Turkiya nazaridan yaqin sharq 42-qism

7 Oktyabr kuni Marokashda umumiy saylovlar bo’lib o’tdi. Hukumatdagi mavjud koalitsiyaning buyuk sherigi Adolat va Rivojlanish Partiyasi (ARP) saylov natijasida ikkinchi partiya bo’lib chiqdi va deputatlar sonini 125 kursiga ko’tardi. ARPning, Demokratik Musulmon bir kimligi bor. Koalitsiyaning boshqa uch sherigi esa kursilarini boy berdi. Saylovlar shaffof edi. Lekin saylovga ishtirok etish nispasi oldinga qaraganda 2 % tushgan. Saylovda ikkinchi bo’lgan Asolat va Zamonaviylik Partiyasi (ASP) ovoz nispatini orttirgan bo’ldi. 47 kursisini 102 ga ko'tardi. O’tmishda qirolning maslahatchisi bo’lgan PAM rahbari Ilyas El-O’meri ayni paytda bolalikdan do’stidir. PAM, Partiyasining saylov strategiyasini butunlay PJD ga qarshi olib borgan edi. Siyosiy shiosini Dunyoviy- Islomiy mafkuralar ustida izlamoqda. Saylov natijalarini baholash uchun avvalo ishtirokchilar nispatiga nazar solish kerak. Bu bilan birga 5 million atrofida saylovchi ovoz berish uchun ro’yxatga kirmagandir. Bu ahvolda ovoz bergan toyifaning faqat uchdan bir bo’limi ovoz bergandir.

Bu saylov natijalari Marokashdagi siyosiy partiyalarning ommaviy siyosiy jarayonga qo’shilishi uchun tashviq etish mavzusida muvaffaqiyatli bo’lganini ko’rsatoqda.  Qolaversa ko’pchilik siyosatchilarga ishonmaydi. Saylovchilar asosan bu saylovning o’z hayotlariga bir o’zgarish kiritmasligini tushunmoqda. Shuningdek Arab Bahorining birinchi bosqichida ijobiy havoning qisqa surganini anglatmoqda. 2011 yil Arab Isyoni chog’ida Marokashda ham namoyishlar, islohot amalga oshirish va’dalari bilan bostirilgandir. Buga qo’shimcha bir parlament guruhi hukumatni vujudga keltirish bilan vazifalantirish o’rniga, Bosh vazir saylovda birinchi bo’lgan partiyaning parlamentdan saylashini qabul qildi. Aslida parlament qarorlarining saroyning qarorlari bo’lgani tushunilmoqda. Ko’pchilik uchun parlamentning partiyalar ma’lum mavzularda janjal qilishdan nariga ketolmagan bir joy fikirlari hanuz davom etmoqda. Koalitsiya hukumatining kichik sheriklari ovoz boy berar ekan PJD qanday bo’lib ovoz nispatini orttirdi? 2011-2016 yillar orasida Abdulilah Benkiran Bosh vazir bo’lgan PJD boshchiligida ikki koalitsiya hukumati vujudga keldi.

Ushbu hukumatlar va’dalariga vafo qila olmadilar. 7 %  rivojlanishi nazarda tutilgan iqtisodiyotning 2% dan ham tushib ketgani kuzatildi. JDP ommabob bo’lmagan tejamkorlik siyosati izlash majburiyatida qoldi. Ishsizlik va poraxo’rlik davom etdi. Lekin hukumatlarning buyuk sherigi JDP ovoz nispatini orttirar ekan kichik partiyalarning ovoz boy berishini hukumatning kuchsiz bo’lganini aytish qiyin. Ikkinchi kategoriyada esa Marokash siyosat maydonida uzoq vaqtdan beri joy olgan va saroy ta’sirida siyosat izlash bilan bilingan partiyalardir. Bu partiyalarning ovoz boy berishining ikki sababi bor. Birinchisi endi vaqti o’tgan siymolar va xom xayollar bilan bu partiyalarning ishonchni yuqotgandir. Ikkinchidan esa saroy tushunchasini o’ziga siyosiy bir yo’l sifatida tanlagan PAMni belgilashidir. Biroq PAM saylov maydonini Dunyoviy-Islomiy chizgida olib borib boshqa partiyalarning bir qismi dunyoviy nazariyaga ega saylovchini o’ziga jalb qilishga boshladi. PJD koalitsiya  hukumatlarida joy olgan partiyalardan uchtasi bu vaziyatdagi partiyalardan. Hukumatning asosan hamma narsaning natijasini sistemaga bog’laganini aytish mumkin. Arab Bahori jihatidan Saray tomonidan davalarning eski tuzumga oro berishdan o’ta ketolmasligi saylovchini ovoz berishga parvozis qarashiga olib kelgan.

Saylovdan keyin PJD olgan ovozlar va vaziyatni qanday baholash mumkin? Avvalo aytiladigan xusus,18 kursi oladigan darajada ovozlarni orttirishining Marokashda Siyosiy Islomning davlatda o’z ta’zisirini ko’rsatishidir. PJD jamiyatning aksariyati bilan o’zlashgan vaziyatda. Shuningdek boshqa musulmon davlatlarda ham kuzatilgan atrofdagi kuchlarni markazga chorlagan bir siyosiy kuch bo’lgan. JDP, Sa’roy ta’siridagi siyosati bilan nozuk siyosiy muvozanat bilan mariginal ijtimoi tomonlarni chorlamoqda. Marokashdagi islohotlarga qaramay, Qirol va uning yaqin atrofi siyosiy kuchni o’z qo’liga olishga davom etmoqda. Qirolning tuzumdagi ta’sirining davomli bo’lgani uchun raqobat ichida avtoritar rejimning borligi bahs mavzusi. So’ngi paytlar bildirilgan bir ommaviy jamaotchilik natijsiga ko’ra jamiyatning 82 % davlatning koruptsiyaga aralashganini o’ylaydi. Qolaverta Marokash xalqinig 91% tanishi bo’lmasdan ish topish imkoni yo’qligiga ishonadi.