Y.Henrix: “Qǝrar elmi cǝhǝtdǝn fǝlakǝt, siyasi cǝhǝtdǝn isǝ rüsvayçılıqdır”

Söhbǝt alman elm xadimi Doktor Yohannes Henrixin bu mövzudakı açıqlamlarından vǝ şǝrhlǝrindǝn gedir. O, 2006-ci ildə yaradılan Cənub-şərqi Avropa və Qafqaz Araşdırmaları mərkəzinin banilǝrindǝn biridir və eyni zamanda mərkəzdǝ idarǝçi kimi  işlǝyir.

Sual: Cənab Henrix bildiyiniz kimi Almaniya parlamǝnti qondarma erməni soyqırımına dair qǝtnamǝ qəbul etdi. Belǝ bir qǝtnamǝ qǝbul edilmǝsini gözlǝyirdinizmi?

-Xeyr, qǝtnamǝnin qǝbul edilmǝsi mǝnim üçün gözlǝnilmǝyǝn bir qǝrar olmadı. Keçǝn il qǝbul edilǝn çox ciddi olmayan qǝrardan sonra cari il Türk mǝnşǝli alman millǝt vǝkili Cǝm Özdǝmirin rǝhbǝrliyindǝ soyrıqım mǝfhumu adı dalında qǝtnamǝnin qǝbul edilmǝsi heç dǝ gözlǝnilmǝyǝn olmadı. Amma bu vǝziyyǝt yenǝ dǝ ciddi sǝviyyǝdǝ xǝyal qırıqlığı yaratdı.

Sual: Bu mǝsǝlǝ necǝ oldu bu mǝrhǝlǝyǝ gǝlib çıxdı, bunun sǝbǝblǝri nǝdir?

-Almaniya Federal Mǝclisi 1915-ci il hadisǝlǝrini soyqırım olaraq görmǝk vǝ bunun bir qǝtnamǝ kimi qeydiyyata salınmasını istǝyirdi. Belǝliklǝ Birinci Dünya Müharibǝsi zamanı Osmanlı İmperiyasındakı Alman ordusunun mǝsuliyyǝtlǝrini etiraf edirdi. O zaman xeyli sayda nasist zabiti, general vǝ hǝtta bǝzilǝri Osmanlı ordularına komandirlik edirdi. Bunun da Yaşıllar Partiyasından olan Türk mǝnşǝli millǝt vǝkili Cǝm Özdǝmir vǝ Xristian Demokratlar Birliyi Partiyasından (CDU) Volker Kauder adlı millǝt vǝkilinin tǝşǝbbüsü ilǝ qeydiyyata salınması istendi.

Sual: Alman Federal Parlamenti bu ermǝni soyqırımı qǝtnamǝsini hansı mǝqsǝdǝ görǝ qǝbul etmǝk istǝyirdi?

-  Bunun iki cavabı var. Rǝsmi cavaba görǝ cǝnab Kauderin ifadǝsinǝ ǝsasǝn bu ermǝni soyqırım qǝtnamǝsi ilǝ Türk vǝ ermǝni xalqları arasında ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması mǝqsǝd götürülüb. Mǝn bunun qeyri-mümkün olduğunu düşünürǝm. Ermǝnilǝr vǝ Türklǝr arasında ayrı-seçkilik yaradan bu mǝsǝlǝyǝ kǝnardan biri kimi qǝrǝzli yanaşsam bunu necǝ hǝll edǝ bilǝrǝm. Hǝqiqǝtdǝ bunun arxa planında partiyanın mǝnfǝǝtlǝri vǝ güc qovğası dayanır. Almaniyada radikal sağ yönümlülǝrin sǝslǝri bir qǝdǝr artıb. Bunların siyasi düşüncǝlǝrini tǝmsil edǝn partiyalardan biri dǝ Almaniya üçün Alternativ Partiyasıdır.(AfD) Yaşıllar partiyasının gücü bir qǝdǝr zǝiflǝyib. CDU-nun sǝslǝri ciddi nisbǝtdǝ azalıb. Bu sǝbǝbdǝn populist yanaşma ilǝ miqrantlar vǝ Türkiyǝ ǝleyhinǝ ifadǝlǝri ictimaiyyǝt arasında yayğınlaşdıraraq özlǝrini bu vǝziyyǝtdǝn xilas etmǝyǝ cǝhd göstǝrirlǝr. Çünki ǝhali belǝ sözlǝrǝ üstünlük vǝrir. Mǝnim düşüncǝmǝ görǝ Cǝm Özdǝmirin burdakı mǝqsǝdi daha çox seçicinin Yaşıllar Partiyasından AfD-yǝ sǝs vermǝsinin qarşısını almaqdır. Bu sǝbǝbdǝn Әrdoğanın ǝleyhinǝ bir mövqe ortaya qoyur.

