Hərəmin öz dünyası 3 / 2015

Hәrәm dedikdә ağla qadın kölәlәr gәlir. Kölәlik qurumu, tarixin çox qәdim dövrlәrinә qәdәr gedib çıxır. Qәdim dövrün böyük şәhәrlәrindә kölәlәrin satıldığı әsir bazarları vardı. Qәdim Mesopotamiyada, Yunanistanda, Roma vә Misirdә deyilә bilәr ki, bütün işlәri әsirlәr görәrdi. İslamiyәt әvvәlindә Әrәblәr dә әsir ticarәtilә mәşğul olurdular. Mǝhǝmmǝd peygǝmbǝr İslamiyyәti qurduqda bu qurumu lәğv etmәdi, hәrbdә dustaq götürülәnlәrin dә pulla satın alınanların da dustaq olduqlarını elan etdi, lakin әsirlәr, ya azad olmaq üçün pul ödәcәyәklәr vә ya yiyәsi tәrәfindәn azad edilә bilәrdilәr. Abbasilәr dövründә Bağdad, Şәrqin әn böyük bazarıydı. Bu mövzu Abbasilәrdә elә bir nöqtәyә gәlib çıxdı ki, Abbasilәr, imperiyanın şәrq vә qәrb ucundakı millәtlәrin vergi әvәzinә kölә vermәlәri әsasını qәbul etdilәr. İslam hüququnda әsir yiyәsi, onu hәr hansı bir әşyasından istifadә etdiği kimi istifadә edә bilәrdi. Lakin, Hz. Mәhәmmәd demişdir ki, yediklәrinizdәn vә geyindiklәrinizdәn onlara da verin, kölәlәrinizә әziyyәt etmәyin. Bundan asılı müsәlmanlar kölәlәrinә yaxşı rәftar edirdi. Hәmçinin, kölәni azad etmәk әn böyük savablardan biriydi. Hz. Mәhәmmәd deyib; müsәlman kölәni azad edәn cәhәnnәm әzabından xilas olar. Hәmin sәbәblә, Osmanlı padşahları da, dinin әsaslarına әmәl edәrәk cariyәlәrin cәhizlәrini hazırlayıblar, evlәrini bәzәyiblәr. Azad etdiklәrinә isә pul, mülk vә әşya veriblәr.
Osmanlı imperiyasının genişlәmә dövründә hәrblәr zamanı dustaq götürülәnlәrin әn gözәllәri hәrәmә cariyә olaraq götürülürdü, digәrlәri isә әsir bazarında satılırdı. Hәmçinin, sәdrәzәmlәr vә valilәr başda olmaqla Dövlәt xadimlәri ilә padşahın bacıları, yetişdirdiklәri vәya satın aldıqları cariyәlәri padşaha әrmağan edәrdilәr. Qafqaziyalı gözәllәrin Şәrqdә böyük şöhrәtlәri vardı, hәmin sәbәblә Qafqaziyalı, yәni Çәrkәz, Abxaza, Gürcü, Hәmçinin Rum gәnc qızlar Osmanlı Bәyliyinin quruluşundan bәridir hәrәmә götürüldülәr. 17-ci әsrdәn tutmuş Osmanlı hәrәmәnin әksәriyyәtini Qafqaziyalı cariyәlәr tәşkil edirdi. 19-cu әsrdә Osmanlılarda әsir alınıb satılması qadağan edildi, lakin qafqasiyalılar öz razılıqları ilә qızlarını saraya vermәyә davam etdilәr.
Osmanlı hәrәmindә cariyәlәrin artması, 15-ci әsrdә, 2-Mәmmәd dövründә olmuşdur. Padşahların Türk qızları ilә evlәnmә әnәnәsinә son qoyulması, 16-cı әsrdәn tutmuş cariyәlәrlә evlәnmәlәrinin mümkün olması ilә, hәrәmin vә xanәdanın әsasını cariyәlәr tәşkil etmәyә başladılar. Hәrәm bir piramida kimi fikirlәşilsә, zәmindә cariyәlәr, tәpәsindә isә validә soltan , yәni padşahın anası yer tutur. Padşaha uşaq doğuran cariyәlәr azadlıqlarına qovuşurdular, Hәmçinin oğulları taxtda otursa validә soltan mәrtәbәsinә dә yüksәlmә imkanı vardı.
