Tarqaw baş miyı sindromı
Tormışnıñ qızıqlı yaqları 19/2023
Tormışnıñ qızıqlı yaqları 19/2023
Çorıbıznıñ xastalığı bulğan tarqaw baş miyı sindromı turında
Tarqaw baş miyı sindromı närsä ul?
İstanbul sälamätlek saqlaw belemnäre universitetınnan professor doktor Özalp Äkinci bezneñ çor awıruı tarqaw baş miyı sindromın 90nçı yıllarnıñ axırı belän ikemeñençe yıllarnıñ başında texnologiyanıñ êkranlı torışqa äylänüe belän bergä sanlı yörtüçelärneñ, śifrlı dairälärneñ keşe östendä tudırğan bäylelek näticäläre bularaq tanıta.
Dön’ya bu çor xastalığın niçek yoqtırdı?
Texnologiya dönyasınıñ êtaplap-êtaplap täq’dim itkän qızıqtırğıç yarsıtqıçlar çın tormıştağılardan tağın da tösle häm cälep itüçe xälgä äylände häm bu wazğıyät texnologik cihaz qullanuda bilgele ber waqıttan soñ keşelärdä artıp baruçı bäylelek potenśialın barlıqqa kiterde.
Psixiatriya fäne belän şöğıllänüçelär soñğı 20 yıl êçendä texnologik cihazlarnıñ, êkranlı caylanmalarnıñ baş miyındä bäylelek üzägen yarsıtuın belderä. Ütkärelgän fänni tikşerenülär şunı kürsätä: texnologik cihazlarnı küp itep qullanuçı häm inde taşlıy almawçı balalarnıñ häm olılarnıñ baş miyındäge bäylelek üzäge äf’yün alğan sıman bik citdi mäğ’nädä täêsirlänä.
Texnologiya bäylelege xastalıqmı?
Diagnoznı klassifikaśiyäläw sistemasınıñ diagnostika isemlegenä (DSM- Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) yuğarı külämdä diagnostik törkemgä kerä alaçaq klinik torışlar bülegenä keşene yalğız qaldırıp, izolyaśiyäläp depressiyağa kertä alaçaq "internet bäylelege” dä östälde. Bu wazğıyät texnologiya bäylelegeneñ isbatlana aluın kürsätä.
GEÇİŞ (Foto koyulması tavsiye edilir-anahtar kelime: bilgisayar)
Tarqaw baş miyı sindromınıñ simptomnarı nindi bulırğa mömkin?
Êkranğa bik nıq bäyle bulu – balalarda häm olılarda xronik arığanlıq, iğ’tibarsızlıq, zihendä êkrannıñ şunda uq kitmäwe, virtual’ dönya belän çın, real’ dönya arasında bağlanış urnaştıruda awırlıq yäşäw kebek problemalarğa säbäp bula.
Sanlı êkrannar balalarda autizm tudıramı?
İñ êlek şunı äytergä kiräk: balanıñ sanlı (śifrlı) ostalığı annan soñğı tormışında anıñ bu mäs’älädä bik yaxşı buluın kürsätmi.
Tel üseşe iñ täêsirle bulğan çorda interaktiv aralaşu urınına sanlı êkran aldında passiv torışta bulğan balalarda söyläşüne totqarlaw, irken itep söyläşä almaw kebek problemalar küzätelä, bu wazğıyät autizm ixtimalı buluçılarğa da yoğıntı yasarğa mömkin.
Sanlı baş miyı sindromına qarşı ata-analar närsä êşlärgä tiyış?
Berençe töp qağıydä: baştan uq êzlekle häm qatğıy qağıydä quyarğa kiräk. Ğailä êçendä qarar qabul itelergä tiyış häm bu qağıydäne böten ğailä äğ’zaläre ütärgä tiyış. Mäsälän, säğät sigezdä härkemneñ, böten telefonnarnı häm êkrannarnı yabıp, uqu, uynaw waqıtına küçü kebek.
Berençe 4 yäş’tä balalarnı texnologik cihazlar belän hiç oçraştırmasqa.
4-5 yäş’tä – yartı säğät /45 minut röxsät birergä.
6-7 yäş’tä – 45 minut/1 säğät.
Häm baliğ bulğançığa çaqlı könenä 1 säğät/1 säğät yarım häm atna axırında 2 säğät/2 säğät yarım bularaq standart çik quyarğa.
İkençe töp qağıydä: texnologik cihazlarnıñ urınına närsäder tabarğa
Texnologiya bäylelege birgän ozaq waqıt buyı motivaśiya läzzäten almaştıra alğan üzara bäyläneş, êmośionallek, jestlar, qısqası, sośial’ häm toyğısal, êmośional’ reakśiya bulğan sport tarmaqları şuşı torışqa turı kilä alaçaq iñ matur al’ternativalar.
İnternet bäylelegennän niçek qotılırğa bula?
Ğailädäge böten äğ’zalärneñ bilgele ber waqıttan soñ telefonnı häm êkrannı tulısınça yabuı häm bergä waqıt uzdıruı belän êtaplı räweştä internet bäylelegennän qotılırğa mömkin.
Barlıqqa kilgän bu wazğıyät mäxrüm bulu xisen keşedä yäşätsä dä waqıt uzu belän moña iyäläşergä bula.
