ანატოლიის კულტურული საგანძურები 14

ანატოლიის კულტურული საგანძურები 14-2021

ნესლიჰან დეღირმენჯიოღლუ

არტემიდას ტაძრი

 „მე, ამ მუშაობით  ვნახე ამაყი ბაბილონის კედელი, დაკიდული ბაღები და ზევსის ქანდაკება ალფეუსში ... და უზარმაზარი მზის ქანდაკება ... და მაღალი პირამიდები ... და უზარმაზარი მავსოლეს საფლავი ... მაგრამ, როდესაც დავინახე სირენა-ღრუბლები არტემიდა, ყველა სხვა სასწაულმა ბრწყინავალება დაკარგა და ვთქვი: „აი! ოლიმპოს გარეთ, მზე ასეთი დიდებული არასდროს მინახავს!“

ეს სიტყვები, პოეტ სიდონის ანტიპატერის ეკუთვნის. მან ეს წინადადებები შეადგინა მსოფლიოს შვიდი საოცრებიდან, არტემიდას ტაძრისთვის. სიდონის ანტიპატერმა დაადგინა შთამბეჭდავი ხელოვნების ნიმუშები იმ ადგილებში, სადაც მან მოინახულა და ნახა უძველესი დროიდან და დაწერა მის წიგნში „მსოფლიო შვიდი საოცრება“. იგი თავის წიგნში არქიტექტურული ნამუშევრების შესახებ მოგვითხრობს.

„მე დავინახე ძველი ბაბილონელების შესანიშნავი ოსტატობა მავსოლეს საფლავზე.

დღეს, ჩვენ მოგითხრობთ არტემიდას ტაძრის (ეფესოს ტაძარი, დიანას ტაძარი) შესახებ. შესანიშნავი არქიტექტურული ძეგლის შესახებ, რომელიც დღესაც აოცებს მნახველებს.

არტემიდას ტაძარი მსოფლიოს შვიდ საოცრებათაგან ერთ-ერთია. მსოფლიოს შვიდ საოცრებად მიჩნეული  ნამუშევრები არაჩვეულებრივი სტრუქტურებია, რომლებიც ავლენენ ადამიანის ფანტაზიას და დონის მიღწევას არქიტექტურული და ინჟინერიული თვალსაზრისით. ჩვენ ამას არაჩვეულებრივად ვუწოდებთ, რადგან თითოეული მათგანი გიგანტური პროპორციისა და საზღვრების ძეგლებია, რომლებიც უგულებელყოფენ დროს! ყველა მათგანი ცას აღწევს, მიუხედავად მათი ზომისა, ისინი ისეთივე მცირე და უმნიშვნელო რჩებიან, როგორც ადამიანთან ჭიანჭველა. ალბათ ეს არის ამ ბრწყინვალე სტრუქტურების ცაზე აწევა, დედამიწაზე მეფეთა ან ღმერთების გავლენის განმტკიცება, ხალხის უსუსურობის ხაზგასმა ...

ანტიკური სამყაროს ამ შვიდი საოცრებიდან დღემდე შემორჩა მხოლოდ ქეოპის პირამიდა ეგვიპტეში. სამწუხაროდ, სხვებმა ვერ გაუძლეს დროით გამოწვეულ განადგურებას, სტიქიურ უბედურებებსა და ხალხს ... როდესაც ძველი მწერლების ჩანაწერების საფუძველზე შედგენილ ამ ნამუშევრებს ვუყურებთ, ჩვენზე გავლენას ახდენს გაზომვები, პროპორციები და შრომა.  სინამდვილეში, ეს ძეგლები გვეუბნებიან, თუ რისი გაკეთება შეუძლიათ ხალხს, როცა მოისურვებენ.

