ანატოლიის კულტურული საგანძურები 33-2022
ლუკიანოს სამოსატელი
ანატოლიის კულტურული საგანძურები 33-2022
ნესლიჰან დეღირმენჯიოღლუ
ლუკიანოს სამოსატელი
არაჩვეულებრივი დროები, ადგილები თუ პერსონაჟები... სამყარო, რომელშიც არსებობენ არსებები ერთმანეთისგან განსხვავებული რაც ჩვენ ვიცით და ის ჩვეულებრივი მოვლენები, რომლებიც ამ სამყაროში გვხვდება... ეს ჯადოსნური, ინტელექტი, რომელიც აოცებს თავისით. ფერი, სუნი, ზომა თუ სიმცირე, როგორც სამყაროში, რომელშიც ჩვენ ვცხოვრობთ, ასევე მისგან შორს. სამყარო გაუგებარია... როგორც ლიტერატურული ჟანრი, ფანტასტიკური რომანები ხსნის სრულიად განსხვავებული სამყაროს კარებს მკითხველისთვის და ავლენს მათი წარმოსახვის დიდებულებას… ჩვენ არ ვიცით თქვენი უპირატესობა, მაგრამ ფანტასტიკურ რომანებს სერიოზული გულშემატკივრები ყავს მთელ მსოფლიოში. თითოეულ თხრობაში მკითხველი ავტორის ფანტაზიით სხვადასხვა სფეროში გადადის. თუ გაინტერესებთ ეს ჟანრი, მაშინვე მახსენდება რამდენიმე მაგალითი. აბა, თუ გეკითხებიან პირველი ფანტასტიკური რომანის მწერლის შესახებ, როგორ უპასუხებდით ამ კითხვას? დიდი ალბათობით, უმრავლესობა იფიქრებს ჟიულ ვერნზე, ხოლო ვისაც ნამდვილად აინტერესებს ეს თემა, ემახსოვრება თომას მორი. მაგრამ გაგიკვირდებათ და ვიტყვით, რომ ეს არ არის პირველი. პირველი ფანტასტიკური რომანი დაიწერა ანატოლიის მიწებზე?
დღევანდელ, ანატოლიის კულტურული საგანძურები სახელწოდების პროგრამაში პირველი ფანტასტიკური რომანის მწერალ, ლუკიანოს სამოსატელიზე გიამბობთ….
სიტყვა ფანტასტიკური მომდინარეობს სიტყვიდან ოცნება. ამ სიტყვაში არის არარეალური და შეუზღუდავი სამყაროს კონოტაციები. უსასრულო სამყაროები და წარმოსახვითი პერსონაჟები... გიგანტები, ჯუჯები, ვამპირები, მოგზაურობა კოსმოსში, ზღვაში ან ვულკანებში და მრავალი სხვა... ჩვეულებრივ, შეუძლებელი და არარსებული სამყაროს კარები იხსნება ფანტასტიკური რომანებით. თითქმის ცხრაასი წლის წინ, პირველმა, ვინც ეს კარი გაუღო თავის მკითხველებს, იყო ლუკიანოს სამოსატელი. უდავოა, რომ მანამდე ფანტასტიკური თუ ჯადოსნური ისტორიები და ეპოსები იყო მოთხრობილი. ინდიელებსა და შუმერებს ამ ბუნების მრავალი ლეგენდა აქვთ. თუმცა ისინი ზეპირი ლიტერატურის ელემენტებს შორის არიან. მეორეს მხრივ, ლუკიანოსი პირველია, ვინც დაწერა წერილობითი ნაშრომი ამ სფეროში და კვალი დატოვა როგორც იმ პერიოდის, ისე თანამედროვე ეპოქაში. ლუკიანოსი დაიბადა სამოსატში, რომელიც დღეს ადიამანის საზღვრებში მდებარეობს. სწავლობდა ისტორიას, ლიტერატურასა და ფილოსოფიას. იგი განიხილავს პირველი საუკუნის გამოჩენილ მოღვაწეთა ნამუშევრებს, როგორიცაა ჰომეროსი და პლატონი. ის მკაცრად ეწინააღმდეგება ავტორიტეტსა და ცრურწმენებს და ამტკიცებს, რომ ჭეშმარიტებასა და ფაქტებზე დაფუძნებული ცხოვრებით უნდა იცხოვროს. ის აკრიტიკებს ისტორიოგრაფიას, რომელიც მოიცავს მითოლოგიურ ელემენტებს და ზებუნებრივ მოვლენებს. „ისტორიკოსის ერთადერთი მოვალეობაა დაწეროს მოვლენები ისე, როგორც არის“, ამბობს ლუკიანოსი.