Sual: Qǝbul edilǝn bu qǝtnamǝnin ǝks-sǝdalarının necǝ olacağı barǝdǝ düşüncǝniz nǝdir?

- Elmi cǝhǝtdǝn nǝzǝr salsam bunları deyǝ bilǝrǝm; bǝnim fikrimǝ görǝ qǝbul edilǝn qǝrar bir fǝlakǝtdir. Çünki bu şǝkildǝ yenidǝn bir mövzunun elmi olaraq nǝticǝyǝ qovuşdurulmasının qarşısı alınmış olur. Siyasi cǝhǝtdǝn nǝzǝr saldıqda isǝ bu qǝrar rüsvayçılıqdır. Hǝmin sǝbǝbdǝn bǝzi qruplar bir qrupu kǝnarda tutaraq sǝs qazanacaq. Yǝni sǝslǝrin başqa partiyalara getmǝsinǝ mane olacaq ki, belǝ bir siyasǝt olmaz. Bu nöqtǝdǝ ǝn düzgün addım hǝqiqǝtlǝrin ortaya çıxarılmasıdır. Türkiyǝ Almaniyanın önǝmli bir tǝrǝfdaşıdır vǝ bu, belǝ dǝ qalacaqdır. Keçmişdǝ dǝ belǝ idi, gǝlǝcǝkdǝ dǝ belǝ olmaqda davam edǝcǝkdir. Digǝr tǝrǝfdǝn Cǝm Özdǝmir vǝ Volker Kauderin layihǝ uğurunda sǝrf etdiklǝri enerjini Rusiya, Fransa vǝ Ermǝnistanın arxivlǝrinin açılmasına sǝrf etsǝydilǝr bu daha mǝnalı olardı.

Sual: Dövlǝt başçısı Rǝcǝb Tayyib Әrdoğan dǝfǝlǝrlǝ mǝsǝlǝnin tarixşünaslar tǝrǝfindǝn tǝdqiq edilmǝsini dilǝ gǝtirdi. Bu barǝdǝ fikriniz nǝdir?

- Qǝbul edilǝn bu qǝtnamǝ tarixçilǝr tǝrǝfindǝn müzakirǝ edilǝ bilmǝz. Çünki Almaniya Federal Mǝclisi hǝr demokratik mǝclis kimi doğru qǝbul etdiyi mövzularda qǝrarlar qǝbul edǝr. Misal üçün, Yugoslaviya hǝrbi zamanı Almaniya Hava Qüvvǝlǝri NATO daxilindǝ Beqrad şǝhǝrini bombaladığı zaman Federal Meclisin qǝbul etdiyi qǝrara ǝsasǝn bu hava hücumu dǝyǝrlǝndirilmǝdi. Әks tǝqdirdǝ konstitusiyaya zidd olardı. Dövlǝtlǝr hüququ cǝhǝtdǝn nǝzǝr saldıqda hüquqşünaslar bunun bir hücum olduğu barǝdǝ hǝmfikirdirlǝr. Qeyd edim ki, bir mǝclis qǝrarı heç vaxt hǝqiqǝtlǝ ǝlaqǝli olmaq mǝcburiyyǝtindǝ deyildir. Onlar üçün ǝsas olan öz siyasi düşüncǝlǝri ilǝ özünǝinamı tǝmin etmǝkdir.

Sual: Nǝ üçün belǝ qǝrarlar qǝbul edilir?

