Dunyodagi musulmonlarning ruhiy va ma'naviy parchalanishi

Prezidentlik voizi janob Ibrahim Kalinning Daily Sababda  2017-yili 26- 04- 2017 kuni nashr bo’lgan maqolasi.

Dunyodagi musulmonlarning ruhiy va ma'naviy  parchalanishi .

Musulmon olamiy duchor bo’lgan  muammolardan o’zini qutqarib intellektual, axloqiy jihatini yangidan tiklashi kerak. O’z urf- odatini asrab avaylab, dunyoga keng ko’lamli bir nazariya bilan qarashlari kerak.

Musulmon olamining bo’linishi, mahrumiyati esa yomon boshqaruvlar sabab bo’lmoqda.

Siyosiy parchalanishlar, sobiq olimlar dorulislom- tinch o’lkasi deb ta’rif qilingan tuproqlar  duch kelmoqda. Ichki urushlar, mazhab va qabilalar orasidagi  to’qnashuvlar, ishg’ollar, harbiy aralashuvlar, muvaffaqiyatsiz davlatlar va zaif hukumatlar Musulmon o’lkalarining  tabiiy ravishda  inson manbalarini  yo’q qilmoqda.

Boshqa tomondan, siyosiy parchalanish va bo’linishda  yana ko’roq  qayg’u beruvchi  masala esa  Musulmon olamini  bugungi kunda bir girdob o’ziga  qarab tortayotgan ruhiy va ma’naviy parchalanishdir.

Musulmon imperiyalar, davlatlar va amirliklar siyosiy jihatidan  farqli  bo’lish  va kuch uchun  sabab bo’lgan  muammolardan albatta  o’z hissasiga tushganni olganlar. Faqat, Bolqonlar va Afrikadan  Yaqin sharq va  Janub sharq osiyogacha  borgan Musulmon tuproqlarini bir- biri bilan  ushlab to’xtagan ijtimoiy tamoyillar har doim kuchli bo’lib kelingandir. Ayni zamonda intellektual va ma’naviy jihatini bahamlashish ummatning eng kuchli tarafidir. Musulmon olamini  ruhiy va ma’naviy jihatdan birlashtirgan narsa esa  siyosiy, etnik va mazhab farqlarini   bir tomon qo’yishdir. Musulmon olami,  bugungi kunda  bu  kuchni yangidan  topishga majburdir.

An’anaviy Musulmon jamiyatlarning  inellektual nazariyasi va ijtimoiy xayoli vahdat , adolat va fazilat asosidadir. Bundan tashqari , ilohi ishq va boshqa biri esa muhabbatdir, Ollohning abadiy  marhamati va mag’firatiga ko’ra, ustida inshoo etilgan boshqa bir  poydevor hisoblanadi. Insonlar, aqidasining bir parchasi sifatida Ollohni, tabiatni va boshqa insonlarni sevmoq majburiyatidadir. Dunyo, insonlarga omonat qilingan va ulardan bu omonatga rioya qilishi kutiladi. Ushbu dunyo nazariyasi ayni zamonda dunyoning foniligini va mumkinlar bilan to’la  ekanini mudofaa qiladi. Ichida yashagan bu “ dunyo” o’zidan o’zi oyoqda to’xtamas. O’zi o’ziga yetgan bir borlik emas.  Bir maqsadga xizmat qilish uchun bor va foni inson bolasiga,  bu dunyoda aqida, adolat  va fazilatni  o’rnatish uchun imkon bermoqda. Faqatgina yaxshi amallarimiz, qilgan xayrlarimiz insoniyat  uchun   shart hisoblanadi.

Bu ma’lum dunyo nazariyasi va insonlar uchun ma’nosi esa  Musulmon olamidagi barcha inson harakatiga nufuzi bordir.  Oddiy bir fermer va yamoqchidan tutib katta me’morlar, olimlar savdogarlar va davlat arboblarigacha  barcha, bu dunyoning muammo va qiyinchiliklarining tashqarisida ish- muhabbat va haqiqatning intellektual va ma’naviy  havosini albatta  tanaffus qilgan.

Qo’shinlar, urushlar va imperiyalar  bu dunyodan kelib ketgan, faqat Musulmon jamiyatlarning axloqiy tuzilishi  har doim himoya qilinib kelingan.

