Tarixdə bu gün: 8 iyun

***

  1883-cü il 8 iyunda Fransanın Tunis üzərində protektoratını hüquqi cəhətdən təsdiq edən La-Marsk konvensiyası imzalanıb. Bundan sonra ölkədə nominal monarxiya üsul-idarəsi saxlanılsa da, faktiki hakimiyyət Fransa baş rezidentinin əlinə keçib. Sonrakı 78 il ərzində Tunisdə Milli Azadlıq Hərəkatı ara verməyib. Yalnız 1956-cı ilin martında Fransa Tunisin müstəqilliyini tanıyıb.

***

  1908-ci il iyunun 8-də Azərbaycan dilində ictimai-siyasi, iqtisadi, ədəbi “Tərəqqi” qəzetinin ilk nömrəsi çapdan çıxıb.

  Bakıda nəşr edilən bu qəzetin redaktoru və naşiri Əhməd bəy Ağayev idi. “İrşad”ın davamı olan “Tərəqqi” ideyaca türkçülüyü təbliğ edən milli ruhda bir qəzet idi.

  “Tərəqqi”nin nəşrində Firudin bəy Köçərli, Ömər bəy Nemanzadə, Üzeyir Hacıbəyli, Məhəmməd Hadi və başqaları iştirak ediblər.

  Bir sıra maliyyə çətinliklərinə görə “Tərəqqi” cəmi 434 nömrədən sonra - 1909-cu il oktyabrın 6-da bağlandı.

***

  1928-ci ildə aviasiya tarixində ilk dəfə olaraq Amerika Birləşmiş Ştatlarından Avstraliyaya uçuş başa çatdı.

  Heyəti iki avstraliyalı və iki amerikalı təyyarəçidən ibarət üçmotorlu “Fokker” təyyarəsi mayın 31-də Kaliforniya ştatındakı Oklend şəhərindən havaya qalxaraq iyunun 8-də Avstraliyanın Brisben şəhərinə yerə endi. 

 ***

  8 iyun 1936-cı ildə Türkiyədə iş, işçi və işə götürən əlaqələrini təşkil edən ilk əhatəli "İş qanunu" Türkiyə Böyük Millət Məclisində qəbul edildi.

***

  1958-ci ilin 8 iyun tarixində İstanbulun Bəyazid meydanında şimali Kiprdə (Qıbrızda) yaşayan türklərin haqqlarını qorumaq, onlara qarşı təzyiqlərə etiraz bildirmək üçün 300 min adamın iştirakı ilə "Ya bölün, ya ölüm" şüarı ilə mitinq keçirildi.

***

  8 iyun 2010-cu ildə İzmir və qəsəbələrində təşkilatlanan qadın cütçülər Türkiyənin ilk "Qadın cütçülər güç birliyi"ni yaratdı.

***

8 iyunda həm də bu tarixi şəxsiyyətlər xatırlanır.

  Böyük Hollandiya fiziki və təbiətşünası Xristian Hügens (Christiaan Huygens) 1629-cu ilin bu günü 36 yaşında dünyasının dəyişib.

  О, 22 yaşında “Hiperbola, ellips və dairənin kvadratı haqqında” mühazirələrini dərc etdirib, 25 yaşında teleskop yaradıb, dairənin həcmi haqqında kəşflərini çap etdirib, 26 yaşında dioptrika barədə qeydlərini yazıb. Bu əsər elm tarixində nisbilik nəzəriyyəsi haqqında ilk tədqiqat sayılır.

  Saturnun ətrafındakı dairələrin və onun peyklərindən biri olan Titanın kəşfi, eləcə də Orion bürcündə dumanlıqların təsviri, Marsda sutkanın uzunluğunun müəyyən edilməsi də Hügensin adı ilə bağlıdır. (1629-1695)

***

  Azərbaycan klassik ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, məşhur el sənətkarı aşıq Alı 1800-cü il iyunun 8-də Göyçədə dünyaya gəlib.

  Aşıq Alı şifahi xalq ədəbiyyatında daha çox ustadnamələrilə məşhurdur. Qoşma, gəraylı, təcnis, müxəmməs və başqa formalarda yazdığı şeirlərdə vətən sevgisi, insanpərvərlik motivləri, məhəbbət və gözəlliyin tərənnümü əsas yer tutur.

  Aşıq Alı həm də aşıq Ələsgərin ustadı kimi tanınıb. (1800-1901)

***

  Alman bəstəkarı, XIX əsr musiqisində romantizmin görkəmli nümayəndəsi Robert Şuman (Robert Schuman) 1810-cu ilin bu günü doğulub. 24 yaşında (1834) “Yeni musiqi jurnalı” təsis edib.

  Şibert və Veberin davamçısı olan Şuman musiqi dünyasına novator kimi daxil olub. (1810-1856)

***

  8 iyun əsl adı Amandina Avrora Lüsil Düpen olan, amma kişi imzası ilə yazan, romantizmin görkəmli nümayəndəsi Jorj Sandın xatirə günüdür.

  O, nənəsinin Noandakı malikanəsində böyüyüb, erkən ərə verilib, 27 yaşında (1831) ərindən ayrılaraq Parisə gəlib. Burada dövrünün bir sıra görkəmli şəxsiyyətləri olan Viktor Hüqo, Onore de Balzak, Frederik Şopen, Ferents List və başqaları ilə dost olub.

  Jorj Sandın “İndiana”, “Valentina”, “Leliya”, “Konsuelo”, “Cənab Antoanın günahı”, “Qar adam”, “Oras” və başqa romanları ona böyük şöhrət qazandırıb.

  Jorj Sand öz publisitikasında sol respublikaçılar və utopik sosialistlərin mövqeyini müdafiə edib. (1804-1876)

***

  1985-ci ilin 8 iyununda Mustafa Kamal Atatürkün mənəvi qızı, cümhuriyyətin ilk tarix professorlarından olan Afət İnan 77 yaşında dünyadan köçdü. (1908-1985)

***

  Ehtiyaclar İyerarxiyası Nəzəriyyəsi ilə tanınan amerikalı psixologiya professoru Abraham Harold Maslov 1970-ci ilin bu günü həyatını itirib. (1908-1970)

***