აქტუალური თემის ანალიზი 70-2023

აქტუალური თემის ანალიზი 70-2023

თურქეთის საგარეო პოლიტიკა 2024 წელს

2023 წელი თურქეთის საგარეო პოლიტიკის თვალსაზრისით შედარებით მშვიდ წლად შეიძლება განისაზღვროს, თუ გამოირიცხება 7 ოქტომბრის მოვლენები და მისი შემდგომი მოვლენები. ისრაელთან ნორმალიზების ტენდენციამ, რომელიც გაგრძელდა მაისის არჩევნების შემდეგ, მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საგარეო პოლიტიკის ზოგადი კურსის განსაზღვრაში. მიუხედავად გადაუჭრელი საკითხებისა, საგარეო პოლიტიკის მთავარი დღის წესრიგი იყო პოტენციური კონფლიქტების მინიმიზაცია და საერთო ინტერესების პრიორიტეტულობა. არჩევნების შემდგომ პერიოდში პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა უპირატესობა მიანიჭა რეგიონულ საგარეო პოლიტიკას, რომელიც ორიენტირებულია ყურის ქვეყნებთან ურთიერთობაზე და ასევე მთავარი ყურადღება ეკონომიკაზე იქნა გადატანილი. მინისტრების დონეზე მოლაპარაკებები დაიწყო ასადის რეჟიმთან, რათა შემცირდეს უსაფრთხოების რისკები სირიიდან. ისრაელთან და ეგვიპტესთან ურთიერთობის ნორმალიზებისთვის მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა. ერდოღანის მტკიცე მხარდაჭერამ აზერბაიჯანისადმი ყარაბაღის განთავისუფლებაში გააძლიერა თურქეთის, როგორც გეოპოლიტიკური მოთამაშის პოზიცია 2023 წელს.

ერდოღანი ასევე ცდილობდა თურქეთის კავშირების გამოსწორებას დასავლეთთან, მიზნად ისახავდა ახალი კურსის გატარებას თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობებში და დაბალანსებული პოზიცია დაიკავა უკრაინის კონფლიქტთან დაკავშირებით. იგი დასრულდა თურქეთ-საბერძნეთის ძალიან მნიშვნელოვანი სამიტით 2023 წელს, რომლითაც კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი საგარეო პოლიტიკური ნაბიჯი გადაიდგა.

ახლა ამ თემაზე გთავაზობთ ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორის, პროფესორ მურათ იეშილთაშის მიერ მომზადებულ ანალიტიკურ სტატიას, რომელშიც იგი წერს...

თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობები ემზადება დღის წესრიგის დასაკავებლად 2024 წელს გარკვეული გადაუჭრელი საკითხების გამო. მათ შორის მთავარია აშშ-ის მუდმივი მხარდაჭერა YPG-სთვის. კერძოდ, აშშ-ის სირიის სტრატეგიაში მნიშვნელოვანი ცვლილება არ არის მოსალოდნელი, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ YPG-ს მხარდაჭერა ჩრდილო-აღმოსავლეთ სირიაში გაგრძელდება. ეს მუდმივი მხარდაჭერა თურქეთს მზარდ გამოწვევას უქმნის, რადგან YPG აძლიერებს მის სამხედრო შესაძლებლობებს და საერთაშორისო ქსელებს. ბოლოდროინდელი ქმედებები, როგორიცაა ე.წ. ახალი კონსტიტუციის განხორციელება, რომელიც რეგიონს ჩრდილოეთ სირიის დემოკრატიულ ადმინისტრაციას უწოდებს, ხაზს უსვამს თურქეთის ქმედების აქტუალურობას. 2024 წელს YPG-ს საკითხის შეუსრულებლობა შესაძლოა თურქეთისთვის უფრო ფართო სტრატეგიულ პრობლემად იქცეს. გარდა ამისა, თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობების სხვა ასპექტებიც მიუთითებს, რომ მომავალი წელი აქტიური იქნება. პოზიტიურმა მოვლენებმა F-16-ის გაყიდვაში და თურქეთის დიდი ეროვნული ასამბლეის მიერ მიღებულმა პოზიტიურმა გადაწყვეტილებამ შვედეთის ნატოში გაწევრიანებასთან დაკავშირებით შესაძლოა გავლენა იქონიოს თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობების სამხედრო და თავდაცვით განზომილებებზე.

თუმცა, ისეთი დინამიკა, როგორიცაა ისრაელის ღაზას ომი და თურქეთის პოზიცია ამ საკითხთან დაკავშირებით, შესაძლოა უარყოფითად იმოქმედოს თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობებზე. ახლო მომავალში ისრაელსა და თურქეთს შორის შერიგების შესაძლებლობა ნაკლებად ჩანს და ამან შესაძლოა უარყოფითი გავლენა მოახდინოს თურქეთ-ამერიკის ურთიერთობებზე.

