layihe merkezlik righbetlendürüsh sistémisi sayisida qizil reqem töwenleydu

türkiye awazi radiyosi: «iqtisadiy siyaset közniki» namliq sehipimizning bu heptilik sanida yildirim beyazit uniwérsitéti siyasiy penler fakultéti iqtisad kafédrasi oqutquchisi piroféssor doktor erdal tanas qaragölning «layihe merkezlik righbetlendürüsh sistémisi sayisida qizil reqem töwenleydu» mawzuluq xewer analizini huzurunglargha sunimiz.

düshenbe küni jumhur reis rejep tayyip erdoghan, layihe merkezlik righbetlendürüsh sistémisi arqiliq türkiyede qoshumche qimmiti yuqiri mehsulat ishlepchiqirishni kücheytishni nishan qilghan, shundaqla qizil reqemning töwenlishige mueyyen derijide hesse qoshidighan qurulush – layihelerge bérilidighan 135 milyard liraliq righbetlendürüsh pilanini élan qildi. iqtisadta ilghar téxnologiyelik mehsulat ishlepchiqirishni qollash arqiliq emgek küchi bazirigha ijabiy hesse qoshidighan bu righbetlendürüsh pilanida qandaq tepsilatlargha orun bérilgenlikige bir qarap chiqayli.

layihe merkezlik righbetlendürüsh usuli arqiliq türkiyening sirtqa bolghan béqindiliqi azaytilidu, tetqiq qilish – tereqqiy qildurush merkezlik qoshumche qimmiti yuqiri ishlepchiqirish kücheytilip, qizil reqem töwenlitilidu... bu dairide yuqiri mebleghlik sélinmilarni alahide qollash méxanizmliri arqiliq qollap – quwwetlep, türkiyening bir tereptin ishlepchiqirishta éshishni qolgha keltürüshi nishan qilinghan bolsa, yene bir terepte, bu éshishni qoshumche qimmiti yuqiri mehsulatlarning teshkil qilishi kütülmekte.

layihe merkezlik righbetlendürüsh sistémisini baj jehette étibar bérish yardimi, xizmet pursiti yaritish yardemliri, maliye yardemliri, sélinma ornigha alaqidar yardemler dégendek katégoriyelerge ayrishqa bolidu. baj jehette étibar bérish tamozhna béjini kechürüm qilish, qoshumche qimmet béjini kechürüm qilish dégendek yardemlerni körsetse؛ ishqa orunlashturghuchilar katégoriyesi 10 yilghiche emgek bilen teminligüchige sughurta péyi yardimi bérish, 10 yil boyiche kirim béjida étibar bérish we iqtidarliq xadim yardimi bérish qatarliqlarni öz ichige alidu.

maliye mesilisige kélidighan bolsaq, bu yerdimu énérgiye istémal chiqimining %50 ni eng köp 10 yil boyiche kötürüsh yardimi aldinqi pilandin orun alidu. yene bir tereptin, sélinma yéri jehette bolsa, 49 yilliq heqsiz sélinma orni ajritip bérilidighanliqi؛ zörür tépilghanda, üstqurulma yardimi bérilidighanliqini tekitlesh lazim. yene, bu katégoriyeler astida orun almighan köpligen yardem türlirimu bar, elwette.

kéleyluq, bu yardemler qaysi shirket we qandaq layihelerge bérilidu? dégen mesilige. bu righbetlendürüsh yardemliri 19 shirketning 23 layihesige bérilidu. elwette, shirketler we layihelerni békitishte sahelerning istratégiyelik nuqtiiynezer bilen tallanghanliqini éytishimizgha toghra kélidu. yardem bérish üchün néfit ximiye, mudapie sanaiti, qatnash sistémiliri, énérgiye téxnologiyeliri, awiyatsiye we alem boshluqi sahelirining tallinishi we bu sahelerde ishqa ashurulidighan zor chiqimliq sélinmilargha meyli maliye meyli emgek küchi, meyli baj jehette bolsun, qolayliq yaritip bérilip, bu sahelerning téximu zor özgirishlerni yaritishi nishan qilinmaqta.

biraq, bu yerde diqqet qilinishi kérek bolghan muhim nuqta, bu righbetlendürüsh yardemlirining türkiye iqtisadida qanchilik eks étishidur.  melumki, türkiye eng axirqi qétim 2017 – yili 157 milyard dollarliq mehsulat éksport qildi. aldimizdiki yillarning éksport nishani tebiiy halda bu sandinmu éship kétishtur. bu utuqning iqtisadiy güllinishnimu birlikte élip kélishi we uni dawamlashturushida layihe merkezlik righbetlendürüsh sistémisi intayin muhim orunda turidu.

layihe merkezlik righbetlendürüsh sistémisi sayisida éksportta 6 milyard dollarliq éshishning qolgha keltürülüshi nishan qilinmaqta. bu sistémining éksport bilen birlikte importnimu 12 milyard dollar töwenlitip, qizil reqemde 19 milyard dollarliq aziyishni wujudqa chiqirishi texmin qilinmaqta. mana bu sanliq melumatlar layihe merkezlik righbetlendürüsh yardemliri sayisida türkiye iqtisadining eng muhim nishanlirining biri bolghan qizil reqemni azaytish yolida tolimu konkrét qedemlerning tashlanghanliqigha isharet qilidu.

yene bir tereptin yardem bérilgen mezkur sélinmilarning emgekke orunlashturush teripimu bar. layihe merkezlik righbetlendürüsh yardemliri dairiside biwasite 34 ming, wasitilik halda 134 ming ish pursiti yaritilidighan bolushi, bu righbetlendürüshlerning emgek küchi bazarliridiki ijabiy tesirlirini otturigha qoyidu.

téxnologiye süret bilen tereqqiy qiliwatqan bügünki dunyada türkiye iqtisadining bu özgirishlerdin yiraq qélishi mumkin emes. bolupmu ilghar we ottura téxnologiyelik mehsulat éksportida qolgha keltürülidighan özgirishler, türkiyeni dunyaning iqtisadiy küchliri arisida téximu riqabetchi orungha ige qilidu.

bu dairide ilghar téxnologiyelik mehsulat éksport qilishni qollaydighan qurulmisi bilen del waqtida heriketke ötken layihe merkezlik righbetlendürüsh sistémisi, hem türkiyening qizil reqimining töwenlitilishige hem dunya iqtisad sehniside téximu riqabetchi orungha ige bolushigha bashlamchiliq qilidu.

türkiye iqtisadining, sélinma we éksportqa tayanghan küchlük éshishni qolgha keltürüsh bilen birge, ishqa orunlashturushqimu paydiliq bu righbetlendürüsh pilani arqiliq sijil, sighdurushchan éshish nishanigha dadil qedemlerni tashlap ilgirilewatqanliqini éytishimiz mumkin.