د تورکیې د ورځنۍ اجنډا تحلیل

په تورکیه کې د ولسمشریزو  له مهمو ټاکنو وروسته ولسمشر اردوغان یو ځل بیا د ولسمشر په توګه وټاکل شو. د بله پلوه د ولسمشر اردوغان په مشرۍ  د جمهور ائتلاف په پارلماني ټاکنو  کې هم  اکثریت وګټلو. دلته پوښتنه داده چې ایا  دا پایلې د سوریې په اړه د تورکیې پر پالیسۍ څه ډول اغیزې وکړي؟ د سوریې په اړه د  اردوغان  او د هغه د نوې کابینې  احتمالي پالیسي ، د بشارالاسد له رژیم سره د خبرو اترو، له ترهګرۍ سره د مبارزې او د کډوالو په مسله کې به څه ډول شکل ونیسي؟

د تورکیې د سیاسي‌ اقتصادي‌ او ټولنیزو سیاستونو د بڼسټ ( سیتا ) د بهرني سیاست یو تن څیړونکي‌ جان اجون د موضوع په اړه ارزونې کړي‌ چې ستاسې پام ورته رااړوم.

په تورکیه کې د می په ۱۴ او ۲۸ نیټه یو په بل پسې ولسمشریزې ټاکنې وشوې او د رجب طیب اردوغان په مشرۍ جمهور ایتلاف په دغو ټاکنو کې هم د ولسمشرۍ او هم په پارلماني ټاکنو کې اکثریت ترلاسه کړ . په دې توګه به ولسمشر اردوغان د پنځو نورو کلونو لپاره هم په  تورکیه کې په واک کې پاتې شي. دا نوې دوره چې اردوغان یې د تورکیې د پیړۍ په نوم بیانوي، د تورکیې او سیمه ییزو او نړیوالو سیاستونو لپاره به هم پایلې ولري. په حقیقت کې، تورکیه اوس یو داسې هیواد دی چې یوازې د سیمه ایز ځواک څخه بهر ادعا کوي او هڅه کوي چې په یو نړیوال لوبغاړی بدل شي. په هرصورت، په دې مقاله کې به موږ د سوریې لپاره د ټاکنو پایلې او د سوریې په سیاست باندې د اردوغان د نوي دورې اغیزې په اړه بحث وکړو.

په نوې دوره کې د ولسمشر اردوغان په مشرۍ د تورکیې موجود بهرنی سیاست او په ځانګړې توګه د سوریې په اړه به د تورکیې پالیسي‌ څه ډول شکل ونیسي  د ولسمشر اردوغان لخوا د کابینې د ټاکلو نه یو انداره ښکاره ده.  د بهرنیو چارو د وزیر په توګه د ملي استخباراتو سازمان (MIT) د مشر هاکان فیدان ګمارنه دلته مهم ټکی دی. هاکان فیدان هغه نوم دی چې د ډیرو کلونو لپاره د تورکیې د ملي استخباراتو رئیس وو، د تخنیکي ظرفیت او ساحوي فعالیتونو په برخه کې یې ادارې  په جدي توګه وده کړې، د تورکیې په ټولو نظامي، استخباراتي او سیاسي فعالیتونو کې مهم رول لري، په ځانګړې توګه د جګړې په سیمو کې. فیدان یو داسې پياوړی شخصیت دی  چې عراق، سوریې او لیبیا  په څیر د جګړو په ډګرونو کې تل  ټول پوځي‌، سیاسي‌ او استخباراتي‌ فعالیتونه په ډیره ښه توګه اداره کړي‌ دي.

دا چې هاکان فیدان اوس په مستقیم توګه د بهرنۍ پالیسۍ او چارو مشر وټاکل شو ددې ښکارندويي کوي‌ چې د عراق او سوریې په اړه د تورکیې سیاستونه به په ډیره خه توګه دوام وکړي.

