ანატოლიის კულტურული საგანძურები 22-2022
პირი-რეისის მსოფლიოში ცნობილი რუკები
ანატოლიის კულტურული საგანძურები 22-2022
ნესლიჰან დეღირმენჯიოღლუ
პირი-რეისის მსოფლიოში ცნობილი რუკები
აღმოსავლეთის სიმდიდრეზე მოთხრობილი კაშკაშა და იდუმალი ისტორიები ყოველთვის იპყრობს დასავლეთის ყურადღებას. საძიებო და კოლონიზაციის ეპოქაში საზღვაო მოგზაურობის სიმარტივით, მაცდური აღმოსავლეთისკენ გამგზავრება თითქმის ყველა მკვლევარის ერთადერთი მიზანი ხდება. ერთ-ერთი, ვისაც სურდა აღმოსავლეთსა და დასავლეთს შორის უფრო უსაფრთხო და მოკლე სავაჭრო გზის პოვნა, იყო ქრისტეფორე კოლუმბი. მისი თქმით, აზიაში მისასვლელი ეს უსაფრთხო გზა მხოლოდ ატლანტის ოკეანის გადაკვეთით იქნება შესაძლებელი. მანამდე ვერავინ ბედავდა ატლანტის ოკეანეში გაცურვას, რომელიც ცნობილია როგორც „სიბნელის ზღვა“. ამიტომ კოლუმბის იდეას სერიოზულად არ აღიქვამენ, მას ავანტიურულად განიხილავენ. როდესაც კოლუმბი ესპანეთისგან საჭირო ფინანსურ დახმარებას იღებს, ისტორიაში ყველაზე დიდი ექსპედიციები იწყება...
მისი მიზანია არა ახალი ადგილების აღმოჩენა, არამედ აღმოსავლეთ ინდოეთის კუნძულებზე და აზიაზე მიღწევა. ამიტომ, როდესაც ის ფეხს დგამს კუნძულებზე, ჰაიტის ჩათვლით, არასოდეს ფიქრობს, რომ ეს შეიძლება იყოს ახალი კონტინენტის, კერძოდ ამერიკის გაფართოება. ამიტომ ადგილობრივები მას „Indios“ (ინდოელი) უწოდებენ. იგი ესპანელებისთვის ახალ კოლონიებს იძენს, მიემართება ჩინეთისკენ...
ქრისტეფორე კოლუმბი ასახავს ახლად აღმოჩენილ კუნძულებს და სხვა სანაპიროებს მისი მარშრუტის გასწვრივ. თუმცა, ეს რუკა ვერასოდეს მოიძებნება და დიდ საიდუმლოდ რჩება... მანამ სანამ, 1929 წელს, როდესაც თოფქაფის სასახლე მუზეუმად გადაკეთდა, უნიკალური რუკა იპოვეს.
ზოგი რამ თავის დროს ელოდება და როცა კვლავ გამოვა, დაიბრუნებს თავის ღირსებას და ღირებულებას… სწორედ ასეთი ნამუშევარი იქნა აღმოჩენილი თოფქაფის სასახლეში... ეს არის პირი-რეისის რუკა! ეს არის ძალიან მნიშვნელოვანი დოკუმენტი, რომელზეც დიდი ინტერესით ამახვილებს ყურადღებას არა მხოლოდ თურქეთის, არამედ მსოფლიო საზღვაო სამსახურები. მასზე დევს ქრისტეფორე კოლუმბის რუკის კვალი, რომელიც დღემდე ვერ იქნა ნაპოვნი…
ნიდერლანდებში გამართულ აღმოსავლეთმცოდნეობის კონგრესზე, რუკის გაზიარებას მეცნიერებთან დიდი გამოხმაურება მოჰყვა. თურქეთის რესპუბლიკის დამაარსებლის მუსტაფა ქემალ ათათურქის თხოვნით, რომელიც დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ისტორიის საგანს, პირი-რეისის რუკა „იბეჭდება“.
