gherbke qarita qandaq pozitsiye tutush kérek?

türkiye awazi radiyosi: yéqinqi ikki esirdin buyan gherb ellirining hemmisi meyli az bolsun, yaki köp bolsun, gherblishish basquchini bashtin kechürmekte. buning bundaq bolushining asasliq sewebi, gherbning we gherb medeniyitining bu mezgilde qolgha keltürgen we éghir salmaqni igileydighan xaraktéridur. gherbke qarshi  küreshliride meghlub bolghan  jemiyetler, axirqi chare süpitide melum nisbette gherblishish basquchining qaynimigha kirmekte.

gherbtin sirtqi  jemiyetlerning gherbke yéngilishining sewebi shek – shübhisiz halda gherbtiki özgirishlerdur. bu  jemiyetlerning tarix, enene, örp – adet we medeniyet jehettin zamangha maslishalmasliqidur, özlirining eqil – parasitige tayinip otturigha chiqqan éhtiyajlirini qamdiyalmasliqidur, yaki duch kelgen tehditlerni bir terep qilalmasliqidur. bu nuqtidin élip éytqanda, ular duch kéliwatqan eng muhim mesile mushu bolsa kérek.

shunga, kelgüsi esirlerdimu öz mewjudiyetlirini saqlap qalalishi üchün, bu  jemiyetlerning özige xas yönilishi, ontologiyelik nuqtiiynezer we épistémologiyelik anggha asasen izchil izdinishlirigha toghra kélidu.

elwette bu  jemiyetlerning bundaq izdinishliri üzlüksiz dawamlishidu. biraq kündilik hayat éqin sugha oxshash toxtawsiz aqidu. shunga, «gherb  jemiyetliri aldi bilen özlirini yéngilisun, andin gherb bilen munasiwet ornatsun» dégili bolmaydu.

gherb  jemiyetlirining bir tereptin dawamliq izdense, yene bir tereptin, sherq, gherb, shimal we jenub bilen bolghan munasiwetlirini dawamlashturushigha toghra kélidu. chünki, kündilik hayat éqinini toxtatqili bolmaydu. bu yerde, ontologiyelik jehettin éniq pozitsiye bildürmey turup, gherbtin sirtqi  jemiyetlerning gherb bilen, gherbning medeniyiti bilen qandaq munasiwet ornitidighanliqi, gherbke qarita qandaq pozitsiye tutidighanliqidin ibaret soal eqilge kélishi mumkin.

islam medeniyitige oxshighan mislisiz chong medeniyetler ne tünügün otturigha chiqip qalghan, ne esli bolmighan medeniyetler emestur.

uzun yillardin halqighan tejribe – sawaqliri, nahayiti köp we oxshimighan  jemiyetlerni bir gewdileshtürüshtin ibaret mislisiz tejribiliri bilen hazirmu özige xas mayaklar we asasiy pirinsiplargha ige. bu mayaklar bügün musulmanlar duch kéliwatqan mesililerni hel qilishta ularning yolini yorutushqa yéterliktur.

démek, islam bir qétimdila emes, hayatning éqishi ichide otturigha chiqqan ehwallargha asasen saqliniwatqan mesililerning birdinbir hel qilish charisi süpitide zamangha yéyilghan halda meydangha kelgendur.

gherbtin sirtqi  jemiyetler bir tereptin özlirining yönilishini köp yönilishlik halda shekillendürüsh üchün izchil tirishchanliq körsetse, yene bir tereptin, gherbke qarita qandaq pozitsiye tutidu? yaki gherbke qarita yönilishini qandaq blgileydu?

bu soalning jawabi tünügünmu muhim idi, emma bügün téximu muhimdur. gherbning yéqinqi ikki esir mabeynide pütkül dunyagha körsetken tesiri téximu küchlük bolghan. eng muhimi, bügünki künde gherbtin sirtqi  gherbte on milyonlarche gherbtin sirtqi jemiyetlerdin kelgen insan yashimaqta. shunga, ularning ichide yashawatqan jughrapiye bilen, gherb  jemiyetliri bilen ornitidighan munasiwet nahayiti zor ehmiyetke ige.

hem ishghal siyasetliri sewebidin gherbtin sirtqi jemiyetlerde, hem assimilyatsiye siyasetliri sewebidin gherbte yashawatqan gherb sirtidin kelgen jemiyetlerde gherbni yaman körüsh xahishining dairisi adettin tashqiri derijide kengdur. gherbning ishghal yaki assimilyatsiye siyasetlirige duch kéliwatqan insanlarning gherbni némishqa yaxshi körmeydighanliqini chüshinishke bolidu.

shuning bilen bir waqitta, bezide gherbni yaman körüsh tuyghusi peqet gherb bilenla cheklinip qalmastin, kündilik hayatning pütkül sahelirini qorshiwalidighan ehwallarmu yoq emes. anti gherb, anti modérnist, anti kapitalist, anti yer sharilishish éqimliri her sahede közge chéliqidu.