په ورته ډول، د لوی درستیز یاشر ګولر هم ورته پروفایل لري. هغه یو له هغو نومونو څخه دی چې دواړه له سیاسي پلوه په عراق او سوریه کې د تورکیې له پولو بهر د پوځي عملیاتو ملاتړ کوي او د دغو عملیاتو مشري کوي. یاشر ګولر د اردوغان په نوې کابینه کې د دفاع وزیر شو، چې د اوسني پوځي عملیاتو د دوام په معنا دی. او ابراهیم کالن، چې د اردوغان د ویاند او د ملي امنیت سر سلاکار په توګه یې دنده ترسره کوله، اوس د فیدان پر ځای د MIT مشر ټاکل شوی دی. ټول درې نومونه په اړونده بهرنۍ پالیسۍ کې دوام ښیي، لکه اردوغان او هغه نومونه چې یو له بل سره مطابقت لري او د اوسني فعالو پالیسیو ملاتړ کوي. له همدې امله موږ اټکل کولای شو چې د سوریې په اړه د تورکیې اساسي تګلاره به بدله نه شي.

د سوریې په  ننیو شرایطو کې د نوې کابینې پر وړاندې ننګونې به دوام وکړي. د پي کاکا ترهګرې ډلې  څانګې  پي وای ډي‌ او وای پي جي  چې د سوریې په شمال ختیځ کې د د یو ترهګریز دولتګوټي ، په ځانګړې توګه د فرات په ختیځ کې، د ترکیې ملي امنیت ته لومړنی ګواښ دی. که څه هم تورکیې د پولې په اوږدو کې په خپلو پوځي عملیاتو کې دې سازمان ته سخت زیانونه اړولي دي، خو دغه سازمان د امریکا تر څارنې لاندې خپل شتون ته دوام ورکوي. دا هڅه کوي چې په هیواد کې د طبیعي زیرمو څخه عواید ترلاسه  کړي او ځان په ایډیالوژیکي توګه معرفي کړي. په هرصورت، د ترکیې لپاره، یوازینۍ مسله ترهګریز سازمان نه دی. د تورکیې لپاره لومړیتوبونه په لاندې ډول دي.

1. د تروریزم سره مبارزه، د هغه ترهګریز دولت بشپړ له منځه وړل چې PKK/YPG هڅه کوي د متحده ایالاتو تر څارنې لاندې په سیمه کې رامینځته کړي.

2. یو سیاسي حل چې د سوریې د ځمکنۍ بشپړتیا ساتنه وکړي، په سیاسي سیسټم کې د اپوزیسیون ادغام او د بشارالاسد رژیم ډیموکراسي او اصلاحات راولي.

3. په سوریه کې د ساختماني فعالیتونو سره د امنیت او ثبات په ترلاسه کولو سره خپلو هیوادونو ته د کډوالو راستنیدل.

ترکیه به نه یوازې د ترهګرۍ سره د مبارزې په برخه کې بلکې د پورته ذکر شوو ټولو اړوندو مادو په چوکاټ کې د سوریې په اړه خپلې پالیسۍ ته دوام ورکړي. دا چې ایا اوس مهال له رژیم سره د روسیې د تضمین لاندې ترسره شوي سیاسي خبرې اترې به دوام وکړي‌ او که نه دا به وخت وښايي. که چیرې دلته د جزوی امتیازاتو سره یو ګډ زمینه برابره شي، کوم چې دا مهال خورا ستونزمن ښکاري. تورکیه کولی شي د سیاسي خبرو اترو له لارې هغه څه ترلاسه کړي چې غواړي. په هرصورت، که نه، نو باید پوځي عملیاتو ته دوام ورکړي. د دې کار په ترڅ کې به هڅه وکړي چې د امریکا-روسیې-ایران تر منځ له جګړې او مبارزې څخه په ګټې اخیستو خپل ملي امنیت ټینګ کړي.