Musulmon olami ishlab chiqargan eng katta ilm, sanoat va irfon asarlari , tuproqlariga qilingan ikki katta hujum, xochlilar va mo’g’ul  istilosi asnosida va so’ngra o’rtaga chiqqan  esa bir tasodif emas. 

Xochlilar  Quddus sharifni 1099- yilida bosib oldilar va ushbu muqaddas tuproqni oldindan hech ko’rilmagan shaklda qonga buladi. Mo’g’ullar esa  qarshilariga chiqqan har narsani yo’q etdi. va 1258- yilida Bag’dod ko’chalari  kunlar  bo’yi  qon  bilan  bo’yaldi, bir paytlar kuchli bo’lgan  Abbosiy imperiyasini yo’q qildilar. Musulmonlar orasida siyosiy urush, 12- va 13- asrlarda va so’ngra deyarli to‘xtovsiz davom etdi. faqat bularning hech birovi intelliktaul va ruhiy ilmlar sohasida Musulmon  olimlarning uzun ro’yxatining o’rtaga chiqishga to’siq bo’la olmadi.

Imom G'azzoliy, faxriy al-Din al-Roziy, al-Suyutiy, Ibn Sino, Ibn Rushd, Ibn Hazm, Ibn Tufayl, Ibn Bajjah, Rumiy, Ibn Arabiy, Suhravardi, al-Beruniy ,  Nosir- al Din al Tusi Ibn Xaldun  va hokazolari ularni o’rab olgan  siyosiy va harbiy bosimga qaramasdan  kurraviy bir madaniyat insho etdilar. 

Keng ko'lamli siyosiy mojaro  va harbiy to’qnashuvlar,oddiy odamlar, shuningdek ilmiy va badiiy hamjamiyat hayotida ham bir  ta’siri bordi. Faqat bu, intellektual tanballik va axloqiy

Konformizmni  oqlash uchun bir bahona emas edi. Zidiga ummatning intellektual va ma’naviy liderlari, inqirozlarni, yaratuvchi, egiluvchan va masul bo’lish uchun fursatlarga aylantirdilar.  Asarlarini ishlab chiqarish uchun siyosiy va harbiy inqirozlarning   yechimini kutmadilar. Zidiga, chimdanli asarlarning davomliligi , uzoq muddat davom etgan  siyosiy to’qnashuvlarning  yechimiga  hissa qo’shdilar .

Musulmon faylasuflar, olimlar va sanoatchilar va san’atkorlar o’zlariga xos nazariyalari, farqli fikr va bahslari bo’lgani albatta  to’g’ridir. Faqat  yana asarlar bo’yi ilmiy va san’at an’anasini davom ettirgan mushtarak tasavvur va inellektual bir nazariyaga ega edilar.

“ Turlilik ichida butunlik”  (wahdahfi'l-kathrah ) asosini davom ettirgan bir tushuncha sharoitida mehnat qildilar. Bu birlik  faqat birgina shaklda emasligi va turlilikning  bir inqiroz emasligini mudofaa qilmoqda edilar.

Ushbu intellektual va ma’naviy nazariyadagi birlik birdamlik bugungi  kundaki Musulmon olamida mavjud emas. Musulmon ziyolilar o’z an’analariga  qanchalik bog’liq his etmoqdalar, na ham  dunyo nazariyasiga ega sekularizmni o’zlashtirmoqdalar. Ajoyib bir o’tmish va  to’qnashuvlar bilan  to’la  hozir dunyoning  noaniq  bir o’tmishi orasida qiynalmoqdalar. Bir- biriga zid achinarli bir vaziyatdalar, globallashgan va o’zaro birdamlik ko’paygan dunyomizda, milliy, madaniy va mazhab kimliklar nazariyamizni va noroziligimizni xira qilmoqda. Natijada  badali esa  juda og’ir bo’lgan ruhiy va ma’naviy bo’linishlarga sabab bo’lmoqda. Mavjud farqlarni va zidliklarni chuqurlashmoqda. Begonalashish va oxirgi bo’lmagan  to’qnashuvlarga sabab bo’lmoqda.

Musulmonlar olami  ushbu  vaziyatdan qutulishi kerak.Intellektual va ma’naviy hayot sohasini yangidan insho etish lozim . O’z   urf- odat va asoslariga bog’liq qolib, dunyoga ochiq bir  nazariya  bilan  qarashlari  kerak.  Siyosiy kelishmovchiliklar,  yashgan dunyoni tushunish uchun  asoslar butuni  o’zlashtirilsa muammolar  oshib o’tiladi.