دیپلماسی فرهنگی ترکیه، ضامن نزدیکی هر چه بیشتر جهان ترک

دیپلماسی فرهنگی راهی برای بیان صحیح خود، از طریق شناخت و به اشتراک گذاشتن ایده ها، افکار، دیدگاه جهانی، شیوه زندگی، حس زیبایی شناسی و حتی سلایق و طعمها است. دیپلماسی فرهنگی که از آغاز هزاره دوم به مورد اجرا گذاشته شده، هم در روند تغییر در ترکیه و هم در فرایند تغییر درک جهان، از ترکیه راهکاری موثر بوده است.

در دوران جنگ سرد، دیپلماسی فرهنگی تبدیل به یک سلاح شد که در آن قطبهای متضاد جهانی علیه یکدیگر استفاده می کردند و برای اهداف تبلیغاتی آن را مورد استفاده قرار می دادند. در دوران جنگ سرد که بر اساس توازن وحشت استوار بود، خطر جنگ هسته ای منجر به گشودن جبهه جدیدی در زمینه های فرهنگ و ایدئولوژی شد. می توانیم بگوییم که در انحلال بلوک شرق و فروپاشی اتحاد شوروی دیپلماسی  فرهنگی فعال غرب، تاثیر گذار بود.

در گسترش معنای دیپلماسی، روند جهانی شدن که تا پایان جنگ سرد تسریع یافت، عاملی موثر بود. امروزه، زمانی که از دیپلماسی فرهنگی سخن می گوییم، نوعی از دیپلماسی که بیشتر برای به دست آوردن قلوب و اندیشه های انسانها در سراسر جهان به کار گرفته می شود به اذهان متبادر می گردد.

با استقلال جمهوریهای ترک آسیای مرکزی، ابعاد جدیدی برای سیاست خارجی ترکیه به منصه ظهور رسید. روابط و همکاری ترکیه با این کشورها که از زبان و تاریخ مشترک و نیز روابط فرهنگی برخوردار بودند، بر اساس منافع همسو به سرعت رشد کرد. سیاست کلی ترکیه در قبال منطقه این گونه بود که آنکارا خواستار کشورهایی در آسیای میانه یا ترکستان است که از ثبات سیاسی و اقتصادی، استقلال، روابط خوب با همسایگان خود و ارزش های دمکراتیک برخوردار باشند و در جامعه جهانی ادغام شوند.

ترکیه در سایه این سیاست تبدیل به یک شریک مهم برای کشورهای آسیای میانه شد. با پیشکسوتی ترکیه و با هدف تقویت همکاری میان کشورهای متکلم به زبان ترکی در سال 1992، " اجلاس سران کشورهای ترک" برگزار شد که یکی از مهم ترین نتایج آن، تاسیس" شورای ترک" با حضور کشورهای ترکیه، جمهوری آذربایجان، قزاقستان و قرقیزستان در سال 2009 بود.

رویکرد دیپلماسی ترکیه در ترکستان بیشتر بر روی فرهنگ، آموزش و رسانه متمرکز است. یکی از اولین اقداماتی که در این زمینه انجام شد، ایجاد "سازمان بین المللی فرهنگ ترک" (TURKSOY) در سال 1993 به منظور حفاظت از فرهنگ و هنر ترک، زبان ترکی، میراث تاریخی، معرفی و ترویج این ارزش ها به جهان و انتقال آن به نسل های جوان بود.

 کشورهای ترکیه، آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ترکمنستان و جمهوری ترک قبرس شمالی عضو تورکسوی هستند. همچنین شش جمهوری خودمختار فدراسیون روسیه و جمهوری خودمختار قاقاووز که وابسته به جمهوری مولداوی است در تورکسوی به صورت عضو ناظر حضور دارند.

