دین و جامعه مدنی: اهمیت زمان و اوقات فراغت در نزد دین اسلام

یکی از مسائل مهم جامعه ما گذراندن مفهوم زمان و استفاده بهینه از اوقات فراغت است.
این مسئله سبب شده تا در این خصوص دیدگاههای جامعه شناختی و آماری متعددی ارایه شود. در برنامه امروز دین و جامعه مدنی در رابطه با مفهوم جامعه شناختی و ارتباط ان با مقوله زمان گفتگو خواهیم کرد.
از نظر دین اسلام، زمان مقوله ای حیاتی است. به عنوان مثال در قرآن کریم، خداوند تبارک و تعالی در سوره عصر، به زمان سوگند می خورد. قران کریم در این سوره ضمن توجه دادن انسانها به ارزش زمان، به کسانی که زمانشان را به خوبی مورد ارزیابی قرار نمی دهد هشدار داده و به انها تذکر می دهد که عاقبت چنین کسانی خوب نخواهد بود.
این رویکرد قرآنی در واقع به حقایق جامعه شناختی، نظم اجتماعی و قوانین جمعی و اهمیت آنها اشاره می کند. در همین رابطه پیغمبر اسلام نیز می گوید: دو نعمت در جهان است که انسانها فریب آنرا می خورند؛ نخست سلامتی و دیگری اوقات فراغت.
براساس تعالیم اسلامی، استفاده مفید مسلمانان از زمان و حتی جدا کردن زمان و بهره برداری بهینه از آن بصورت موکدی توصیه شده است. ضمن اینکه با نگاهی به عبادات مورد نظر اسلام برای مسلمانان، می توان گفت که دین اسلام دینی است متکی بر زمان.
براساس آموزه های دین اسلام، برای اینکه فرد مسلمان بتواند اعمال دینی خود را به جای بیاورد می باید در خصوص مقوله زمان حساس باشد و با نظم و انظباط در قبال ان رفتار کند. اوقات شرعی برای اقامه 5 وقت نماز، به جای آوردن فریضه روزه در ماه مبارک رمضان، گزاردن حج، قربانی کردن در عید قربان، پرداخت زکات ودیگر عبادات اسلامی همه تابع نماز هستند. بعبارتی دیگر زمان یکی از اصلی ترین فاکتورهای به جای اوردن عبادات در دین اسلامی می باشد و بعدی مهم در تشکیل ساختار فعالتهای اجتماعی آنان محسوب می شود.
به همانصورت که مقوله زمان در حیات انسانها بسیار مهم است اوقات فراغت نیز به موازات ان از اهمیت بالایی برخوردار می باشد.
انسانها از گذشته های دور پس از مصرف اوقاتی که برای کارهای حیاتی و اصلی زندگی آنها لازم بوده با مقوله ای تحت عنوان اوقات فراغت روبرو شده اند.
امروزه انسانها در اوقات فراغت خود به کارهایی چون مطالعه، خرید، تماشای تلویزیون، ورزش و دیگر امور می پردازند. حتی می توان گفت بسیاری از انسانها در طول روز نادانسته در حال استفاده از اوقات فراغت خود هستند.
در دنیای امروز که بصورت همه جانبه ای در حال توسعه است ساعات کار در روز کاهش یافته و حتی بر درامد افراد افزده شده است. از طرفی دیگر تکنولوژی نیز به سرعت در حال گسترش بوده و در راستای آن نیز فنون استفاده از اوقات فراغت نیز در حال رشد و متنوع شدن می باشد.
این پیشرفتها و تحولات موجب تامین زمان بیشتری برای شهروندان شده است. اما نحوه استفاده از اوقات فراغت در پهنه یک جامعه با میلیونها نفری که در خود جای داده است، خود امری بسیار مهم و حساس است. چگونه می توان به بهترین شکل و مفید ترین شیوه از اوقات فراغت بهره برد؟
از منظر جامعه شناختی، زمان در کل به سه بخش تقسیم می شود. بخش نخست مدتی است که انسان برای تامین نیازهای حیاتی خود به آن محتاج است. دومین شق آن مدتی است که فرد برای تلاش معاش صرف ان می کند و سومین شق ان نیز مدتی است که آدمی از ان تحت عنوان اوقات فراغت یاد می کند.
فعالیتهای مربوط به اوقات فراغت براساس مقتضیات سنی، زمانی و مکانی افراد متنوع و متعدد است. استفاده بهینه از این مقوله هم برای فرد و هم برای جامعه از اهیمت بسیاری برخوردار می باشد.
اوقات فراغت مخصوصا در دوران کودکی و نوجوانی اهمیت بسیاری در رشد و توسعه فکری و اجتماعی انسان دارد. در اصل استفاده بهینه از اوقات فراغت می تواند در پرورش جسمی و فکری کودکان نقش بزرگی بازی کند و آنها را برای مراحل بعدی زندگی اشان اماده تر نماید.
افزایش قابلیتهای فردی، تقویت حافظه، رشد روحیه جمعی، دقت و نظم در امور زندگی، رفتارهای مبتنی بر هدف و طرحهای آماده شده، افزایش انگیزه خدمت رسانی به دیگر افراد جامعه نیز از دیگر فواید استفاده از اوقات فراغت است. البته بحث چگونگی استفاده از اوقات فراغت برای بزرگسالان نیز بسیار مهم است و می تواند فواید متعددی برای فرد و جامعه در پی داشته باشد.
وظایفی که از جانب خداوند برای عهده مسلمانان نهاده شده، مقوله ای بسیار مهم در ارزیابی اوقات فراغت است.
اعیاد دینی و دیگر فعالیتهای دینی نه تناها از بعد فردی و اجتماعی مهمی برخوردار هستند بلکه دارای اهمیت بسیاری از منظر استفاده بهینه از اوقات فراغت نیز میباشند. چراکه حضور در مراسم و مناسبتها، یک رویکرد جهانی است و به فرد و یا جامعه ویژه ای مخصوص نیست.
اعیاد دینی، روزهای ملی، جشنواره ها و حتی حضوری که انسانها در خلال تماشای یک مسابقه ورزشی دارند همه و همه مثالهایی در زمینه رویکرد اجتماعی آدمیان است.
این برنامه ها در اصل دارای نوعی تعامل در زمینه تعلیم و تعلم می باشد. همانگونه که دیدو بازدید از خویشاوندان نیز داری اهمیتی اجتماعی است و سبب الفت و انس بیشتر افراد یک خانواده با یکدیگر و یا خانوده های متعدد با همدیگر می شود.
در این مواقع فاصله میان فعالیتهای دینی و اجتماعی برداشته می شود و آمیختگی جالبی در میان آنها مشاهده می شود.
و نهایت اینکه باید گفت اسلام به صراحت هدر دادن زمان را برای پیروان خود ممنوع کرده است.