Orhan Wäli kitabı Rämis Aymätneň tatarça tärcemäsendä
Töreklär häm tatarlar: urtaq qıymmätlär 44/19
Tatar şağire, Musa Cälil premiyası iyäse, Tatarstan yazuçılar berlegeneň räis urınbasarı Rämis Aymätneň törek şağire Orhan Wäli şiğirlären tärcemä itüe turında qısqaça küzätü
Bügenge yazmabıznı jurnalist Mörşidä Qıyamova xezmätenä nigezlänep äzerlädek.
Küptän tügel “Mäğarif-waqıt” näşriyätında tatar şağıyr’e häm cämäğat’ êşleklese Rämis Aymät tärcemäsendä kürenekle törek şağıyre Orhan Wälineñ “Sezneñ öçen” dip isemlängän kitabı dönya kürde. Älege cıyıntıq - ğacäyep üzençälekle törek şağıyreneñ tatar ğalämenä täwge awaz saluı. Ul turıdan-turı törek telennän tärcemä itelüe belän dä iğ’tibarğa layıq.
Orhan Wäli 20nçe ğasır törek ädäbiyatında yaña yul yarğan, törek şiğıren êstetik salonnardan uramğa, xalıq xozurına alıp çıqqan äydaman şağıyr’lärneñ berse. Ul şiğır’dä ritm, rifma, metafora, allegoriya, giperbola kebek tradiŝion poêtik sürätläü çaraların inkar’ itärgä çaqıra.
1949nçı yılda Törkiyägä franŝuz prozaik-şağıyre Filipp Supo Orhan Wäli icatı belän tanışqannan soñ, bolay dip belderä: ”Böten dönyanı iñläp-buylap çıqtım, läkin çın şiğ’riyät belän Törkiyädä oçraştım”. Ul şulay uq anıñ icatın Awrupa täêsire bulmağan awrupaça şiğ’riyät dip bäyäli.
Orhan Wäli dä, näq’ Ğabdulla Tuqay kebek,xalıqqa êndäşep bolay di: ”Min sezneñ ni xaqında uylağanığıznı, uylap ta şunı açıqtan-açıq äytep birä almawığıznı yaxşı beläm. Menä minem şiğır’lärem. Uqığız. Sez alardan üzegezne borçığan sorawlarğa cawap tabarsız,”- di.
Orhan Wäli üzeneñ icatı belän genä tügel, ä şäxese belän dä qızıqlı. Ğomeren yalğızlıqta, matdi qıyınlıqlar belän ütkärgän törek şağıyre Orhan Wäli 36 yäşendä baş miyenä qan sawudan wafat bula.
Ğomumän alğanda, Rämis Aymät törekçädän tatarçağa tärcemä itkän cıyıntığında Orhan Wälineñ 100gä yaqın iñ äybät şiğır’lärenä urın birgän, törek telennän tärcemä êşenä alınuı da anıñ älege tel belän qızıqsınuı arqasında başlanğandır. Törek telen öyränü kurslarına yörue dä aña bulışlıq itkän. Teläge törek yazuçılarınıñ äsärlären rus tele arqılı tügel, ä originaldan tärcemä itü bula. Çönki rus tele aşa tärcemä itü ul quyan şulpasınıñ şulpası bula inde, dip añlata Rämis Aymät.
“Çınlap ta, tärcemä ölkäse ciñel xezmät tügel. Sin monda avtornıñ äytergä telägän fikeren dä, muzıkal’ yañğıraşın da bozmıyça anı bügenge tatar yazuçısı zäwığına turı kiterep tärcemä itärgä tiyeşseñ. Annan soñ, äle bit şuşı millätkä genä xas bulğan mädäniyätlärneñ törlelege dä bar. Qısqası, miña berniçä ay üzemne Orhan Wäli dip xis itep, başqa qıytğada “yäşäp alırğa” turı kilde”,- dip söyli tatar şağıyre Rämis Aymätov.
Xezmät, açlıq, ikmäk, mäxäbbät häm ömet, yalğızlıq häm küñel töşenkelege, irek häm qollıq, watan häm möhacirlek, ğadellek häm namussızlıq, suğış häm tınıçlıq - Orhan Wäli şiğ’riyäteneñ temaları änä şular. Läkin ul, närsä turında ğına yazsa da, dönyağa ğadi keşelär küzlegennän qarıy. Häm tormışqa bulğan şundıy realistik qaraş anı realist şiğ’ri forma tudıru yünäleşendä êzlänülärgä mäcbür itä.
Şiğ’riyätneñ nigeze ul rifma da, tatlı süzlär tezmäse dä, ritm da tügel, ä fiker, poêtik obraz-fiker. Qalğan barlıq çaralar da şuşı fikerne citkerüdäge ısullar ğına. Orhan Wäli şiğır’lärendä ritm häm rifma barı tik nindi dä bulsa konkret mäs’äläne çişkändä genä päydä bula, dip söyli şağıyr’ Rämis Aymät.
Orhan Wälineñ moñsu şiğır’läre az tügel. Şağıyr’ tormışnıñ barlıq xasiyäten dä üz yöräge aşa ütkärä. Ul tormışnı yarata häm balalarça berqatlılıq belän, närsä genä buluğa da qaramastan, cir yözendä keşe bulıp yäşäwenä söyenä.
“Şağıyr’ne barı tik şağıyr’ genä tärcemä itärgä tiyeş. Başqaça bula da almıy. Ğomumän, tärcemä olı ber sänğat’ ul,”- dip añlata Rämis Aymätov jurnalist Mörşidä Qıyamova belän bulğan äñgämäsendä.
Törle çığanaqlardan tuplap äzerläwçe Kädriyä Mäyvacı
Çığanaqlar:
1)https:intertat.tatar>madaniyat>r-...
Qıyamova M.,”Rämis Aymät:Berniçä ay üzemne törek şağıyre Orhan Wäli dip xis ittem”.26.02.2018