-Bu nöqtǝdǝ hǝr bir siyasi elm adamının psixoloji durumunu müǝyyǝn etmǝk lazımdır. Hǝqiqǝtlǝrin siyasi elm adamını nǝ üçün ǝlaqǝdar etmǝdiyi nüfuz vǝ nüfuzun qorunması ilǝ ǝlaqǝli bir vǝziyyǝtdir vǝ ǝsl mǝqsǝd siyasǝtlǝ mǝşğul olmaqdır. Bǝzilǝrini sevǝ bilǝr, bǝzilǝrini yox. Fikirlǝşǝr ki, hansı mövzunu gündǝmǝ gǝtirim. Mövzumuz ermənilərin qondarma “soyqırımı” haqqında Bundestaqın qǝbul etdiyi qətnamədir. Mǝn apardığım araşdırmada bu mǝsǝlǝni hǝr cǝhǝti ilǝ tǝdqiq etdim. Bu sayǝdǝ Türkiyǝnin son 200 illik tarixini dǝ görǝmǝk imkanım oldu. Avropada hǝr zaman daha mǝnfi bir Türkiyǝ şǝkli ortaya qoyulub. Bu durum media vasitǝsilǝ bugünǝ gǝlib çıxıb. Misal üçün qǝtnamǝnin qǝbul edilmǝsindǝn 2 hǝftǝ sonra Almaniyadakı xǝbǝr telekanallarından N-TV-nin internet sǝhifǝsindǝ Erix adlı bir hǝmkarım hǝtta düşǝrgǝlǝrdǝn belǝ bǝhs edirdi. Göya ki, bu düşǝrgǝlǝrdǝ ermǝnilǝr cǝmlǝşiblǝr. Daha sonra bu düşǝrgǝlǝrdǝ ermǝnilǝr qǝtlǝ yetiriliblǝr. Bunlar tamamilǝ tarixi böhtandır. Bu düşǝrgǝlǝrlǝ ǝlaqǝli dǝlil yoxdur. Bu açıqlamanı yayan şǝxs ilǝ ǝlaqǝ saxlayaraq düşǝrgǝlǝrǝ mǝxsus mǝnbǝ yazmasını xahiş etdim, amma indiyǝdǝk cavab gǝlmǝdi.

Sual: İfadǝ etdiniz ki, bu mǝsǝlǝni 10 ildir araşdırırsınız. Bu mǝsǝlǝyǝ necǝ yanaşırsınız, tarixi hǝqiqǝtlǝr nǝlǝrdir?

-Bu mövzunu bir radio verilişindǝ izah edǝ bilmǝk üçün sadǝcǝ xülasǝ mǝlumat vermǝyǝ cǝhd göstǝrǝcǝyǝm. Eyni tarixlǝrdǝ Osmanlı İmperiyasında xeyli sayda insanın hüquqları tapdalanıb. Osmanlı İmperiyasının qanuni varislǝri olan Türk icması bunu dǝrk etmǝlidir. Tǝxminǝn 600-800 min arasında ermǝninin qǝtl edildiyindǝn söhbǝt gedir. Amma mǝn hǝm qǝrbli elm adamlarını hǝm Almaniyanı hǝm dǝ  medianı günahlandırmaq istǝyirǝm. Tǝxminǝn eyni nisbǝtdǝ müsǝlmanın qǝtlǝ yetirildiyindǝn heç kǝs bǝhs etmir. Ermǝnilǝr rus ordusu ilǝ Qafqazda qǝtliam hǝyata keçirib.