yaman körüsh tuyghusi bezide shexsler yaratquchigha bermeydighan bir küchni, özliri qarshi bolghan bir nersige bérish derijisige bérip yetmekte. «pütkül dunyani bashquridu, hayatning her sahesini qorshiwalghan, némini xalisa shuni qolgha keltürüsh iqtidarigha ige» dégendek qarashlar bilen, modérnizmgha, yer yashilirishishqa, gherbke, siyonizmgha, tengri xaraktérlik küch béghishlimaqta.

shek – shübhisizki, gherb we gherb medeniyiti ichide qarshi chiqishqa tégishlik nurghunlighan ishlar bar. xata bolghini, soghuqqanliq bilen élip bérilghan analizlardin kéyinki qarshi chiqishlar emes, qarighularche pütünley qarshi chiqishtur. belki charisizliq, meghlubiyet, her tereptin qorshilish, bozek qilinish tuyghusi ichide hemme nersige qarshi chiqish we qarshi chiqqan nersini ilahliq derijisige kötürüsh biraz teselli bolushi mumkin. bu keng xelq ammisigha, bolupmu yashlargha jezbidarliqtek tuyulushi mumkin. emma, qarshi chiqish éngi nurghun nersini weyran qilishi mumkin.

 biraq, qarshi chiqish bilen, yaki bir nersige düshmenlik qilish bilen meqsetke yetkili, héchqandaq bir toghra ishni wujudqa chiqarghili bolmaydu.

bir insanning, idéologiyesige, qarishigha zit bolghan nersige qarshi chiqishi, nuqtiiynezirini buninggha qarap shekillendürüshi, uning özi qarshi chiqiwatqan nersige teslim bolushidur.

yene bir tereptin, naraziliq bildürimen dep, pütünley düshmenlik qilish, tesellidinmu bekrek, her tereptin qorshilishni téximu chongqurlashturuwétishtin, hayattin, dunyadin we heqiqetlerdin téximu yiraqlashturuwétishtin bashqa némige yaraydu? peqet düshmenlikke asasen öz mewqesini belgilesh, insanning öz – özidin hésab élish, qarshi bolghan nersining toghra tereplirini we hemkarliq ornitish imkaniyetlirini weyran qilidighanliqi üchün, mesilini téximu murekkepleshtürüwétipla qalmay, yene charisizliknimu téximu chongqurlashturuwétidu. bundaq naraziliqlar adette insanni özi qarshi chiqiwatqan ishni qizghin qollashtek ehwalni keltürüp chiqiridu.

hashhashiler bilen ehliselipler otturisidiki munasiwet, bügünki kündiki radikal éqimlar bilen gherblik bezi axbarat teshkilatliri  otturisidiki munasiwetning eng roshen misalliridur. halbuki, bügün biz éhtiyajliq boluwatqan nerse, bizni hemme tereptin qorshap, mesilini hel qilghili bolmaydighan derijide murekkepleshtürüwétish, békinmichilik, meghlubiyet pisxologiyesining türtkiside hemme nersige qarshi chiqish, hemme nersini ret qilish emes, eksiche, eqil – parasetke tayinip saqliniwatqan mesililerni üzül - késil hel qilishqa tirishishtur. shunga, qarshi chiqishning jezbidarliqigha, quruq wedilerge, yiraqni körelmeydighan ziyaliylarning walaqtekkürlükige aldanmastin, soghuqqanliq bilen, eqil – paraset bilen ish körüp, hemme terep bilen munasiwet ornitishqa toghra kélidu.

mesilige mushu nuqtidin nezer tashlighanda, sözni, «gherbke qarshi terepte turup» emes, «gherbke qarita» qandaq pozitsiye tutush? soali arqiliq bashlashqa toghra kélidu.

chünki, «gherbke qarshi chiqish» ibarisi, mesilining béshidila bir nersige qarshi chiqishni ipadileydu. derweqe, düshmenlik üstidin pozitsiye tutush, bizni toghra yoldin adashturup, biz qarshi chiqiwatqan nersige teslim bolushtek éghir aqiwetni keltürüp chiqiridu.

yene bir tereptin, «gherbke qarshi» pozitsiye tutush, tebiiy halette gherbni merkezge qoyush pozitsiyesidur. halbuki, gherbtin sirtqi  jemiyetlerning özlirining étiqadi, kültür hem medeniyetlirini merkezge qoyghan halda pozitsiye tutushigha toghra kélidu.

bizning qarishimizgha nisbeten élip éytqanda bolsa, bizning qarishimizni tebiiy halette islam, islam medeniyiti, tariximiz we medeniyitimiz belgilishi kérek.

undaqta, hazirqi ehwal astida gherbke qarshi qandaq pozitsiye tutushimiz kérek? gherbke qarita qarishimiz qandaq bolushi lazim?

bu talash – tartish yéngimu emes. chünki, bu talash – tartishning bashlanghinigha 2 esirdin ashti. shunga, biz analizlirimizni mushu tejribe – sawaqlargha asasen dawamlashturimiz.