Padşahların hәrәmlәrindә olan yüzlәrlә cariyә ilә birliktә olduqları barәdәki rәvayәt isә düs deyildir. Bu cariyәlәrin әksәriyyәti qulluqçu idi. Padşah, yüzlәrlә cariyәdәn Ancaq bir neçә dәnәsilә görüşür, digәrlәrini nә tanıyırdı, nә dә görürdü. Hәrәmdәki cariyәlәr üç qrupa ayrılırdı. Birinci qrupda olanlar, hәrәmdә hәr xidmәti görәn, yaşları böyük olan cariyәlәrdi. Bunlar әksәriyyәti tәşkil edirdi. Aralarında lal olanlar, zәncilәr vә liliputlar da vardı. İkinci qrupda olanlar, uşaq cariyәlәrdi. Cariyәlәr arasında bir xeyli yaşlı olanlar da vardı. Bunların bir hissәsi süd nәnә olaraq alınırdı, lakin öz uşaqları özündәn kәnarda böyüyürdü. İkinci vә üçüncü qrupda yer tutan cariyәlәr üçün isә Hәrәm bir mәktәb idi. Eynilә , saraydakı Әndәrun Mәktәbi necә ki ali Dövlәt mәmurları yetişdirәn bir mәktәbdirsә hәrәm dә gözәl vә ağıllı cariyәlәr üçün belәydi. Gәlәcәkdә padşah xanımı vәya validә soltan rütbәsinә çıxa bilәcәklәri üçün oxuyub yazmalarına, sarayın adәtlәrinә öyrәnmәlәrinә böyük sәy yetirilәrdi. İkinci qrupda yer tutan cariyәlәr, böyüdükcә gözәllәşәcәklәri fikirlәşilәrәk seçilәn uşaq yaşındakı cariyәlәrdi. Hәqiqәtdәn gözәl bir gәnc qız olma yoluna daxil olsalar onlara musiqi dәrslәri alıb ud yaxud qanun çalmağa, Mahnı oxumağa başlayırdılAR. Bu cariyәlәr, gәnc qız olduqları vaxt yiyәlәri tәrәfindәn elçiyә çıxarılır vә satılırdı, Hәrәmdәki üçüncü qrup cariyәlәri isә padşaha qulaq edәnlәr tәşkil edirdi. Әn gözәl vә әn bahalı cariyәlәr olan bu qrup cariyәlәr isә yüksәk Dövlәt mәmurları ilә padşah qızlarının әn çox alıb yetişdirdiklәri cariyәlәrdәndir. Әn gözәl cariyәlәr padşaha xidmәt edirdilәr. Şahzadalara da elәcә.
Saraya yeni gәlәn cariyәlәrә ilkin planda tәzә ad verilirdi. Bu adlar әksәriyәtlә Farsca olurdu, cariyәnin görkәmi, rәftarları, vәrdişlәri nәzәrdә tutulub ona ad qoyulardı. Cariyәlәrin adlarının unudulmaması üçün ilkin planda bir kağıza yazılıb sinәlәrinә sancaqlanardı. Belәliklә hәrәmdәki hәr kәs birbirinin adını öyrәnirdi. Bütün cariyәlәrә ilkin Türkzdili öyrәdilirdi. Hәrәmdә yaşayanlar, üç qrupa ayrılırdı, әcәmilәr, kömәkçilәr vә ustalar. Әcәmilәrә ilkin sarayın adәt-әnәnәlәri vә görәcәklәri işlәr öyrәdilirdi. Sonra әcәmilik dövrü başa çatırdı. Bir kömәkçinin yanında işlәmәyә başlayırdı. Aralarında nailiyyәtli olanlar sonra kömәkçi vә usta olurdu. Bütün cariyәlәrә gündәlik pul verilәrdi. Hәrәmdә qalma müddәti artıqda aldıqları pul da artardı.