خاورمیانه از دیدگاه ترکیه - مروری بر روابط ترکیه و لیبی

از انقلاب ماه فوریه سال 2011 در لیبی شش سال سپری شده است. فقط بحران در این کشور هنوز هم ادامه دارد.

خاکهای لیبی از قرن 9 ام بدین طرف محل زندگی و حکمرانی ترکها بوده است. موجودیت ترکها در منطقه با حکمرانی تولون اوغولاری آغاز شده و با اقتدار ایشیدها، ایوبیان، مملوکیان و تا سال 1912 با عثمانی ها ادامه یافت. عثمانی ها مدت مدیدی در لیبی حکمرانی کردند. ترکها که با امضای قراردادی در شهر اوشی سوئیس در سال 1912 منطقه را به ایتالیا واگذار کردند، ضمن استفاده از تمامی امکانات لیبی، از آن حراست کردند. روابط ترکها با لیبی بعد از سال 1912 نیز قطع نشد. این روابط با استقلال لیبی مجددا تحرک یافته و علی الخصوص با آغاز از سالهای 1970 با روابط سیاسی، اقتصادی، تجاری و فرهنگی غنی تر شد.

نتایج سیاسی بهار عربی لیبی را به بلبشو و اغتشاش سوق داد. بطوریکه در این کشور یک حکومت چند قطبی ظاهر شد. جمهوری ترکیه خواه در خلال انقلاب و خواه بعد از آن، در مقابل لیبی و لیبیائیها موضع دوستانه ای بنمایش گذاشت. ترکیه در ماه ژوئن سال 2011 شورای ملی انتقالی را بعنوان نماینده مشروع لیبی شناخت. ترکیه مجددا در روندهای تجدید بنیه به لیبی یاری کرد. فقط در ماههای فوریه الی می در سال 2014، سیاست لیبی با اقدام برای کودتای خلیفه هفتر وارد یک دوره متفاوت توام با خشونت گردید. در حال حاضر نیروهای مسلح تحت امر هفتر، شرق لیبی را اداره می کنند. گروههای مسلح مستقل نیز کنترل مناطق غربی و جنوبی کشور را در دست دارند. در لیبی سه مجلس و حکومت متفاوت ادعای مشروعیت می کنند. ترکیه در این جو بحرانی از طرف بودن با درگیریها دوری جسته و به پایان دادن به درگیریهای داخلی در چهارچوب توافق ملی و آغاز روند سیاسی تاکید می کند. ترکیه از حکومت توافق ملی که در چهارچوب صلاحیتهای سازمان ملل و با هدف دربر گرفتن تمامی طرفین و پایان دادن به بافت تجزیه شده کشور تشکیل یافته است، حمایت می کند. فقط حمایت منطقه ای و بین المللی از حکومت توافق ملی، تاکنون به سطحی که بتواند به حل مسائل آن امکان بدهد، نرسیده است.

خلیفه هفتر که در سالهای 2012 و 2013 در تبدیل به یک بازیگر تعیین کننده سیاست لیبی ناموفق ماند، ظرف این روند حمایت برخی از بازیگران منطقه ای و بین المللی را جلب کرد. خلیفه هفتر در سایه این حمایت، با تقلید از حکومت نظامی در مصر، در شرق لیبی یک حکومت نظامی تشکیل داد. این وضعیت، لاینحلی جدی بهمراه آورد. این لاینحلی روندهای تجدید بنیه مجدد در لیبی را به تاخیر می اندازد. روابط ترکیه و لیبی نیز نصیب خود را از این بحران گرفته و امکانات همکاری تنگتر می شود. در این نقطه، عدم دستیابی به بازیگران ذیعلاقه با هماهنگی و همکاری موجب بروز مسائل جدی در مورد موضوعاتی چون اجرای مقررات روادید، بازگشت شرکتهای ترک به لیبی، ترانسفر پول بین ترکیه و لیبی و همکاریهای تجاری می گردد.

ترکیه با مردم لیبی روابط ریشه داری دارد. ترکیه بدلیل وجود پیوندهای تاریخی و فرهنگی بین دو کشور، به امنیت و رفاه مردم لیبی اهمیت فراوانی قائل می باشد. ترکیه بعد از انقلاب فوریه 2011 ، شورای ملی انتقالی را بعنوان تنها نماینده مردم لیبی شناخت. ترکیه اولین کشوری ست که در 2 ام سپتامبر سال 2011 به جرابلس سفیر انتصاب کرده است. برغم برخی مسائل که گاهگداری بین دو کشور بروز می کند، روابط ترکیه و لیبی با گذشته هزار ساله خود، امید جدی برای آینده وعده می دهد.

ترکیه برای یاری به حل بحران در لیبی، می تواند قبل از پایان بحران، در راستای تجدید بنیه مجدد ارگانهای دولتی این کشور گامهایی بردارد. در این راستا می تواند با تشکیل دادن یک هیئت ترک، پروژه هایی در ارتباط با تاسیس مجدد دولت لیبی طرحریزی بکند. حتی ترسیم یک نقشه راه در مورد موضوع نیز امکان پذیر می باشد. زیرا در این منطقه یک روند تجدید بنیه مجدد جدی در جریان بوده و لیبی در این روند تنها کشوری ست که به یاری بیشتری نیاز دارد. یاریهای ترکیه به لیبی می تواند برای تمامی منطقه مدلی تشکیل بدهد.  

چنین مشاهده می شود که ترکیه در چهارچوب قرارداد سیاسی لیبی به یاریهای خود در راستای برداشتن گامهای مربوط به صلح و توافق و حمایت از تمامیت ارضی و وحدت ملی این کشور ادامه خواهد داد. تامین امنیت، بازگشت ثبات، افزایش درآمدهای نفت و آغاز مجدد روابط اقتصادی ترکیه و لیبی در نتیجه تشکیل یک حکومت یونیتر مورد انتظار در این کشور، یک احتمال قوی می باشد. ترکیه چنان سابق، در لیبی بازیگر مهمی خواهد بود. فقط با در نظر گرفتن تحولات موجود، این امر نه در کوتاه مدت بلکه در میان مدت تحقق خواهد یافت.