xitay nöwettiki iqtisadiy dawalghushni bir terep qilalamdu?

türkiye awazi radiyosi: analizchilar, xitaydiki yasash sanaitining nacharlishishi sewebidin, shirketlerning bu qerzning %30 ni qayturalmaydighanliqini eskertidu. xitay taratquliridiki xewerlerge asaslanghanda, xitay hökümiti shirketler qayturalmaydighan qerzlerni banka zayomigha aylandurup, xelqqe sétishni pilanlighanliqini bildürgen. buningdin bashqa, yéqinqi 20 yildin buyan gherb iqtisadining yüzlinishi boyiche iqtisadiy siyasetlerni belgileshning dölet iqtisadigha ziyan yetküzgenlikini ilgiri sürüp, markisizmliq iqtisadiy qanuniyetler boyiche iqtisadiy siyaset belgileydighanliqini we iqtisadiy islahat élip baridighanliqini qeyt qilghan. xitay reisi shi jinping buni bir qanche qétim qayta – qayta tekitligen. biraq, shi jinping chiqarghan qararlar meblegh salghuchilarning pullirini xitaydin élip chiqip kétishke we xitaygha bolghan ishenchning töwenlishige seweb bolghan.

undaqta, xitayda pul – muamile kirizisi yüz bérip, meblegh salghuchilarning xitay bazirigha bolghan ishenchi azayghanda, qalaymiqanchiliq kélip chiqamdu?

buninggha bezi analizchilar: «hazirche buninggha bir nerse dégili bolmaydu. xitay hökümitining iqtisadiy islahatliri we yéngi siyasetlirining qandaq netije élip kélidighanliqigha qarash kérek. eger pul – muamile bazirida chong mesile körülse, meblegh aziyip, ishsizliq köpiyidu we xelq kembeghellishidu. bu sewebtin ijtimaiy qalaymiqanchiliq kélip chiqishi mumkin. xitay reisi shi jinping ‹islahat›, ‹islahat› dep warqirawatqan bolsimu, emma hazirghiche éniq bir islahat pilanini otturigha qoymidi. bazargha bolghan ishench sélinidighan mebleghni belgileydu.»

« pul – muamile we iqtisadiy kirizis xitayda ijtimaiy kirizislarni peyda qilishi؛ ijtimaiy kirizis axirida kélip, xitay hakimiyitige tesir körsitishi, netijide xitay eng küchlük bolghan iqtisadiy teripidin yiqilishi mumkin» deydu, yene bezi analizchilar. bu pikirni qollaydighan analizchilarning beziliri: «xitay tarixida weyran bolghan döletlerning köpinchisi iqtisadiy kirizis, xiyanetchilik, éghir alwang – yasaq we baj, xelqning buninggha bolghan naraziliqi tüpeylidin weyran bolghan. kapitalizm özini özi yéngilash iqtidarigha ige. shunga nurghunlighan kirizislardin qutulup qaldi. biraq, xitay iqtisadta kapitalizm, siyasette eneniwi diktatorluq tüzümni yolgha qoyuwatidu. eger iqtisadiy kirizis yüz berse, xitayda kapitalizmning ilastikiliq we özini yéngilaydighan alahidiliki bolmighanliqi üchün weyran bolushtin qutulalishi mumkinmu? pawl kénnidiy: ‹sabiq sowét ittipaqi herbiy we sirtqa kéngeymichilik siyasiti tüpeylidin kélip chiqqan xirajetlerning emeliy iqtisadiy küchidin éship ketkenliki üchün parchilanghanliqi› ni ilgiri süridu» deydu.

xitayda iqtisadiy kirizis yüz bérish – bermeslikige temkinlik bilen qarawatqan analizchilar töwendikilerni ilgiri süridu:

«tarixta iqtisadiy kirizis köp yüz bergen. emma, hemmisi ijtimaiy mesililerni peyda qilalmighan. ijtimaiy mesililerning peyda bolushi üchün siyasiy mesililermu peyda bolushi kérek. siyasiy we iqtisadiy muqimsizliq ijtimaiy qalaymiqanchiliqni téximu tézleshtüridu. xitay iqtisadiy siyaset belgileshte ajayip ghelite. xitayning xéli köp iqtisadshunasliri shi jinping otturigha qoyghan siyasetlerni xata, dep qaraydu. shi jinping öz aldigha iqtisadtiki mesililerni hel qilidighandek körünüwatidu. bu xitay iqtisadiy üchün heqiqeten xeterlik ehwal. xitay hökümiti iqtisadni bashqurushta küchlük orunda. biraq, mesile körülse bazarning ilastikiliqi töwen we yéngilash küchi yétersiz bolghanliqi üchün qalaymiqanchiliqning yüz bérish éhtimali zor. démisimu, xitay iqtisadi 2008 – yilidin tartip yamanlishiwatidu. dunya bankisimu bir qanche qétim bu toghrida agahlandurghan, emma xitay hökümiti hazirghiche chare tapalmidi.»

yuqiridiki pikirge qarita, bezi analizchilar: «toghra, bu mesililerni xitaymu bilidu. xitayning nurghun iqtidarliq iqtisadshunasliri bar. iqtisadini qutquzup qilish we tüzütüsh xitay hakimiyitining qolida. biraq, iqtisad dégen nerse birsining köz qarishi yaki bashqurushigha qarimastin, öz qanuniyiti boyiche tereqqiy qilidu. tarixta iqtisadini qutquzush üchün tiriship baqqan nurghun impératorluqlar ötken. beziliri yuqiri iqtidargha ige bolsimu, muweppeqiyetke érishelmigen. bezi tereqqiyatlar insanlarning arzusi boyiche bolmaydu » dégen qarashlarni otturigha qoyidu.