Türkiyǝ cǝhǝtdǝn nǝzǝr salsaq Azǝrbaycanlı qardaşları qǝtlǝ yetirilib. Türklǝr bunu gözdǝn yayındıra bilmǝzdilǝr. Çünki bu iki xalq qardaşdır. Bu ailǝlǝrin qonşuları, dostları vǝ ǝqrǝbaları var. Eyni şǝkildǝ ermǝnilǝr rusların dayağı ilǝ, Rusiya ermǝnilǝri Türkiyǝdǝ Şǝrqi Anadoluda yaşayan ermǝnilǝrin arasına sızdılar. Hǝlǝ Türklǝrǝ qarşı döyüş başlamadan onlara qarşı hücumlar başlatdılar. Rusların ermǝnilǝrlǝ birlikdǝ hǝyata keçirdiyi bu qǝtliamlar Türklǝrin ermǝnilǝrǝ qarşı hǝyata keçirdiklǝrindǝn daha günahsız deyildir. Ümumi olaraq bunların “soyqırım” olmadığını iddia edirǝm. Çünki bunlar Birinci Dünya Müharibǝsi zamanı baş verǝn ölkǝ daxilindǝki döyüş mövzularıdır. Mǝsǝlǝyǝ aydınlıq gǝtirsǝk iki ayrı soyqırımdan danışa bilǝrik. Hǝm ermǝnilǝrin vǝ rusların Şǝrqi Anadoluda hǝyata keçirdiyi müsǝlmanlara yönǝldilmiş soyqırım, hǝm dǝ alman zabitlǝrin Osmanlı ordusu ilǝ hǝyata keçirdiyi ermǝni soyqırımı. Mǝn şǝxsǝn buna böyüdülmüş bir mǝsǝlǝ kimi baxıram. Lakin bu düşüncǝ tǝrzini mǝnimsǝmǝli olsaq sadǝcǝ tǝk bir soyqırım deyil, iki ayrı soyqırım hǝyata keçirildiyi hǝqiqǝtini tanımaq lazımdır.

Almaniya belǝ bir qǝtnamǝni qǝbul etdiyinǝ görǝ öz ayağına atǝş etmirmi? Çünki onlar da bu günaha şǝrikdir.

Alman Federal Mǝclisi bir soyqırım iddiasını irǝli sürürsǝ, elǝsǝ belǝ bir sual da vermǝlidir. Almanlar bu soyqırım borcunu ödǝmǝk üçün necǝ bir hǝll yolu fikirlǝşirlǝr? Әslindǝ bundan ǝvvǝl belǝ bir sual da verilmǝlidir. Alman Mǝclisi Namibiyadakı Herroro vǝ Namas icmalarına qarşı törǝtdiyi soyqırımı nǝ üçün qǝbul etmǝk istǝmir? Mǝnim müǝllimim olan professor Cǝnub-şǝrqi Afrikadakı soyqırıma nǝzarǝt edǝn komandir Lohtar von Trothanın qardaşoğlu imiş. Atasının ǝmisi hǝmişǝ soyqırım törǝtdiklǝrindǝn bǝhs edib. Bu çǝrçivǝdǝ fǝal olmaq üçün hamımızın üzǝrinǝ mǝsuliyyǝt düşür. Hǝmin sǝbǝbdǝn söhbǝt ǝxlaqi olaraq tǝmiz bir iş görüb görmǝmǝkdǝn gǝtmirdi. Bu mǝsǝlǝdǝki ǝsas mövzu Türkiyǝyǝ işarǝ etmǝk vǝ pis vǝziyyǝtǝ salaraq Aİ-na tamhüquqlu üzv olmasına mane olmaqdır. Zǝnnimcǝ Avropadakı ǝsas düşüncǝ elǝ budur.

Sual: Bəs bu vəziyyət Türkiyə-Aİ münasibətlərində necə əks olunacaq?

 - Əsasən bu, Ankaranın tutacağı mövqedən asılıdır. Bu ana qədər prezident Ərdoğan olduqca təmkinli bir mövqe nümayiş etdirdi. Təbii ki, qəzəbini  ifadə edib. Türk mənşəli alman millət vəkili ilə əlaqədar söylənmiş “qan testi” ifadəsi burada mənfi əks-səda yaratdı. Məncə burada bir tərcümə xətası vardır. Çünki “pozuq qanlı” ifadəsi iki mənada dəyərləndirilə və yanlış tərcüməyə səbəb ola bilər. Hətta bəzi media qurumları məsələni aydınlaşdırdı.   Ərdoğan çox təmkinli davrandı. Türkiyənin Almaniyadakı səfirini Ankaraya geri çağırdı və Almaniyanın Türkiyədəki səfiri Türkiyə Xarici İşlər Nazirliyinə çağırıldı. Bunlar atılması lazım olan diplomatik addımlardır. Təbii ki, prezident Ərdoğanın əsəbiləşdiyini ifadə etmək üçün əlində daha təsirli vasitələr də vardı. Məsələn, Alman Ordusu ilə hərbi saziş.  Məsələ ilə əlaqədar olaraq alman hava qüvvələrinin Şərqi Anadolu səmasında alçaqdan uçuş icazəsini ləğv edə bilərdi.  Ai ilə bağlanan qaçqınlar barəsində müqaviləni ləğv edər və qaçqınların Ədirnəyə keçidinə göz yumardı. Əminəm ki, bu növ məsələlər Ankarada Xarici İşlər Nazirliyində masaya qoyulan məsələlərdən biridir.