ანატოლიაში ანტიკური ხანის მსოფლიოს შვიდი საოცრებიდან ორი მდებარეობს. ერთ-ერთი მათგანია ჰალიკარნასის მავზოლეუმი, რომელიც მეფის, მავსოლეს სახელით არის აშენებული. მეორე არტემიდას ტაძარია, რომელიც აღაფრთოვანებს მათ, ვინც შვიდი საოცრება განსაზღვრა. ტაძრის აღმოჩენის თარიღი გვიან ბრინჯაოს ხანით თარიღდება. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რეგიონი, სადაც ტაძარი მდებარეობს, რელიგიას ემსახურებოდა 1100 წლის წინაც. როდესაც საქმე ძველ დროზე მოდის, ეფესო ხდება მთავარი სავაჭრო ცენტრი თავისი ნავსადგურებით. ამჯერად აშენებულია ქვისა და ხის სვეტების უზარმაზარი ტაძარი, ძველი საკურთხევლის ადგილზე. დროთა განმავლობაში, ეფესო გახდა  მსოფლიოს მნიშვნელოვანი და შესანიშნავი საპორტო ქალაქი ... ეს ქალაქი ასევე ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი გზაჯვარედინია აზიასა და ევროპას შორის. ლიდიის მეფე კროისოსი - მეფე, რომელმაც მოჭრა პირველი ოქროს და ვერცხლის მონეტები - ეფესოს აღების შემდეგ ფინანსურ დახმარებას უგზავნის ომის შედეგად დაზიანებული ტაძრის მშენებლობას. ახალი ტაძარი, აშენებულია თეთრი მარმარილოთი და ასზე მეტი სვეტით. ხმელთაშუა ზღვის პოლიტიკურ და კომერციულ ცენტრში მდებარე ტაძარში უამრავი ქანდაკებაა, მაგრამ ყველაზე მნიშვნელოვანი არტემიდას ქანდაკებაა, რომელიც ოქროსა და სპილოს ძვლისგან არის დამზადებული და ტაძრის მთავარი ელემენტია. არტემიდა არის ერთ-ერთი ძვირფასი ქალღმერთი, ალბათ ყველაზე ღირებული. რადგან ის წარმოადგენს ნაყოფიერებას ... ქალღმერთის ფიგურა საკმაოდ თვალშისაცემია.

ანტიკური ხანის  მწერალი და გეოგრაფი პავზანია შემდეგნაირად გამოხატავს არტემიდას მნიშვნელობას:

„ყველა ქალაქი ეფესოს არტემიდას თაყვანს სცემს და ხალხი მას ყველა ღმერთზე მაღლა აყენებს. ჩემი აზრით, ამის მიზეზი ამორძალების რეპუტაციაა, რომლებიც ტრადიციულად ეძღვნებოდნენ მის გამოსახულებას და ასევე იმიტომ, რომ ეს ტაძარი ძალიან ძველია. კიდევ სამი ფაქტორი, რომლებიც ხელს უწყობენ ამას, არის ტაძრის ზომა, რომელიც აღემატება ადამიანის მხრიდან აშენებულ ყველა შენობას. ქალაქ, ეფესოს მნიშვნელობა ასევე იქ მცხოვრები ქალღმერთის რეპუტაცია.“

წლების განმავლობაში არტემიდას ტაძარი გახლდათ როგორც რელიგიური, ისე ეკონომიკური ცენტრი. აქ სტუმრები ყველა კუთხიდან ჩამოდიან, იღებენ შესაწირავებს და ყიდულობენ სხვადასხვა ნივთებს. ერთ დღეს, ერთ-ერთმა გიჟმა, საკუთარი სახელის უკვდავსაყოფად არტემიდას ტაძარი გადაწვა! ეფესოს ხალხი ძალიან გაბრაზებულია, ისინი უმძიმეს სასჯელს სიკვდილით სჯიან და აცხადებენ, რომ ეს სიგიჟე დასრულდება მათთვის, ვინც მის სახელს ახსენებს. ჰეროსტრატეს სახელი ნერონივით შედის ისტორიაში.

ხანძრის შემდეგ არტემიდას ტაძარში მიყენებული მძიმე ზიანი ეფესოელებს ამწუხარებს, მაგრამ მეორეს მხრივ, მათი ნდობა ასევე დაზიანდა ქალღმერთის მიმართ. როგორ შეიძლება ქალღმერთმა, რომელსაც ანდობენ თავიანთ სიცოცხლეს და ქონებას, რომელსაც თავს აფარებენ, ვერ დაიცვას თავი ამ ცეცხლისგან? მიზეზი დიდი წყენის შემდეგ არის ნაპოვნი. იმ ღამეს ქალღმერთმა არტემისმა დატოვა ტაძარი, რომ შეესწრო ღმერთის, ალექსანდრე მაკედონელის დაბადებას, ამიტომ მან ცეცხლი ვერ შეაჩერა. ტაძრის რეკონსტრუქცია დაუყოვნებლივ იწყება. შემდეგ, არტემიდას ტაძარი, რომელიც მთელი ისტორიის მანძილზე დაახლოებით შვიდჯერ იყო გადაკეთებული, შეიძლება ითქვას, რომ ახლიდან აღმოცენდა.

და ბოლოს, ეფესო არის რომის იმპერიის აზიის პროვინციის დედაქალაქი, ანტიკური ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი ცენტრი. ის კონკურენციას უწევს რომს თავისი 200 ათასი მოსახლეობით და არქიტექტურული სიმდიდრით. აქ დასახლდნენ ხეთები, ელენეები, რომაელები და თურქები. ქალაქი მასპინძლობს სხვადასხვა ცივილიზაციებს და განსხვავებული რწმენას. ეფესო არის ისტორიული შეუცვლელი ქალაქი, რელიგიური და არქიტექტურული თვალსაზრისით...

მომავალ პროგრამაში შეხვედრის იმედით გემშვიდობებით კარგად ბრძანდებოდეთ....