خاورمیانه از دیدگاه ترکیه - بازتابهای رقابت بین ایران و عربستان سعودی در منطقه

رقابت بین ایران و عربستان سعودی از خاورمیانه تا افریقا امتداد می یابد.

هر تحول دور و یا نزدیک، بطور مطلق با خاورمیانه ارتباطی دارد. نخست مسئله فلسطین و جنگ داخلی در لبنان، سپس افغانستان، جنگ ایران و عراق، بعد از آن نیز اشغال عراق، بهار عربی و مسائل یمن و سوریه، تصویر ممتدی ترسیم می کند. بهمراه این در دیگر جغرافیاهای جهان که با خاورمیانه ارتباط دارند، تلاطماتی ظاهر می شود. جدایی هندوستان و پاکستان، سپس مسئله کشمیر، جنبشهای آزادی جمهوریتها در صحرای غربی، فیلیپین، اریتره و قفقاز، تجزیه سودان به دو قسمت و سازمانیابی سیاسی و نظامی در افریقای زیر صحرا را می توان در این راستا مورد ارزیابی قرار داد.

افریقای زیر صحرا و علی الخصوص نیجریه در سالهای اخیر یکی از کانونهای رقابت ایران و عربستان سعودی را تشکیل داده است. بعنوان علت اصلی این رقابت، می توان افزایش هندسی جمعیت شیعه در کشورهای مهم افریقای زیر صحرا و در راس نیجریه را مشاهده کرد. نیجریه به اندازه افریقای زیر صحرا در جهان اهمیت خاصی دارد. نیجریه به همان اندازه که یکی از مهمترین تدارک کنندگان نفت امریکا می باشد، از نظر دارا بودن بیشترین جمعیت مسلمان افریقا، جلب دقت می کند.

افزایش سریع جمعیت شیعه در نیجریه یک واقعیت می باشد. از سوی دیگر موجودیت اکول های اسلام صوفی که در خطی از سنگال تا کنیا واقع در افریقای زیر صحرای غربی ترویج یافته است، جالب توجه می باشد.

بعد از سال 1980 تشکیل اقلیتهای شیعه در قریب هر کدام از کشورهای افریقا که نتیجه سیاستهای گسترش فکری بوده و مورد حمایت حکومتهای وقت ایران قرار گرفته اند، آغاز گردید. کشورهای افریقای زیر صحرا و در راس نیجریه بعد از سال 1980 بصورت مناطق نفوذ فکری ایران در آمدند.

جایگیری نیجریه در سیاستهای ایران و عربستان سعودی، از طرف دیگر نیز یک گام تاکتیکی می باشد. ایران می خواهد که نفوذ موثر عربستان سعودی و مصر بر روی مسلمانان افریقا را تضعیف بکند. برای تقویت نفوذ خود نیز ترجیح می دهد تا اقلیتهای شیعه قابل همکاری تولید کرده و یا اقلیتهای موجود را از هر نظر تقویت بکند.

ایران در نظر دارد، در مقابل امریکا و عربستان سعودی، شمار کشورهایی را که بتواند با آنها روابط خوبی برقرار بکند، افزایش بدهد. اجلاس عالی ایران – افریقا را نیز که در سال 2010 در تهران ترتیب یافت، می توان در این چهارچوب ارزیابی کرد. فقط برغم تمامی اقدامات ایران، قدرت موثر امریکا و عربستان سعودی در کشورهای افریقا از حرکت راحت این کشور جلوگیری می کند. در این نقطه اندیشه ایران در راستای استفاده از جمعیت شیعه بعنوان عنصر فشار در نزد ادارات منطقه ای شگفت آور نخواهد بود. فقط تصور اینکه عربستان سعودی، ایران را در قاره تنها خواهد گذاشت، غیرممکن می باشد.

دیدار اخیر عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان سعودی از منطقه و انجام فعالیتهای دیپلماتیک را باید از نظر جلوگیری از بازتابهای مسائل، چنان بحران خلیج مورد ارزیابی قرار داد.

در نهایت اهمیت افریقا از نظر عربستان سعودی، با امنیت دریای سرخ نیز ارتباط دارد. تاثیرات و نتایج رقابت بین ایران و عربستان سعودی نه تنها منطقه، بلکه دیگر مناطق مرتبط را نیز تحت تاثیر قرار می دهد. میدانهای رقابت با خروج از خلیج تا زیر صحرای افریقا امتداد می یابد. از طرف دیگر خواست نیجریه در راستای برقراری روابط نزدیک و افزایش همکاری با اسرائیل و قبول آن بعنوان یک شریک اقتصادی مهم نیز ارزش ارزیابی دارد.

همانطوریکه مشاهده می شود، جنگهای وکالتی ایران و عربستان سعودی نه تنها به منطقه، بلکه به هر منطقه وکالت داده شده، انتقال یافته و مبارزه نیز تسریع خواهد یافت. برای همین احتمال تبدیل افریقای زیر صحرا به آدرس بعدی رقابت ایران و عربستان سعودی قوی می باشد.

تحولات واقع در افریقای زیر صحرا با تحولات در خاورمیانه از نظر فکری، ایدئولوژیکی، اقتصادی و حتی اجتماعی ارتباط دارد. در این چهارچوب تولد تشکلات جدید در افریقای زیر صحرا را که هم منطقه و هم خاورمیانه را در دراز مدت تحت تاثیر قرار خواهند داد، مشاهده می کنیم. می توانیم بگوئیم که این تشکلات جدید بلافاصله با چشمان دقیق تثبیت شده و گزارش می شوند. در این باب بایستی بهنگام طرحریزی سیاستهای متوسط و دراز مدت علی الخصوص ترکیه در مورد خاورمیانه و افریقای زیر صحرا، تمامی این مسائل مد نظر قرار داده شوند.