ترکیه که در فعالیتهای آموزشی در جهان ترک از اهمیت ویژه ای برخوردار است در سال 1992، "پروژه بزرگ دانشجویی" را آغاز کرد و میزبان هزاران دانشجو از جهان ترک در کشور خود شد. امروزه " بورس ترکیه "،  برنامه بورسیه ای و تحصیلی بسیار گسترده ای است که تحت پوشش سازمان ترکهای خارج از کشور و اقوام خویشاوند اداره می شود و هر سال صدها دانشجوی جدید را راهی دانشگاههای ترکیه می کند.

 علاوه بر این، موسسه فرهنگی یونس امره ترکیه در راستای دیپلماسی فرهنگی ترکیه و برای ترویج و گسترش هرچه بیشتر زبان ترکی در حال فعالیت است که یک شعبه آن در شهر آستانه قزاقستان فعال است که تنها مرکز این موسسه در آسیای مرکزی محسوب می شود. این در حالی است که وزارت آموزش ملی ترکیه چهار مرکز در قرقیزستان، چهار مرکز دیگر در ترکمنستان و در هر کدام از کشورهای قزاقستان و ازبکستان نیز دارای یک سازمان آموزشی است.

دانشگاه ماناس قرقیزستان - ترکیه در بیشکک گشوده شده و از سال تحصیلی 1998-1997، به فعالیت خود ادامه می دهد.

از سوی دیگر دانشگاه احمد یسوی، اولین دانشگاه دولتی مشترک جهان ترک، فعالیت های آموزشی و تحقیقاتی خود را در پردیس دانشگاهی خود در قزاقستان انجام می دهد. زبان تدریس این دانشگاه ترکی و قزاقی است. علاوه بر این زبان ها، زبان های انگلیسی و روسی نیز در این دانشگاه آموزش داده می شود. این دانشگاه متشکل از دانشکده های اقتصاد، تاریخ، تورکولوژی و زبانشناسی، حقوق، طب، دروس فنی، ورزش، هنر، رسانه و مهندسی است و شمار کادر علمی آن بیش از 880 نفر است.

یکی از مهمترین فعالیت های منطقه در زمینه رسانه ها، پلتفورم رسانه ای کشورهای ترک است که تحت دبیرخانه اداره کل مطبوعات و اطلاعات ترکیه قرار دارد.

 از 21 مارس سال 2009 کانال TRT AVAZ تبدیل به صدای مشترک جهان ترک شده است. در این کانال برنامه هایی ازکشورهای آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، ترکمنستان، ترکیه و بوسنی هرزه گوین به زبان و در لهجه ترکی همان کشور پخش می شود. اخبار روسی خبرگزاری آناتولی نیز تلاش دیگری است برای رساندن صدای ترکیه به منطقه.

ترکیه که از سال 2005 در برنامه پیمان تمدنهای سازمان ملل فعال است و ریاست آنرا بر عهده دارد، یکی از کشورهای موثر در امر دیپلماسی فرهنگی در مقیاس جهانی است. از سوی دیگر، ترکیه از طریق سازمانهایی چون تیکا، هلال احمر، ترکهای مقیم خارج و اقوام خویشاوند، یونس امره و بنیاد تحقیقات جهانی ترکیه در حال ادامه فعالیت فرهنگی خود در جامعه جهانی است.

از آغاز سال 2000 میلادی یک تحول اجتماعی بزرگ از صدر تا ذیل در ترکیه در حال وقوع است. عواملي مانند افزايش سطح آموزش، افزايش رفاه و تماس تنگاتنگ با دنياي خارج در اين تحولات موثر بوده است.

اکنون داشتن گذرنامه ترکیه در مقایسه با قدیم، به عنوان اعتبار و افتخاری بزرگ دیده می شود. احترام، اعتماد و اطمینان مردم ترکیه به خودشان و به دولتشان رفته رفته افزایش می یابد.

 بی تردید افزایش بیش از پیش  توان ترکیه سبب تقویت دیپلماسی فرهنگی این کشور خواهد شد.

نوشته: دکتر جمیل دوغاچ ایپک ریاست دانشکده روابط بین الملل دانشگاه آتاتورک

ترجمه: فرزاد صمدلی