قلم گرفته و در آداب و سنن ترک اسلام، از دایره عدالت سخن به میان آمده است. در دایره و یا حلقه عدالت، نظم جهان و کشور به زنجیره هایی تشبیه می شود که با عدالت آغاز شده و با عدالت به پایان می رسد. آنچه که سبب ایجاد نظم در جهان می شود، حلقه اول است. حلقه دوم جهان به باغی با دیوار دولت تشبیه می شود. حلقه سوم حقوقی است که سبب ایجاد نظم در دولت می شود. در حلقه چهارم به لزوم وجود یک حکمدار برای حفظ حقوق تاکید شده است. در حلقه پنجم به اینکه حکمدار بدون سرباز نمی تواند صاحب دولت باشد اشاره شده  است. در حلقه های بعدی به لزوم مالیات برای گردهم آوردن سرباز و اینکه کسی که این مالیات را جمع اوری می کند باید ملت باشد، تاکید شده است. در آخرین حلقه دایره همانند حلقه اول به عدالت تاکید می گردد. زیرا آنچه که سبب می شود ملت از حکومت اطاعت می شود عدالت است. سخن شیخ ادبعلی که می گوید "انسان را زنده  نگه دار تا دولت زنده بماند" به رابطه بین انسان، عدالت و دولت تاکید شده است.

امروز، اگر نظم جهانی به طور جدی مورد سوال قرار گیرد، اگر به شکلی که اردوغان رئیس جمهور ترکیه اغلب تأکید می کند نیاز به بازنگری فوری در سازمان ملل متحد ضروری باشد و دربها بر روی انسانهای بی گناه بسته می شود  و از قاره ای به قاره دیگر فرار می کنند، این نظم و این جهان بدین شکل ادامه نخواهد یافت. اگر از کودکانی که محکوم به مرگ می شوند پرسیده شود که به کدامین گناه کشته شدید، آیا پاسخی که دریافت خواهد شد، شرمی سنگین برای بشریت نخواهد بود؟ تاکید اردوغان به دایره عدالت و دعوت به مقابله با ظلم، در عین حال  دعوتی برای رهایی غرب نیز هست. زیرا همانطور که نظام الملک وزیر بزرگ سلجوقی هزار سال قبل اشاره کرده: "با کفر شاید ولی با ظلم هیچ جایی آباد نمی شود."

ارزیابی های پروفسور دکتر قدرت بلبل رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه ییلدیریم بایزید آنکارا را تقدیم حضورتان کردیم.