ნამუშევარი, რომელმაც ლუკიანოსს პირველი ფანტასტიკის მწერლის წოდება მოუტანა, არის „ნამდვილი ამბავი“. ამ თხზულებაში, რომელიც მოგვითხრობს მთვარეზე მოგზაურობას, ლუკიანოსის მიზანია გააკრიტიკოს ზერეალობის მოვლენების სამოგზაურო ნაწერები. თუმცა, ამ წიგნით, რომელიც მან დაწერა, საფუძველი ჩაუყარა სამეცნიერო ფანტასტიკურ და ფანტასტიკური რომანის ტრადიციას. ეს არის პირველი ამბავი, რომელშიც ღმერთები და ჯადოქრები არ მონაწილეობენ, მხოლოდ ჩვეულებრივი ადამიანები ცდილობენ შეუძლებელი ამოცანის შესრულებას.
„გაფრთხილებ, მე გეტყვი ყველაზე დიდ ტყუილს, რაც კი ოდესმე გსმენიათ და ეს არის ერთადერთი ჭეშმარიტი განცხადება მთელ წიგნში“. ის წიგნს ამ სიტყვებით იწყებს. მწერალი ამ სიტყვებით აკრიტიკებს თავისი დროის ისტორიკოსებსა და მწერლებს.
თხზულებაში მოგზაურობა კარგად იწყება, მაგრამ მეორე დღეს ამინდი ფუჭდება. დაახლოებით სამი თვის განმავლობაში ქარიშხალში მოგზაურობის შემდეგ ისინი ცაში ადიან. ისინი მიდიან სფერულ, მანათობელ კუნძულის მსგავს მიწაზე. როდესაც ისინი იყურებიან და ხედავენ დედამიწას, ხვდებიან, რომ მთვარეზე არიან. ლუკიანოსი აღწერს ელემენტებს, რომლებიც შეუცვლელი გახდება სამეცნიერო ფანტასტიკის რომანებისა და ფილმებისთვის ასობით წლის შემდეგ. მთვარეზე ადამიანებიც ცხოვრობენ, უცნაური, მახინჯი და საშიში არსებებიც. გიგანტური რწყილები, ობობები, რომლებიც კეტავენ გადასასვლელებს თავიანთი ქსელებით, გიგანტური ქათმები და სხვა…
თხზულება გრძელდება მთვარესა და მზეს შორის ომით. ომის შემდეგ თავგადასავლების მოყვარულები ტოვებენ ცას და ჩადიან „ნეტარების კუნძულზე“, მითოლოგიის ცნობილ სამოთხეში. ლუკიანოსი კვლავ აღწერს ამ ადგილს ისეთი ელემენტებით, რომლებიც აქამდე არასდროს უთქვამთ. მთელი ქალაქი დამზადებულია ოქროსგან, მისი კედლები ზურმუხტისგან და ტროტუარები სპილოს ძვლისგან. ქალაქში სადაც დღე და ღამე არ არის, არავინ ბერდება. ქალაქში ვარდის წყლის მდინარე მოედინება და აქ დრო სულ სხვანაირად მიედინება...
თხზულება, რომელიც უაღრესად შთამბეჭდავი და საინტერესოა დაწერილი დროისთვის, შთააგონა ჟიულ ვერნის, რის შემდეგაც მან ძალიან საყვარელი რომანი „მოგზაურობა მთვარეზე“ დაწერა. არა მხოლოდ ეს, არამედ წიგნში მოცემული პლანეტათაშორისი ბრძოლა შთააგონებს კინოინდუსტრიის ყველაზე შემოსავლიან ფილმ, „ვარსკვლავურ ომებს“. არიან ისეთებიც, ვინც ამტკიცებს, რომ უტოპია ლუკიანოსისს თანამედროვე ასლია.
და ბოლოს, დღევანდელ პროგრამაში, ადიამანელ ლუკიანოს სამოსატელზე გავამახვილეთ ყურადღება, მომავალ პროგრამაში შეხვედრის იმედით გემშვიდობებით კარგად ბრძანდებოდეთ...