Sual: Bu layihənin sərbəst viza məsələsi ilə bir əlaqəsi olduğunu düşünürsünüzmü?

- Mən Avropada  məsələnin  məhz sərbəst viza rejimi məsələsi olduğunu düşünürəm. Bəzi mühafizəkar təbəqələr Türkiyənin Aİ-yə üzv olmasının qarşısının alınması üçün çoxlu arqument toplamağa çalışırlar. Sərbəst viza rejimi onlar üçün onsuz da rədd edilməli bir mövzudur. Bu məsələ uzun zamandır Aİ-ni ürküdür. Türklərə sərbəst viza rejimi tətbiq olunarsa, onlar birbaşa Aİ üzvü ola bilərlər. Mühafizəkar təbəqələrin əsl qorxusu 78 milyon Türkün Aİ-yə miqrasiya etmək istəyinin ola bilməsidir.

Sual: Bəs siz hadisəyə necə baxırsınız?

 -Mən bu fikirlə razı deyiləm. Mən, şəxsən 3 il Türkiyədə yaşadım və cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən olan, fərqli siyasi görüşlərə malik insanlarla tanış oldum. Məncə, Türk insanı Türkiyədə yaşamaqdan məmnundur və viza əngəlləri, bürokratiya ilə qarşılaşmaq istəmir. Eynilə bizim qohumlarımızı görmək üçün etdiyimiz səfərlər kimi. İnsanların çamadanlarını toplayıb kütləvi şəkildə Almaniyaya hücum edərək orada qalacaqları barədə düşüncələrə dalmadım. Həm də, niyə elə olsun ki?! Almaniyada iqtisadi vəziyyət daha da yaxşı deyil ki. Bizim iqtisadiyyatımız daha durğundur və böyümə rəqəmləri də kiçikdir. Türkiyə iqtisadiyyatı daha sürətlə böyüyən  və daha güclü bir iqtisadiyyatdır, bu səbəbdən də gələcəklə bağlı gözləntilər daha yüksəkdir. Həmçinin Türklər öz məmləkətlərində ana dillərində işləyib yaşamağa üstünlük verirlər.

Sual: Türkiyə və Avropanın gələcək əlaqələrini necə görürsünüz?

- Əslində Avropa gələcək ilə bağlı bir etirafı etməlidir. Ya “Türkiyə ilə sıx dostluğumuz var” deyərək sonu açıq müzakirələr aparmalıdırlar. Türkiyə Aİ üzvü ola biləcək real bir perspektivə malikdir. Mən bu yolu seçərdim. Bu yol daha uzun zaman ala bilər. Və yaxud da, Avropa Türkiyəyə qarşı dürüst olaraq  bunu deyəcək: “Biz dost ola bilərik, lakin bir-birimizə uyğun deyilik. Biz sizi Aİ-də görmək istəmirik”. Beləliklə, Türkiyə də yolunu seçər və lazım gəldiyi halda başqa bir birliyə yönələr. Bir zamanlar “Şanxay Beşliyi” vardı. Bu məsələ d Ərdoğan və Putinin münasibətlərininı yaxşı olduğu dövrlərdə danışılırdı. Cavabı “hə” də olsa, “yox”da olsa, Türkiyə dürüst rəftarı haqq edir.

 Sual: Bu layihənin alman cəmiyyətindəki əks-sədası necə oldu?

