2023-cü ilə doğru qlobal siyasət

2022-ci il qlobal siyasət baxımından çox aktiv il oldu. İlin ilk aylarında Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsi birmənalı olaraq qlobal sarsıntıya səbəb oldu. Müharibə Rusiya təhlükəsinin Avropada yenidən baş qaldırmasına gətirib çıxardı. Rusiyanın ekspansionist xarici siyasəti Avropanın təhlükəsizlik quruluşunun kövrək olduğunu bir daha göstərdi. Lakin Ukrayna müharibəsi bununla bitmədi. İlk növbədə qlobal sistemdə böhranı dərinləşdirdi. BMT-nin Rusiyanın hücumunun qarşısını ala bilməməsi və müharibənin gedişatına təsir edəcək bir addım ata bilməməsi sistemin problemlərinin düşünüldüyündən də dərin olduğunu göstərdi. Rusiyanın Ukraynada istədiyini əldə edə bilməməsi, Qərbin Ukraynaya silah yardımı etməsi həm müharibənin uzanmasına, həm də böhranın dərinləşməsinə səbəb oldu. Rusiyaya qarşı iqtisadi sanksiyalar Qərblə Rusiya arasında yeni soyuq müharibəyə gətirib çıxardı.

İlin ikinci yarısında ABŞ və Çin arasında Tayvanla bağlı gərginlik qlobal siyasətin gedişatı baxımından da son dərəcə əhəmiyyətli idi. İki super güc hərbi olaraq üz-üzə gələ biləcək addımlar atdılar. Bundan əlavə, 2022-ci il iqtisadi böhranın dərinləşdiyi, enerji böhranının özünü göstərdiyi, ərzaq böhranının yaşandığı il oldu. 2022-ci ilin sonuna qədər bu böhranlar hələ də həll olunmayıb. Bəs 2023-cü ildə bizi nə gözləyir?

2023-cü ilin ən vacib məsələsi Ukraynadakı müharibə olmağa davam edəcək. Rusiya 2022-ci ildə strategiyasını dəfələrlə dəyişməli oldu. Lakin nə işğal etdiyi ərazilərə tam nəzarət edə, nə də Ukrayna ordusunun qarşısını ala bildi. Görünür, müharibə 2023-cü ildə də davam edəcək. Ukrayna bəzi cəbhələrdə uğur qazansa da, görünür, Rusiyanı tam məğlub edərək qələbə qazanmağa gücü çatmır. ABŞ-ın daha çox silah yardımı Ukraynanı Rusiyaya qarşı daha üstün edə bilər. Bununla belə, Ukraynanın tam qələbəsindən hələlik danışmaq mümkün deyil. Rusiyanın da tam qələbəsini elan etməsi çox çətin olacaq. Çünki Rusiya silahlı qüvvələri hələ də ağır itkilər verməkdə davam edir. Rusiya əraziyə nəzarəti saxlamaqda çətinlik çəkir və Ukraynanın qarşı hücumlarını dayandıra bilməyib. Bəs onda sülh müqaviləsi olarmı? 2023-cü ildə hamı üçün məqbul sülh sazişi ilə çıxış etmək çox çətindir. Çünki tərəflər hələ də hazırkı mövqelərini dəyişməyiblər. Ukrayna deyir ki, Rusiya tamamilə geri çəkilmədən sülh sazişini həll etmək mümkün deyil. Rusiya isə ilhaq etdiyi ərazilərin tanınmasını istəyir və Ukraynaya neytrallıq statusu üçün təzyiq edir. Belə bir danışıqlar zəminində sülh razılaşması əldə olunması çətin görünür.

2023-cü ilin birinci rübü isə Avropa üçün kifayət qədər çətin olacaq. Çünki enerji baxımından Rusiyadan asılı olan Avropa qarşıdakı qışda çətin zamanlar yaşayacaq. Xüsusən də qaz təchizatının təhlükəsizliyi və qiymətləri baxımından Avropanın ciddi mənfi tərəfi var. Alternativ resurslar axtarışında olsa da, Avropanın qısa müddətdə alternativ resurslara çatması mümkün görünmür.

2023-cü il həm də qlobal güc rəqabəti baxımından əhəmiyyətli bir il olacaq. Çin və ABŞ arasında davam edən rəqabət eyni şəkildə davam edəcək. Heç kim bu rəqabətin hərbi münaqişə ilə bitəcəyini gözləmir. Bununla belə, iqtisadi, texnoloji və geosiyasi sahələrdə gərgin rəqabət olacaq. İqtisadi baxımdan qlobal iqtisadiyyatdakı durğunluq iki ölkəni daha aqressiv siyasət yürütməyə məcbur edir. Texnoloji sahədə gərgin rəqabətin olduğu daha aydın görünür. Geosiyasi sahədə maraqlı hadisələr baş verə bilər. Çinin Orta Şərqə daha çox marağı ABŞ-ın regional təsir imkanlarını daraldır. Çin prezidentinin Səudiyyə Ərəbistanına səfəri buna bariz nümunədir. Səudiyyə Ərəbistanı ABŞ-dan daha çox Çinlə işləməyə hazır görünür. Bu vəziyyət ABŞ və Çin arasında regional sahələrdə rəqabəti də dərinləşdirəcək.

Təbii ki, 2023-cü il təkcə bu iki hadisədən ibarət deyil. İqtisadi baxımdan pandemiyanın təsirləri hələ də davam edir. Növbəti ildə də davam edəcək. İqlim dəyişikliyi ilə bağlı hadisələr ən mühüm mülahizələrdir. Bu səbəbdən beynəlxalq ictimaiyyətin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə daha fəal işləməsinə ehtiyac var.

2023-cü ilə doğru irəliləyərkən deyə bilərik ki, bizi çətin bir il gözləyir.