თურქეთ-ევროპის ურთიერთობების თვალსაზრისით, 2024 წელს, სავარაუდოდ, 2023 წელს მიღწეული ატმოსფერო გაგრძელდება. ევროკავშირის მასშტაბის აღორძინება შეიძლება არ შეინიშნოს, მაგრამ არჩევნების შემდგომი ატმოსფერო, სავარაუდოდ, გაგრძელდება. მიმდინარე უკრაინის კონფლიქტი მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს თურქეთ-ევროპის ურთიერთობებზე და მოითხოვს თურქეთისგან სტრატეგიულ მიდგომას კონფლიქტის მიმდინარეობის გაურკვევლობის გათვალისწინებით. მიუხედავად იმისა, რომ უსაფრთხოების საკითხები, განსაკუთრებით მიგრაცია, აძლიერებს თანამშრომლობის მიზეზებს, ეკონომიკური ურთიერთდამოკიდებულება მიუთითებს იმაზე, რომ თურქეთ-ევროპის ურთიერთობები სტაბილური იქნება 2024 წელს. თურქეთსა და საბერძნეთს შორის შერიგება და აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვის ენერგეტიკულ სფეროში მზარდი თანამშრომლობა, სავარაუდოდ, დადებითად აისახება თურქეთ-ევროპის ურთიერთობებზე. თუმცა, ევროპაში ულტრამემარჯვენე იდეოლოგიების აღზევებამ შეიძლება გავლენა მოახდინოს ეროვნულ და საგარეო პოლიტიკაზე, რამაც გამოიწვია ანტითურქული განწყობები ევროკავშირში. ამიტომ, ამ სფეროში განვითარებულ მოვლენებს მჭიდრო მონიტორინგი სჭირდება.

უკრაინაში მიმდინარე ომი 2024 წელსაც ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საერთაშორისო პრობლემა იქნება და მნიშვნელოვნად იმოქმედებს თურქეთზე, მისი სიახლოვისა და ინტერესებიდან გამომდინარე. ყველაზე მნიშვნელოვანი კითხვა ტრიალებს იმაზე, გააგრძელებენ თუ არა შეერთებული შტატები და ევროპის ქვეყნები უკრაინის სამხედრო დახმარებას. მიუხედავად იმისა, რომ ამ დახმარების გაგრძელება უზრუნველყოფს უკრაინის შესაძლებლობას გააგრძელოს კონფლიქტი, დახმარების შეწყვეტამ შეიძლება შეცვალოს ომის მიმდინარეობა და პოტენციურად ხელი შეუწყოს რუსეთს. შედეგად, თურქეთის საგარეო პოლიტიკაზე გავლენას მოახდენს უკრაინის კონფლიქტის შესაძლო შედეგები. ერდოღანის ბოლო განცხადებები უნგრეთში ვიზიტის დროს და რუსეთის პრეზიდენტთან ვლადიმერ პუტინთან ახალი სამიტის შესაძლებლობა ხაზს უსვამს ისეთი საკითხების მნიშვნელობას, როგორიცაა მარცვლეულის დერეფნის შეთანხმება. თურქეთის რუსეთთან მრავალმხრივი ურთიერთობების გათვალისწინებით სირიაში, სამხრეთ კავკასიაში, ლიბიასა და ენერგეტიკულ სფეროებში, ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობები 2024 წელსაც კრიტიკულ ფოკუსირებად გაგრძელდება.

ახლო აღმოსავლეთში ნორმალიზება კვლავაც იქნება თურქეთის საგარეო პოლიტიკის მნიშვნელოვანი ელემენტი. თუმცა, ტერმინი „ნორმალიზაცია“ თურქეთსა და ყურის ქვეყნებს შორის შეიძლება მოძველდეს, რაც ამ ფრონტზე ახალ კონსენსუსზე მიუთითებს. შესაძლოა წარმოიშვას ახალი რეგიონალური კონსენსუსი, რომელიც აერთიანებს თურქეთს, საუდის არაბეთს, არაბთა გაერთიანებულ საემიროებს და კატარს, განსაკუთრებით თავდაცვის სფეროში თანამშრომლობის კუთხით, რომელიც პოტენციურად გადაიქცევა სტრატეგიულ ალიანსად. ამის მიუხედავად, ღაზას საკითხის ვერ გადაჭრამ შეიძლება შექმნას არასტაბილურობის უფრო ფართო გარემო ახლო აღმოსავლეთში, რაც გავლენას მოახდენს თურქეთსა და მთელ რეგიონზე 2024 წელს. შედეგად, ქვეყნებმა, მათ შორის თურქეთმა, შესაძლოა გაზარდონ ძალისხმევა ღაზას მიმართულებით.

ცენტრალურ აზიას აქვს კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი განზომილება თურქეთისთვის 2024 წელს, განსაკუთრებით თურქულენოვანი სახელმწიფოების ორგანიზაციის ფარგლებში ურთიერთობების კუთხით. მოსალოდნელია, რომ ეს პარტნიორობა, რომელიც თავდაპირველად ორიენტირებული იყო ეკონომიკურ თანამშრომლობაზე, გადაიქცევა უფრო სტრატეგიულ პოლიტიკურ ინიციატივად და მიიყვანს თურქეთს ისეთი საგარეო პოლიტიკისკენ, რომელიც უზრუნველყოფს მის პოზიციას ცენტრალური აზიის განტოლებაში.

მთლიანობაში, თურქეთის სტრატეგიული გარემო ხასიათდება დინამიზმითა და მრავალფეროვნებით, რაც საბოლოოდ გამოიწვევს გარკვეულწილად შემზღუდავ რეგიონულ ატმოსფეროს, რაც გამოწვევებს უქმნის თურქეთის ახალ რეგიონულ და საერთაშორისო ორიენტაციას.