-Bu növ layihə alman cəmiyyəti üçün böyük əhəmiyyət daşımır. Elə bir məlumatı olmayanlar bu barədə "Der Spiegel" jurnalını oxuyaraq, və ya ARD istehsalı olan Arget filminə baxaraq onsuz da, bunun bir soyqırım olduğunu deyəcəklər. Bu məsələ ötən illərdə mövzu ilə heç əlaqəsi olmayan insanların da diqqətini çəkməyəcək. Mən hər zaman Türk universitet tələbələrimə almanları tanıtmağa çalışdım, qısaca: “heç bir məsələ barədə məlumatı yoxdur, amma hər məsələ barədə məlumatı vardır” deyərək. Bu ifadə sizin sualınızın tam cavabıdır. Məlumatımızın olmamasına rəğmən bunun soyqırım olduğunu iddia edirik.

Sual: Ermənilərin mövqeyini necə qiymətləndirirsiniz?

 -Erməni dedikdə, “hansı ermənini nəzərdə tutulur”məsələsi var. Mənə görə bu, daha çox Erməni diasporu ilə əlaqədar bir məsələdir. Əlbəttə, rəsmi olaraq Ermənistan dövləti soyqırımın tanınmasını tələb edir. Amma bu dövlət Fransa, İsveçrə və ABŞ-da, hətta Argentinada olan diaspora dərnəklərindən maliyyə dəstəyi alır. Mən Ankarada yaşayarkən Qurtuluş səmtində tanış olduğum ermənilər vardı. Onlar məsələyə tamamilə fərqli baxırlar, bu vəziyyəti soyqırım kimi deyil, hər iki tərəfin bir-birinə qəddar davrandığı, tarixin qara bir ləkəsi olaraq görürlər. Oxşar bəyanatı İstanbulda Erməni Patriarxının müavini Aram Ateşyan verdi. O, prezident Ərdoğana yazdığı məktubda layihənin yanlış olduğunu ifadə etdi. Mən də eyni qənaətdəyəm. Çünki Türkiyədə Türklərlə iç-içə yaşayan ermənilərin hadisəyə dünyanın hər hansı bir yerində yaşayan insanlarla müqayisədə daha doğru yaxınlaşdıqlarını gördüm.

Sual: Mövzunu işıqlandırmaq naminə bizə o dövrdə nələr olduğu barədə məlumat verə bilərsiniz?

- Məsələni araşdırmaq üçün başlanğıc nöqtəsini müəyyən etmək lazımdır. Ümumiyyətlə, yalnız 1915-ci il hadisələrindən danışılır. Məncə, mövzunu ilk Erməni inqilab komitələrinin qurulduğu 19-ci əsrin sonundan etibarən araşdırmaq lazımdır. 1829-ci ildə Yunanıstan Osmanlı İmperiyasının iradəsinə zidd olaraq müstəqilliyə yönəldildi. Həmin dövrdə Osmanlı İmperiyasında olan azlıqlara müstəqillik istiqamətində dəstəklər verildi. Avropanın böyük qüvvələri bu vəziyyətdən istifadə etmək istədilər və müəyyən qrupları özlərinə hədəf seçdilər. Bu dövlətlərin məqsədi Osmanlı dövlətini zəiflətmək idi. Məsələn, Fransa və Rusiya ermənilərə, Fransa və Böyük Britaniya kürdlərə maraq göstərirdilər. Ruslar, eyni zamanda, valaxlar, serblər da rumıniyalılara maraq göstərirdilər. Hər dövrdə, hər bölgədə azlıqların müstəqilliyinin təbliği istiqamətində addımlar atılırdı. 19-ci əsrin sonunda erməni inqilab komitələri xüsusi olaraq, Osmanlı İmperiyasına qarşı hücuma keçdilər. Əvvəl öz erməni din xadimlərinə hücumlar təşkil etdilər. Vanda olan yepiskop müavininə, İstanbuldakı patriarxa, hətta Sultan 2-ci Əbdülhəmidə sui-qəsdlər təşkil olundu. Osmanlı Bankına basqın edildi. Bu terror hadisələri zamanla yüksələn bir ardıcıllıq halını aldı. Nəzərdən qaçırmamaq lazımdır ki, o zaman erməni inqilabçı qrupları Gənc Türklərin yanında idilər. Ortaq məqsədləri monarxiyanı devirmək idi.  Zaman keçdikcə hədəf aydınlaşmağa başladı, erməni inqilabçı qrupları Gənc Türklərdən ayrıldılar və öz dövlətlərini qurmaq istədilər. Çünki Rusiyanın ermənilərə verdiyi sözə görə, Qərbi Ermənistan və Şərqi Ermənistan torpaqları birləşdiriləcəkdi. Onlara belə bir söz verilmişdi. İşin əsl tərəfi bu məqamdadır. Ermənilər o vaxt ruslara inandılar. Ruslar həqiqətən müstəqil bir Ermənistan görmək istəsəydilər öz ərazilərində yerləşən bölgənin müstəqilliyini elan edə bilərdilər. Sonra eyni tələblə Osmanlı İmperatorluğuna müraciət edə bilərdilər. Amma bu fikir heç bir zaman mövcud olmayıb. Rusların əsl məqsədi ilıq dənizlərə, yəni Aralıq dənizinə çıxmaq idi. Məsələnin arxasında duran əsl səbəblər bunlardır. Sonra hadisələr birdən yayıldı. Erməni qruplar Türk kəndlərinə hücum edir və müsəlman xalqı qətlə yetirdilər. Tarlada və meşədə çalışan kişilər evə gələndə öldürülən qadınların, uşaqların və yaşlıların cəsədləri ilə üzləşdilər. Bu dəfə onlar ən yaxın erməni kəndlərinə basqınlar təşkil edərək erməniləri qırmağa başladılar. Əslində, erməni qonşularının heç bir günahı yox idi. Qətliamı törədən terrorçu qruplar idi. Amma o günkü şərtlərdə bunlar məlum deyildi. Hadisələr bu şəkildə böyüyərək yayıldı. Çünki Avropanın böyük gücləri qarışmamalı olduqları məsələlərə müdaxilə etdilər.

