აქტუალური თემის ანალიზი 42-2023
თურქეთის საგარეო პოლიტიკის პარამეტრები ახალ პერიოდში
აქტუალური თემის ანალიზი 42-2023
თურქეთის საგარეო პოლიტიკის პარამეტრები ახალ პერიოდში
პრეზიდენტი რეჯეფ თაიფ ერდოღანი არჩევნების შემდეგ ტრადიციულად პირველი საზღვარგარეთული ვიზიტების ფარგლებში ეწვია ჩრდილოეთ კვიპროსის თურქულ რესპუბლიკასა და აზერბაიჯანს. ორივე დედაქალაქში მის მიერ გავრცელებული გზავნილები და შემდგომი შეფასებები გვაძლევს მნიშვნელოვან მინიშნებებს თურქეთის საგარეო პოლიტიკის შესახებ ახალ ეპოქაში. პირველ რიგში, ორივე ქვეყანა ძალიან მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ თურქეთის საგარეო პოლიტიკური პრიორიტეტების, არამედ რეგიონული კონკურენციისა და პრობლემების კუთხით. კვიპროსი არის თურქეთის აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვის პოლიტიკის ცენტრში. აზერბაიჯანი სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი ქვეყანაა თურქეთისთვის. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი გახდა ყარაბაღის ომში გამარჯვების შემდეგ. ამ ორი ვიზიტის ფონზე, მინდა ხაზი გავუსვა რამდენიმე მნიშვნელოვან საკითხს, რომელიც წარმართავს ახალი პერიოდის საგარეო პოლიტიკას.
თურქეთის საგარეო პოლიტიკაში ახალი პერიოდის ყველაზე პიონერული ასპექტი არის ლიდერული დიპლომატია, რომელსაც პრეზიდენტი ერდოღანი მრავალი წლის განმავლობაში აშენებდა. გლობალური და უკიდურესად პოზიტიური აღქმის მქონე პრეზიდენტი ერდოღანი ახალ პერიოდში გლობალურ საკითხებში უფრო წინა პლანზე გამოვა. მისი ურთიერთობა სხვა ქვეყნების ლიდერებთან, მისი დიპლომატიური როლი მნიშვნელოვან გლობალურ საკითხებში და მისი გადამწყვეტი ყურადღების მიქცევა გლობალურ საკითხებზე, ლიდერობაზე ორიენტირებულ საგარეო პოლიტიკას უფრო გამორჩეულს ხდის. გარდა ამისა, თურქეთის საპრეზიდენტო მმართველობის სისტემა ერდოღანს ამ როლის უფრო კომფორტულად თამაშის საშუალებას აძლევს.
მეორე მნიშვნელოვანი პუნქტი არის ის, რომ ის გააღრმავებს სტრატეგიულ ავტონომიაზე ორიენტირებულ საგარეო პოლიტიკას, რომელიც თურქეთმა ააგო ბოლო წლებში. ეს სიტუაცია უადვილებს თურქეთს დამოუკიდებელი საგარეო პოლიტიკის გატარებას მისი გაზრდილი საგარეო პოლიტიკური შესაძლებლობებისა და საგარეო პოლიტიკური პორტფელის გაფართოების გამო. განსაკუთრებით დასავლეთთან ურთიერთობაში, ავტონომიური საგარეო პოლიტიკა უფრო სტრატეგიულ პრიორიტეტად ჩნდება. იმიტომ, რომ ბევრი საკითხია, რომელიც არ არის საერთო თურქეთსა და დასავლეთს შორის. შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სტრატეგიული ავტონომიის სამიზნე ახალ პერიოდში გაღრმავებით გაგრძელდება.
კიდევ ერთი პრიორიტეტი არის ნორმალიზაციის საკითხი, რომელსაც ახალ პერიოდში ძალიან ხშირად მოვისმენთ. ნორმალიზაციის ყველაზე მნიშვნელოვანი საყრდენი არის პროცესები ახლო აღმოსავლეთში. შესაძლოა, სირიასთან მიმდინარე პროცესის დაჩქარება. საგარეო საქმეთა მინისტრი ჰაქან ფიდანი გახდა. ჩვენ შეგვიძლია ველოდოთ ახალი ეპოქის გახსნას ყურის ქვეყნებთან. მეორე მხრივ, ირანში სიტუაცია ცოტა სხვაგვარად გამოიყურება. აზერბაიჯანიდან დაბრუნების დროს პრესისთვის გაკეთებულ განცხადებაში, პრეზიდენტ ერდოღანის ღია კრიტიკა ირანის მიმართ მიუთითებს იმაზე, რომ ანკარასა და თეირანს შორის ურთიერთობა ახალ პერიოდში დაიძაბა. შესაძლოა, უფრო სავარაუდოა, რომ ახალი ეპოქის კონკურენციისა და კონფლიქტის ღერძი ანკარასა და თეირანს შორის იქნება. ეს გვაჩვენებს, რომ ორი ქვეყანა უფრო მეტ კონკურენციას გაუწევს ერთმანეთს სირიაში, ერაყსა და აზერბაიჯანში.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი თემაა ეკონომიკური ურთიერთობების ცენტრში მოქცევაა, რომელიც ნორმალიზების პარალელურად განვითარდება. თურქეთისთვის ეკონომიკური კრიზისისგან თავის დაღწევის ერთადერთი გზა არის რაც შეიძლება მეტი ექსპორტით. ასევე ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ნორმალიზაცია და დიპლომატია პირველ ადგილზე იყოს საგარეო პოლიტიკაში. ამ მხრივ ძალიან მნიშვნელოვანია ახალი საგარეო პოლიტიკური პროცესი, რომელიც დაფუძნებულია კომერციულ სახელმწიფოზე. პრეზიდენტ ერდოღანის მიერ აზერბაიჯანიდან დაბრუნების დროს გაკეთებული განცხადებები საბერძნეთის მიმართ გვიჩვენებს, რომ ახალი პერიოდი ათენსა და ანკარას შორის შეუფერხებლად გაივლის.
ნორმალიზაცია არ ნიშნავს უსაფრთხოების უკანა პლანზე გადატანას. ამიტომ, უსაფრთხოების და საგარეო პოლიტიკური ურთიერთობა გაგრძელდება დაბალანსებული გზით. ამ თვალსაზრისით შეიძლება გამოირჩეოდეს ჰაქან ფიდანის ახალი როლი. მისი ბიუროკრატიული წარმომავლობა და მის მიერ ათვისებული საქმეები მიუთითებს იმაზე, რომ საგარეო პოლიტიკა და უსაფრთხოება მნიშვნელოვანი პროცესი იქნება. ამ მხრივ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ტერორიზმთან ბრძოლა საგარეო პოლიტიკაშიც პრიორიტეტული იქნება.
ახალ პერიოდში ინტენსიური იქნება თურქეთის საერთაშორისო დღის წესრიგიც. ამ მხრივ, უნდა ველოდოთ, რომ ერდოღანი გამოვა წინა პლანზე გაეროს რეფორმების, კლიმატის ცვლილების, უკრაინის კრიზისის, აფრიკისა და პალესტინის საკითხებში და ანკარა დააჩქარებს გლობალური აქტორობის ძიებას. ასე, რომ ახალი პერიოდი იქნება დინამიური თურქეთისთვის რისკებითა და შესაძლებლობებით, წერს, ანალიტიკურ ცენტრ SETA/სეტას უსაფრთხოების კვლევების დირექტორი, პროფესორი მურათ იეშილთაში.
