Türkiyenin ümumi elektrik enerjisinin üçdə biri su elektrik stansiyaları vasitəsilə təmin edilir

Çayın kənarında oturduğunuz zaman yanınızdan axan suyun evinizi işıqlandırdığını və ya yeni nəsil elektrikli avtomobilinizi enerji ilə təmin etdiyini bilirsinizmi?

 "Gündəm Enerji" proqramının bu günkü hissəsində  mühüm bir məsələni, suyun enerji istehsalında əhəmiyyətini və Türkiyenin su potensialını qorumaq üçün həyata keçirdiyi layihələri müzakirə edəcəyik.

Türkiyenin ümumi elektrik enerjisinin üçdə biri 32 min 400 meqavatlıq su elektrik stansiyaları (HES) tərəfindən təmin edilir.

Yerli, bərpa olunan və təmiz elektrik istehsalı üsulu kimi önə çıxan su elektrik stansiyaları enerji istehsalı prosesində heç bir tullantı və ya karbon emissiyasına səbəb olmur və Türkiyenin enerji ehtiyacının ödənilməsinə böyük töhfə verir.

2002-ci ildən bəri Yusufeli su bəndi və su elektrik stansiyası, İlısu su bəndi və su elektrik stansiyası, Deriner su bəndi və su elektrik stansiyası, Ermenek su bəndi və su elektrik stansiyası kimi dünya üzrə əhəmiyyət kəsb edən layihələr də daxil olmaqla 625 su elektrik stansiyası istifadəyə verilmişdir.

22 il əvvəl 45 milyard kilovat-saat olan su elektrik stansiyasının illik istehsal gücü təqribən 112 milyard kilovat-saata yüksəldi.

Türkiyenin ümumi quraşdırılmış elektrik gücünün üçdə biri 32 min 400 meqavat olan hidroelektrikdir. Beləliklə  Türkiyedə hər üç lampadan biri su elektrik stansiyalarının enerjisindən istifadə edir.

Burada məqsəd qaynaqların ən səmərəli istifadəsi və gələcək nəsillərə “enerji baxımından tam müstəqil bir Türkiye” buraxmaqdır.

Yusufeli su bəndi və su elektrik stansiyası 275 metr hündürlüyü ilə Türkiyenin ən yüksək bəndi və öz kateqoriyasında dünyanın 5-ci ən yüksək bəndidir. Bu layihənin  illik elektrik enerjisi istehsal gücü orta hesabla 1,9 milyard kilovat-saatdır. Yusufeli su bəndi və su elektrik stansiyası 2,5 milyon insanın elektrik enerjisinə ehtiyacını qarşılaya biləcək.

İlısu su bəndi və su elektrik stansiyası quraşdırılmış gücə görə Atatürk, Karakaya və Keban bəndlərindən sonra Türkiyenin 4-cü, doldurma həcminə görə isə 2-ci ən böyük elektrik stansiyasıdır.

135 metr hündürlüyü, 24 milyon kubmetr doldurma həcmi və 2 min 327 metr uzunluğa malik olan Ilısu su bəndi doldurma həcmi, hündürlüyü və beton səth sahəsi baxımından dünyada birinci yerdədir.

İlk elektrik enerjisini 19 may 2020-ci ildə istehsal edən və 23 dekabr 2020-ci ildə tam gücü ilə fəaliyyətə başlayan obyekt, bu günə qədər 8 milyard kilovat elektrik enerjisi istehsalı ilə ölkə iqtisadiyyatına təxminən 23 milyard lirə töhfə verdi.

Deriner su bəndi və su elektrik stansiyası isə 249 metr hündürlüyü ilə Yusufelidən sonra Türkiyenin 2-ci ən yüksək bəndidir və 670 meqavat quraşdırılmış güclə ildə orta hesabla 2 milyard 118 milyon kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal edə bilir.

Su elektrik enerjisinin qlobal quraşdırılmış güc sıralamasında Türkiye 32 GVt ilə dünyada 9-cu, Avropada 2-ci, Çin 415 min MVt ilə birinci, Braziliya 110 min MVt ilə ikinci, ABŞ isə 102 min MVt ilə üçüncü yerdədir.

Türkiyenin bənd sərmayələri elektrik istehsalı baxımından böyük əhəmiyyət kəsb edir, lakin bənd tikintisinə əhəmiyyət verilməsinin tək səbəbi bu deyil.

Adambaşına düşən suyun miqdarını nəzərə alsaq, Türkiye su çatışmazlığından əziyyət çəkən ölkə hesab olunur. Proqnozlara görə, bu gün Türkiyedə 1519 kub metr m3 olan adambaşına düşən suyun miqdarının əhalinin 100 milyona çatacağı gözlənilən 2030-cu ildə 1100 kub metrә m3-ə qədər azalacağı gözlənilir. Bu, Türkiyeni sudan kasıb ölkələr sırasına daxil edir.

Bu səbəbdən sudan səmərəli istifadə üçün daha bir çox mühüm layihə həyata keçirir.

Dövlәt Su İşlәri İdarәsi həmçinin istifadəyə yararlı su potensialını yaxşılaşdırmaq üçün bəndlər və gölməçələr kimi anbarların tamamlanmasını sürətləndirir. Hazırda qurğuların anbar tutumu 186 milyard kubmetrdir. 2025-ci ilə qədər buna daha 8 milyard kubmetr əlavə etmək planlaşdırılır.

Dövlәt Su İşlәri İdarәsi su gərginliyi ilə mübarizədə fəal rol oynayır. Su ehtiyatlarından düzgün istifadənin planlaşdırılması, sudan istifadə edən sektorlar arasında ədalətli və balanslaşdırılmış suyun bölüşdürülməsini təmin etmək və sudan istifadədən maksimum fayda əldə etmək məqsədilə İçməli-Su Hövzəsinin Mühafizəsi Planları ilə yanaşı, Sektoral Su Bölgüsü Planları da hazırlanır.

Türkiye daxilində 246 yeraltı su bəndi tikilir. Bu bəndlər “Qrunt sularını dolduran qurğular” olaraq adlandırılır.

Bu günə qədər tamamlanan bəndlərin sayının 150-yə çatdığı bildirilir. Tamamlanmış yeraltı su bəndləri 36 min dekar ərazini suvarma suyu və 21 milyon kub hektometr içməli su ilə təmin etmişdir.

Yeraltı bəndlərdə yığılan su səthə çəkilərək lazım gəldikdə istifadə edilə bilər. Boş yerə şirin suyun yeraltından dənizə axmasının qarşısını alır. Şirin su ilə duzlu su qarışmır və təbii ki, buxarlanmasının da qarşısı alınır.