هفته‌نین آنالیزی : 19
اؤزبکیستان یادداشت لاری 2
"هفته‌نین آنالیزی" پروقرامی‌نین نوبتی بؤلومو ایله قارشینیزداییق. بو بؤلومده آنکارا ییلدیریم بایزید اونیورسیته سینین سیاسی معلومات‌لار فاکولته‌سی‌نین دئکانی پروفسور دوکتور قودرت بولبولون " اؤزبکیستان یادداشت لاری 2 ؟ "آدلی آنالیتیک یازی‌سینی تقدیم ائدیریک.
15-16 -جی عصرده علمده، تحصیلده، مدنیتده نهنگ آددیم‌لار قویولماسینا باخمایا‌راق اؤزبکیستان‌داکی بو اینکیشاف‌لار نه اوچون داوام ائتمه‌ییب؟ نه اوچون تورک و ایسلام دونیاسی داها سونراکی عصرلرده بو پارلاق آنلاییش‌دان چوخ کناردا قالیب؟"
علم، تاریخ، سیاست یاخود سیاسی ثابیتلیگین اهمیتی
امیر تیمور اؤزبک‌لر اوچون چوخ شئی ایفاده ائدیر. اؤزبکیستانا تیمور اؤلکه‌سی ده دئییله بیلر. حؤکمدارلیغی دؤورونده بیر چوخ علم آدامینی، عالیم‌لری اؤلکه‌سینه دعوت ائدیب. حاضردا بخارا-داکی، سمرقند-دکی موختلیف تاریخی اثرلر تیمور دؤورونه مخصوص‌دور. ایلک دؤولت باشچی‌سی ایسلام کریموو اؤزونو دئییل تیمورو و اونون دؤورونده تیکیلن اثرلری اؤن پلانا چیخارماغا اوستونلوک وئریب. تیمور دؤورونده دؤولتین سرحدلری ایزمیردن هیندیستانا گئدیب چیخیردی. تیمور عثمانلی دؤولتینی پادشاه‌سیز دؤور اولان فطرت دؤورونه داخیل ائدرکن آلتین اردو دؤولتی‌نین حاکمیتینه سون قویموش‌دور. لاکین بو قدر گئنیش بیر جوغرافیانی ایداره ائده‌جک دؤولت مخانیزمی اولمادیغی اوچون 1405-جی ایلدکی وفاتی ایله دؤولتی داغیلماغا باشلاییر. عثمانلی دؤولتی قیسا مودت عرضینده اؤزونو ییغیش‌دیرا‌راق، یئنیله‌یه‌رک یولونا داوام ائدیب. لاکین آلتین اردو دؤولتی‌نین تورپاق‌لاریندا یارانان بوش‌لوغو روس‌لار دولدوروب. تیمور یاراتدیغی بوشلوغا گؤره روس ایمپریاسی‌نین اورتایا چیخماسینا سبب اولماقدا تنقید ائدیلیر. تیمور دؤورونده و داها سونرا نهنگ علمی فعالیت‌لر آپاریلماسینا باخمایا‌راق داها سونرا بو آددیم‌لارین داوام ائتدیریلمه‌دیگینی گؤروروک. بونون چوخ اهمیت‌لی بیر سببی سیاسی ثابت‌لیک‌دیر. سیاسی ثابت‌لیک یوخ‌دورسا علم، تحصیل، صنعت، مدنیت هئچ بیری دایمی اولا بیلمیر. بو وضعیتین آجینا‌جاق‌لی نومونه‌سینی تیمورون نوه‌سی اولوغ بیین حکایه‌سینده گؤروروک. دؤولت باشچی‌سی، دؤورونون قاباقجیل عالیمی، آسترونومو اولماسینا باخمایا‌راق، اوغلو اونا قارشی عصیان قالدیریر. اوغلونا مغلوب اولدوقدا تسلیم اولور. تاخت ایشلرین‌دن واز کئچدیگینی، حجه گئتمک ایسته‌دیگینی بیلدیریر. ایجازه وئریلیر. لاکین داها سونرا سمرقنددن کنارا چیخدیغی آندا اوغلونون گؤستریشیله اؤلدورولور. بیر نئجه آیدان سونرا ایسه اوغلو دا عسگرلر طرفیندن اؤلدورولور.
