ereb birleshme xelipilikining kéngeymichilik siyasiti

türkiye awazi radiyosi: yéqinqi yillardin buyan jiddiy kémeymichilik siyasitini yolgha qoyuwatqan ereb birleshme xelipiliki rayon xaraktérlik küchke aylinishni nishan qilmaqta. yene bir tereptin, ereb birleshme xelipiliki bilen türkiye otturisidiki sürkilishmu toxtawsiz dawamlashmaqta.  bu munasiwet bilen, biz bu heptiki pirogrammimizda, ereb birleshme xelipilikining rayonluq kéngeymichilik siyasiti we türkiye – ereb birleshme xelipiliki munasiwetliri heqqide toxtilip ötimiz.

ereb birleshme xelipiliki yéqinqi yillardin buyan süküt ichide we pilanliq halda kéngeymichilik siyasitini yolgha qoymaqta. ereb birleshme xelipilikining iasasliq nishani ottura sherq, shimaliy afriqa we sherqiy afriqining yönilishini belgileydighan rayonluq küchke aylinishtin ibaret. shunga, rayondiki her bir  küreshke biwasite yaki wasitilik halda daxil bolmaqta.

ereb birleshme xelipiliki dunya boyiche néfit zapisigha eng bay 6 – dölet hésablinidu. ereb yérim arilining gherbige jaylashqan ereb birleshme xelipiliki sherqte umman bilen, jenubta seudi erebistan bilen, gherbite iran déngizi bilen chégridash.

ereb birleshme xelipiliki ebu zebi, dubey, shariqe, fujeyre, resul xeyme, ummul qeyweyn we ejman qatarliq 7 emirlikning birlishishi bilen 1971 – yili qurulghan bolup, térrotériyesining we néfit ishlepchiqirishining texminen % 90 ti ebu zebi ermirlikide. ikkinchi chong emirliki bolsa dubeydur.

ereb birleshme xelipiliki uzundin buyan ottura sherq rayonida mudaxililerning, herbiy – siyasiy özgirishlerning, ichki urushlarning bash aktiyoridur. yéqinqi yillardin buyan pullirini, énérgiyesini, lobichiliq küchini hemishe ottura sherq rayonidiki qutublishish paaliyetliri üchün serp qildi.

ereb birleshme xelipilikining bu paaliyetliridin meqset iqtisad bolup, dunya néfit zapaslirining % 10 tige ige we néfit éksport qilishta dunya boyiche 7 – orunda turidu, shunga, ereb birleshme xelipiliki üchün paris qoltuqidiki énérgiye menbelirini sirtqa yötkeshke bixeterlik nahayiti muhim orunda turidu.

buningdin bashqa yene, ottura sherq sodisida we pul – muamile saheside dubey muhim merkez hésablinidu. jümlidin, asiya – yawropa otturisidiki déngiz soda yolliri we énérgiye ötüsh éghizlirini kontirol qilish ereb birleshme xelipilikige nisbeten nahayiti zor ehmiyetke ige.

ereb birleshme xelipilikining bashqa nishanliri bolsa siyasiy xaraktérlik bolup, bulardin biri ereb dunyasining ichki toqunushlar sewebidin parchilinip ketken qahire, demeshq, baghdad qatarliq qedimki medeniyet merkezliri öz alahidilikini yoqatqan bir mezgilde otturigha chiqqan boshluqni toldurush we nopuz sahesi kéngeygen türkiye we irangha taqabil turushtin ibaret. ikkinchi siyaset nishani bolsa, ottura sherq rayonidiki özgirishlerge barliq wasitilerdin paydilinip taqabil turush we küchi yetken teqdirde özgirish basquchini keynige sürüsh.

ereb birleshme xelipiliki bilen türkiye otturisida uzundin buyan sürkilish yüz bériwatqanliqi hemmige besh qoldek ayan. ereb birleshme xelipiliki misirda herbiy – siyasiy özgirish yüz bergenge qeder  türkiye üchün yaxshi soda shérik we siyasiy hemrah dep qariliwatatti. biraq misirda herbiy – siyasiy özgirish yüz bergendin kéyin ehwal özgirishke bashlidi.

