Kun tahlili 24- qism

Turkiyaning Ukraina siyosati                                                     SETA / Tashqi siyosat bo'yicha direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning Turkiyaning Ukraina siyosatiga bergan bahosini taqdim etamiz:

Turkiyaning Ukraina inqiroziga nisbatan siyosatini belgilovchi to‘rtta parametr mavjud. Birinchi parametr - Turkiyaning Ukraina bilan do'stona aloqalari. Anqara va Kiyev uzoq vaqtdan beri strategik munosabatlarga ega. Siyosiy, xavfsizlik va iqtisodiy munosabatlardan tashqari, mudofaa sanoatidagi aloqalar haqiqatan ham yaxshi. Ukraina Turkiyaning eng yirik savdo sheriklaridan biridir; O‘zaro tovar ayirboshlash yaqinda 7,4 milliard dollardan oshdi. O‘tgan yili Turkiyaga 2 milliondan ortiq ukrainalik tashrif buyurgan. Turkiya Ukrainaga har xil tashqi tahdidlarga qarshi to'xtatuvchi kuchini oshiradigan samarali uchuvchisiz havo vositalarini sotdi. Ikki davlat Turkiya uchun muhim masala bo'lgan ba'zi strategik qurollarning motorini ishlab chiqish uchun mushtarak loyihani boshladi.

Turkiyaning Ukraina inqirozidagi mavqeini shakllantiruvchi ikkinchi parametr Rossiya bilan munosabatlaridir. Turkiya Rossiyaga nisbatan sektoral siyosat yuritadi. Turkiya aksariyat G‘arb davlatlari tomonidan chetga surilayotgan bir paytda Anqaraning Moskva bilan aloqalari ba’zi masalalarda ayniqsa muhim. Umuman chiqish strategiyasi sifatida ko'rilgan Suriya va Liviya inqirozlarida Rossiya bilan ziddiyatli munosabatlarga ega bo'lgan Turkiya, bu muammolarning munosabatlarga chuqur ta'sir qilishiga ruxsat bermadi.

Bir tomondan, Turkiya va Rossiya Rossiyaning Turkiyada yadroviy reaktor qurishi haqida shartnoma imzoladi. Boshqa tomondan, G'arb davlatlari Anqaraga samarali mudofaa tizimini sotishdan bosh tortgach, Turkiyaning Rossiyadan S-400 havo mudofaa tizimini sotib olishi AQShning keskin munosabatiga sabab bo'ldi. Bundan tashqari, Rossiya Turkiyaning eng yirik iqtisodiy hamkorlaridan biridir. Eng kamida, Turkiya Rossiya gazining yetakchi xaridorlaridan biri va ruslar uchun yetakchi sayyohlik yo‘nalishi hisoblanadi. Ukraina inqirozida Turkiyaning eng muhim ustuvorliklaridan biri Rossiyani chetga surmaslik va muloqot kanallarini ochiq tutishdir.

Turkiyaning Ukraina siyosatining uchinchi parametri NATO ittifoqidir. Agar NATO Ukraina inqiroziga to'g'ridan-to'g'ri aralashsa, tabiiyki, bu masalada barcha a'zo davlatlar hamfikr bo'lsa, Turkiya a'zo davlat sifatida Rossiyaga qarshi turishi kerak. Inqirozning bir tomoni bo'lish Turkiya va Germaniya kabi ko'plab NATO a'zolari uchun katta xarajat keltiradi. Boshqacha qilib aytganda, Polsha va Boltiqboʻyi davlatlari kabi NATO aʼzolarining bir qismi Rossiya tahdidiga koʻproq moyil boʻlsa, Germaniya va Turkiya kabi boshqa davlatlar Rossiya bilan oʻzaro bogʻliq munosabatlarga ega. Birinchi guruh NATOdan Rossiyaga qarshi chora ko‘rishni so‘rasa, ikkinchi guruh diplomatik yo‘l bilan yechim topishni ma’qul ko‘radi.

To'rtinchi parametr - Qrim yarim orolining tubjoy turk xalqi bo'lgan Qrim tatarlarining ahvoli. Turkiya oʻz yerlarining Rossiyaga qoʻshib olinishidan jabr koʻrgan Qrim tatarlarining mojarodan koʻproq jabr koʻrishini istamaydi. Turkiya rasmiylari ikki davlat oʻrtasida urush boʻlsa, birinchi qurbonlar Qrim tatarlari boʻlishini juda yaxshi biladi, shuning uchun ular Ukrainaning Qrim masalasidagi argumentlarini qoʻllab-quvvatlamoqda.

Xulosa qilib aytganda, ko‘rsatilgan parametrlar tufayli Turkiya xolis siyosat yuritadi va Ukraina inqirozida vositachi rolini o‘ynaydi. Turkiya ham Ukraina, ham Rossiya bilan o’zaro bog’liq munosabatlarga ega bo’lgani uchun inqirozning mintaqadagi barcha davlatlarga zarar yetkazadigan keng ko’lamli mintaqaviy urushga aylanishini istamaydi. Shu bois Turkiya hukumati inqirozni tinch yo‘lbilan hal qilish yo‘lida ishlashni davom ettirishga qaror qildi.

SETA / Tashqi siyosat tadqiqotlari direktori Muallif Prof. Dr. Murat Yeshiltashning Turkiyaning Ukraina siyosatiga bahosini taqdim etdik...