بو قدر غیری -معین‌لیک و اعتیمادسیزلیق ایچینده هئچ نیین دایمی اولماسی مومکون دئییل. صحبتین اولین‌دکی سوالین اهمیت‌لی بیر سببی سیاسی ثابت‌لیک‌دیر. ایسلام عالمی‌نین سیاسی ثابت‌لییه وئردیگی اهمیت اؤزبکیستاندا چوخ یاخشی باشا دوشولور. چونکی دؤولت یوخ‌دورسا گئریده هئچ نه قالمیر. عثمانلی دؤولتی‌نین و قوروم‌لاری‌نین داها دایمی اولماسی‌نین ان اهمیت‌لی سببی ده یئنه سیاسی ثابت‌لیک‌دیر.
فتو
فتو-نون نه قدر بؤیوک تهدید اولدوغونو اؤزبکیستان تورکیه-دن اول آنلاییب. 1999-جو ایلده فتو مکتب‌لری‌نین هامی‌سینی باغلاییب. جاساس لوقدا اتهام ائتدیگی معلم‌لرینی اؤلکه‌دن چیخاریب. فتو-نون تورکیه-ده 2016-جی ایلده حیاتا کئچیرمه‌یه جهد ائتدیگی چئوریلیشی داها اول اؤزبکیستاندا تجروبه ائتدیگی و اوغورسوز اولدوغو ایفاده ائدیلیر. فتو-نون تورکیه-اؤزبکیستان علاقه‌لرینه وئردیگی ضری ایستر ذهین دونیامیزداکی اؤزبکیستان قاوراییشی و ایسترسه اورادا دینلدیک‌لریمیز اوزریندن داها یاخشی باشا دوشوروک.
بوخاری، شاهی نقشبندی، ماتوریدی
شوبهه یوخ‌دور کی، اؤزبکیستانا دایر بیر یازیدا بوخاری، نقشبندی، ماتوریدی‌دن بحث ائتمه‌مک اولماز. حاضردا رادیکاللاشماغا مانع اولان، مارگیناللاشدیرمایان ایسلامی تفسیرین اساس‌لارینی تشکیل ائدن بو شخص‌لر باشقا بیر صحبتین موضوع سودور. ایندی‌لیک اؤزبک‌لرین بو شخص‌لرین توربه‌لرینه جدی ماراق‌لارینا دقت چکمک ایستییریک.
تورکجه و تورک دونیاسی
تورک دیل‌لی دؤولت‌لر آراسیندا اونسیتی، بیر-بیرینی باشا دوشمه‌یی گوجلند‌یرمک اصلینده چتین دئییل. اوچ اساس آددیم بیر-بیریمیزی آنلاماغیمیزی داها چوخ آسان‌لاش‌دیرا‌جاق. اوولینجی‌سی لاتین الفابه‌نین قبول ائدیلمه‌سی‌دیر. اؤزبکیستان لاتین آلفابه یه کئچیب. آذربایجان و قازاخیستان دا ائله‌جه. لاکین بو اؤلکه‌لرده آرابیر کریل آلفبابه دن ده ایستیفاده اولونور. لاتین حرف لره کئچیلدیگی زامان یازی‌لی متن‌لری باشا دوشمک داها آسان اولا‌جاق.
ایکینجی‌سی بیر عصر اولی کلمه‌لردن داها چوخ ایستیفاده ائتمک. سون عصرده تورکیه تورک‌لری اینگیلیسجه و فرانسیزجا‌دان، دیگرلری ایسه روسجا‌دان چوخ تأثیرلندی‌لر. هامیمیز بیرلیکده آتا‌لاریمیزین دیلینی دانیشساق داها راحت بیر-بیریمیزه باشا دوشه بیله جییک. اؤزبکیستاندا یاش‌لی‌لارین دانیشیق‌لاری، گئییم‌لری بیزیم یاش‌لی‌لارا او قدر اوخشاییر کی.
اوچونجو اولا‌راق تورکیه تورکجه‌سی یازیلدیغی کیمی اوخونور، اوخوندوغو کیمی یازیلیر. بو دا دیلده آسانلیغا سبب اولور. دیگر دیل‌لرده ایسه بئله بیر آددیم بیر-بیریمیزی داها یاخشی باشا دوشمییمیزه کؤمک اولا‌جاق‌دیر. حاضردا قدیم تورکجه‌نی بیراز بیلیرسینیزسه اساساً بیر-بیرینیزی باشا دوشمک چتین دئییل.