2013 – yili misirda herbiy – siyasiy özgirish yüz bergende؛ türkiye bilen qatar, ereb birleshme xelipilikinimu öz ichige alghan seudi erebistan lagéri oxshimighan küchler bilen hemkarliq ornitish yolini tallidi.

türkiye bilen qatar diplomatik saylam arqiliq hakimiyet béshigha chiqqan muhemmed mursini qollidi, bashqa lagér bolsa sisini maddiy we meniwiy jehettin qollidi.

türkiye bilen qatar misirda saylam arqiliq wezipige olturghan hökümetning heq – hoquqlirini mudapie qilishqa tirishti. ereb birleshme xelipiliki we uning ittipaqdashliri bolsa sisigha iqtisadiy jehettin yardem berdi, chünki sisi iqtisadiy jehettin qollashqa eng éhtiyajliq idi. shuning bilen, ereb birleshme xelipiliki oylimighan yerdin chiqip, siyasiy paaliyetler arqiliq misirning siyasiy hayatigha daxil boldi. ereb birleshme xelipilikining bu paaliyetlirini seudi erebistan bilen paris qoltuqidiki bashqa döletlermu qollidi.

ereb birleshme xelipiliki türkiyeni özining rayonni shekillendürüsh tirishchanliqlirigha tosalghu dep qaraydu, shunga, balqan rayonidin somaligha qeder köpligen rayonlarda türkiye bilen riqabet halitide turmaqta, somalida iqtisadiy küchini türkiyege oxshash somalining gllinishi üchün emes, eksiche türkiyege qarshi siyasiy munberlerni qurush üchün ishletmekte.

ereb birleshme xelipiliki gezi weqeliridin 15 – iyul herbiy isyan urunushighiche türkiyening muqimliqigha ziyan yetküzüshni nishan qilghan guruppilarni qollidi. yéqin zamanda xelqara taratqularda, türkiyediki 15 – iyul herbiy isyan urunushigha ereb birleshme xelipilikining iqtisadiy jehettin yardem bergenlikige alaqidar xewerler tarqaldi. bu mesile pat - pat türkiye taratqulirida küntertipke kelmekte.

paris qoltuqini öz ichige alghan ereb yérim arilidiki döletlerning aldida hem shie nopusi hem yadro bixeterlikige munasiwetlik bir iran mesilisi bar.

qatar kirizisi bolsa paris qoltuqi döletlirining aldidiki yene bir mesile hésablinidu. qatar nöwette iran we türkiye bilen dawamliq alaqe ichide turmaqta. shuning bilen bir waqitta, qatar misirdiki musulman qérindashlar teshkilatini qollimaqta. bularning hemmisi hem seudi erebistanni hem ereb birleshme xelipilikini endishige salmaqta, hemde qattiq tit – tit qilmaqta.

ereb birleshme xelipiliki bu heqte türkiye bilen qatar birlikte herike tqiliwatidu dep qaraydu. shunga, türkiyening ereb birleshme xelipilikige mudaxile qilishqa teyyarliniwatidu, dep guman qilmaqta.

ereb birleshme xelipilikining türkiyege qarshi düshmenlikini türkiyening iran bilen bolghan munasiwetliri bilen birleshtürgen asasta yaxshi analiz qilishqa toghra kélidu. chünki ereb birleshme xelipiliki hem irandin hem iran bilen soda munasiwetliri ornitiwatqanlargha qarshi öchmenlik qilmaqta. shunga, ereb birleshme xelipilikide «düshminingning dosti düshminimdur» dolqini qozghalmaqta.

buningdin bashqa yene, qatarning türkiyege öz téérrotériyeside herbiy baza qurushigha ruxset qilishimu ereb birleshme xelipilikini qattiq sarasimige salmaqta. ereb birleshme xelipilikining bu pozitsiyesining qachanghiche mushundaq dawamlishidighanliqini waqit hem özgirishler belgileydu.

ereb birleshme xelipilikining bundaq normalsizliqigha xatime bérilmey turup, ottura sherq rayonida tinchliq ornitish qiyin. chünki seudi erebistanni öz ichige alghan barliq aktiyorlar ereb birleshme xelipilikining bundaq normalsizliqining tesirige uchrimaqta. shunga, ereb birleshme xelipiliki mesilisini ilmiy we mesuliyetchan asasta hel qilish kérek.

ereb birleshme xelipiliki ottura sherq rayonida xelqlerning éhtiyajliri hem zamanning zörürriyetlirini nezerge alidighan bir yerlik siyasetni yolgha qoyushning ornigha, sirttin qobul qilinghan eqiller we wasitiler arqiliq kona tüzümni eslige keltürüshke urunuwatidu. undaqta, ereb birleshme xelipilikining muweppeqiyet qazinish imkaniyiti barmu? esla yoq. chünki ereb birleshme xelipilikining siyasiti weyranchiliqnila élip kélidu, xalas. shunga, bu siyaset arqiliq rayonni hem tereqqiy qildurush mumkin emes hem rayonda muqimliq ornitish mumkin emes. chünki, ereb birleshme xelipilikining heqiqiy bir istiratégiyesi yoqtur.