პირი-რეისმა თავისი ცნობილი რუკა ხუთასი წლის წინ მოამზადა, ძალიან მცირე შეცდომით... უფრო მეტიც, მან ეს გააკეთა იმ დროს, როდესაც არ კეთდებოდა გაზომვები, ფოტოები არ იყო გადაღებული თანამგზავრებიდან... მსოფლიო რუკის საბოლოო ნახატამდე ორი საუკუნით ადრე! პირი-რეისი თავის რუკას ასახავს შუა საუკუნეებში გამოყენებული ტექნიკით: პორტოლანის ტექნიკით და ასევე, თავისი დროის სხვა კარტოგრაფების მსგავსად, ის მიუთითებს თავის მოგზაურობის ჩანაწერებზე. ყურეები, კონცხები, კუნძულები ან ნავსადგურები აღწერილი იყო ზოგადი ტერმინებით და რუკები შედგენილი იყო ამ შენიშვნების საფუძველზე. გეოგრაფიის ცოდნა, საზღვაო გამოცდილება, იქნებ ცოტა წინასწარმეტყველებაც შედიოდა პირი-რეისი რუკაში. პირველი რუკა, რომელიც პირი-რეისმა დახატა ევროპის დასავლეთ სანაპიროებზე, აფრიკასა და სამხრეთ ამერიკის სანაპიროებზე, არის ამ გზით შედგენილი რუკა და აღწერილია, როგორც „უნიკალური ნამუშევარი, რომელიც შეიცავს მისი ეპოქის ყველაზე მოწინავე ინფორმაციას.“
პირი-რეისი ამბობს, რომ თავისი ცნობილი რუკის მომზადებისას მან გამოიყენა ოცი რუკა და გვერდითი ჩანაწერი. ეს არის ალექსანდრე მაკედონელის დროინდელი რუკები, პორტუგალიელებისა და არაბების მიერ შედგენილი რუკები და ქრისტეფორე კოლუმბის ამერიკის რუკა. ეს არის ის, რაც განასხვავებს პირი-რეისს მისი თანამედროვეებისგან და საშუალებას აძლევს მას შეფასდეს როგორც მეცნიერი, ანუ აჩვენოს მის მიერ გამოყენებული წყაროები.
რუკა თავისთავად დიდ შთაბეჭდილებას ახდენს იმ ფაქტზე, რომ ამ რუკაზე სამხრეთ პოლუსიც არის ნაჩვენები. რადგან მყინვარებით დაფარული ბოძის აღმოჩენა რუკის შედგენიდან 300 წლის შემდეგ მოხდება. ეს თემა ძალზე საკამათოა, რადგან პირი-რეისმა ასევე დახატა ნაპირები ანტარქტიდის მყინვარების ქვეშ!... ზოგიერთი მკვლევარი ამტკიცებს, რომ ეს რუკა შეიცავს ინფორმაციას ჩვენი წინაპრებისგან გამყინვარების პერიოდის დაწყებამდე. ზოგი ამტკიცებს, რომ პირი-რეისმა იგი ამ გზით დახატა, სხვები კი ამტკიცებენ, რომ რუკა შეიცავს ინფორმაციას ჩვენი წინაპრების გამყინვარების ხანის დაწყებამდე და ამბობენ, რომ ის ისეა დახატული, როგორც კოსმოსიდან ჩანს... არიან ისეთებიც კი, ვინც მოვლენას სულ სხვა მხრივ აფასებს და ამტკიცებს, რომ პირი-რეისმა ამ მხრივ დახმარება არამიწიერი არსებებისგან მიიღო!
პირი-რეისი იბრძვის ოსმალეთის საზღვაო ძალებში ესპანელების, ვენეციელებისა და გენუელების წინააღმდეგ და მონაწილეობს დაპყრობებში. ის თავისი ცხოვრების 75 წელს ზღვაზე ატარებს. ის ზღვაში ხვდება ყველანაირ ამინდს და საფრთხეს. მიღებულ გამოცდილებას და ნანახ ადგილებს თავის რუკებსა და წიგნში გადასცემს. ამის გაკეთებისას ის იქცევა არა მხოლოდ როგორც მეზღვაური, არამედ მეცნიერი, თავის წყაროებზე დაყრდნობით. იუნესკომ ის, 2013 წელს სადღესასწაულო და ხსენების პროგრამაში შეიტანა, რადგან ეს წელი არის პირი-რეისის მიერ მსოფლიო რუკის შედგენის 500 წლისთავი.
და ბოლოს, დღევანდელ პროგრამაში, პირი-რეისზე გავამახვილეთ ყურადღება, მომავალ პროგრამაში შეხვედრის იმედით გემშვიდობებით კარგად ბრძანდებოდეთ...