تورکیه اونیورسیته لرینین شعبه آچا بیلمه‌سی
اؤزبکیستاندا گؤروش کچیردیگیمیز هر کس تورکیه اونیورسیته لرینین عاجیل اولا‌راق اؤزبکیستاندا شعبه آچماسی‌نین واجیب‌لیگینی تاکیدله دیله گتیردی. پوتین‌ین 150 رکتورلا اؤزبکیستانا سفر ائتدیگینی سؤیله‌دی‌لر. غربی اونیورسیته لر خیلی زامان‌دیر شعبه‌لرینی آچیب‌لار. سئچیله‌جک معین اونیورسیته لرین اؤزبکیستاندا شعبه آچما‌لاری عاجیل تشویق ائدیلمه‌لی‌دیر. روسیا، باتی لی اؤلکه‌لر اساساً اهمیت‌لی آددیم‌لارینی آتیب‌لار، تورکیه بو ساحه‌ده داها چوخ یوبانماما‌لی‌دیر.
2 -جی تورکیه
اؤزبکیستاندا موشاهیده اولونان اصلینده 2-جی بیر تورکیه اولدوغودور. اؤزونوزو تورکیه-ده کیمی حیس ائدیرسینیز. یاخود دا اوراسی آتایوردوموز اولدوغونا گؤره، تورکیه-یه 2-جی اؤزبکیستان دا دئییله بیلر.
ذهین کدلاری باتی دا فورمالاشمیش بیر تورکیه
اؤزبکیستانا سفریم‌دن اول اؤزبک طلبه‌لرله آپاردیغیم بیر فعالیت نتیجه‌سینده طلبه‌لر تورکیه-ده اینسان‌لارین غربه قارشی داها حساس اولدوق‌لارینی، دوغوداکی احوالات‌لاری عینی ایله یوخ قبول ائتدیک‌لرینی سؤیله‌دی‌لر. بوخارا و سمرقندین بیزده بوراخدیغی درین تأثیرله قاییتدیغیم زامان طلبه‌لرین نه دئمک ایسته‌دیک‌لرینی داها یاخشی باشا دوشدوم. "مدیادا تورک دونیاسی هانسی سویه‌ده دقت مرکزینده‌دیر" دئیه ساده بیر باخیش وضعیته آیدین‌لیق گتیریر. ایدمان، صنعت، ادبیات پروقرام‌لاریندا تورک دونیاسیندان هارداسا هئچ بحث ائدیلمیر. اؤزوموزه سوال وئرک، باتی دان بیر چوخ ایدمان و ایدمانچی آدینا بلد اولدوقدا، تورک و ایسلام دونیاسیندان نئچه‌سی‌نین آدینی بیلیریک؟ کابل تی وی-ده باتی لی اؤلکه‌لردن موختلیف کانال‌لار اولدوقدا، تورک دونیاسیندان کانال سایی یوخ دئییله‌جک قدر آزدیر. آتا وطنیمیزه قارشی بو کیفایت‌سیز ماراق اینسانی کدرلندیریر. حالبوکی چوخ ساده آددیم‌لار تورک و ایسلام دونیاسینی داها چوخ گوندمیمیزه داخیل ائده بیلر. تورک کئنشی اطرافیندا تورک دونیاسینین شامپیون کلوب‌لاری شامپیون‌لار شامپیونو معین‌لش‌دیرمک اوچون هر ایل یاریش تشکیل ائتسه؟ یئنه عینی‌سی ایسلام امکداش‌لیق تشکیلاتی‌نین نظارتینده کئچیریله بیلسه؟ بو جور سیموولیک فعالیت‌لر بئله گوج‌لو ماراق دوغورا‌جاق و معلومات یایا‌جاق‌دیر. تاریخی کؤک‌لرین‌دن قوپموش بیر تورکیه-نین باشدا اؤزونون چوخ شئی ایتیرمه‌سینه سبب اولور. بئله بیر تورکیه آوروپا بیرلیگینه داخیل اولسا بئله، آوروپ بیرلیگی داخیلینده اؤزونو آدی بیر آی اؤلکه‌سی سویه‌سینه سالار. تورکیه باتی ایله قوردوغو علاقه قدر تورک و ایسلام دونیاسینی افریقانی دا گوندمینه سالدیغی نیسبتده اؤزونه گلر. آنجاق بئله بیر تورکیه میسیونونو یئرینه یئتیره بیلر و باشدا اؤزونه، بؤلگه‌سینه، دونیایا موختلیف تحفه لری اولار.
ایلگیلی‌لی خبرلر
تۆرک جمهوریتلرینین گوندمیندهکی گلیشمه‌لر
حاضردا دونیانین ۱۵ اؤلکه‌سینده ۲۹ آذربایجان ائوی خیدمت ائتمکده‌دیر