Sual: Cənab Henrix, proqram bitmədən əvvəl əlavə etmək istədiyiniz bir şey varmı?

- Bəli, bir müraciət etmək istəyirəm. Biz bu növ tarixi hadisələri məclislərdə, parlamentlərdə, mediada müzakirə etməyə son qoymalıyıq. Bütün maraqlı tərəflər müvafiq ölkələri arxivlərini açmağa məcbur etməlidirlər. Lakin bu günə qədər buna imkan yaradılmayıb. Burada sözügedən ölkələrin başında Rusiya və Ermənistan durur. Hətta mərkəzi Bostonda yerləşən Erməni Federasiyası da arxivlərini açmalıdır. Terror qrupları arxivlərini buraya daşıyıblar. Bu həqiqətən də çox vacib bir məsələdir. Tarixi bir hadisəni dəyərləndirmək istəyiriksə, bunu siyasət, və ya media müstəvisində deyil, elmi müstəvidə etmək məcburiyyətindəyik.

Sual: Bu istiqamətdə səy göstərilirmi?

-Xeyir. Mövzu ilə bağlı tədqiqat layihəsi yox deyiləcək qədər azdır. Olsa belə, müəyyən Sülh və Böhran Araşdırma Mərkəzləri tərəfindən həyata keçirilir. Bunlar da məsələnin təfərrüatından daha çox Sülh və Münaqişə mövzusunu araşdırırlar. Bunu Almaniyada mövzuya dair elm adamları tərəfindən qələmə alınan mətnlərdə də görürük. Çox az tədqiqatçı arxivləri araşdırır. Adətən, məqalələr biri digərinə istinad edilərək yazılır. Əslində Sitat Kartelləri mövcuddur. Bunların sayəsində mənbəyə qədər getmənin qarşısı alınmış olur. Media bunu qəbul edir və: “bir çox elm adamı soyqırım iddiasını təsdiq edir” deyə bəyanatlar verilir. Mənim tezisim bu şəkildədir, arxivləri araşdıran elm adamları isə tam əks fikirdədirlər və beləliklə, qütbləşmə yaranır. Əsas problemimiz budur. Məsələyə siyasi vasitə xarakteri verilir və emosionallaşdırılır. Məsələnin təkrar elmi müstəviyə daşınması lazımdır.

 Cənab Henrix, verdiyiniz məlumatlar üçün təşəkkür edirik, uğurlar arzulayırıq.