دونیادا ایز بوراخان تورک بؤیوک‌لری (12)
سئوگی‌لی اوخوجولار!
بو هفته‌کی پروقرامیمیزدا، مشهور "سیاحتنامه" اثریله دونیادا شؤهرت قازانان، گئتدیگی شهرلر و اؤلکه‌لر حاقیندا وئردیگی دگر‌لی بیلگیلرله، گونوموز آراشدیرما‌لاری اوچون اؤنم‌لی قایناق اولوشدوران اؤولیا چلبی حاقیندا دانیشاجاغیق.
اؤولیا چلبی حاقیندا بیلینن‌لرین بؤیوک قیسیمی اؤز اثری اولان "سیاحتنامه"دن آلینمیش‌دیر. بو اثرده اونون آدی اؤولیا چلبی اولاراق گئچر. بیر گؤروشه گؤره، آتاسی او دؤورون عالیم‌لرین‌دن اولان اؤولیا محمد افندییه دویدوغو حؤرمت‌دن اؤترو اوغلونون آدینی اؤولیا قویموش‌دور. باشقا بیر گؤروشه گؤره ایسه، اؤولیا اؤزو معلمینه سایقی‌دان اؤترو بو آدی سئچمیش‌دیر.
اؤولیا چلبی، 25 مارس 1611 تاریخینده ایستانبول اون‌قاپانی‌دا دوغولدو. سیاحتنامه‌سی‌نین آلتینجی جیلدینده وئردیگی معلوماتا گؤره، عائله کؤکو احمد یسوی‌یه قدر اوزانماقدا‌دیر. جدی ائجه یاقوب، عثمانلی‌لارین اجدادی ارتوغرول ایله بیرلیکده تورکوستان‌دان (اورتا آسیا‌دان) آنادولویا گلمیش‌دیر. عائله‌سی اؤنجه کوتاهیادا یئرلشمیش، ایستانبولون فتحین‌دن سونرا ایسه بورا گلمیش‌دیر. آتاسی درویش محمد زیل‌لی، اوزون ایللر عثمانلی پادشاه‌لاری‌نین زرگرباشی اولموش، سفرلره قاتیلمیش‌دیر.
دونیانین ان مشهور سیاحلاریندان اولان اؤولیا چلبی، تحصیله حمید افندی مدره‌سه‌سینده باشلادی. اورادا یئددی ایل تحصیل گؤردوک‌دن سونرا قرآن کریمی ازبرلمه‌یه و عینی زاماندا دا آتاسین‌دان خط و تذهیب کیمی صنعت‌لری اؤیرنمه‌یه باشلادی. 1635.جی ایلده آیاصوفیا مسجیدینده دؤردونجو موراد خان ایله تانیشا‌راق، دؤولت و بیلیم آدام‌لاری و اوست سویه عسگرلرین ائییتیم آلدیغی اندرون مکتبینه گیردی. اؤولیا چلبی، تورکجه‌نی چوخ یاخشی بیلیردی. آنجاق اندرون مکتبینده عربجه، فارسجا و یونانجا، آیریجا آتاسی‌نین یولداشی سیمیون اوستا‌دان دا لاتینجه و یونانجا اؤیرنمیشدی.
10 جیلدلیک مؤحتشم "سیاحتنامه" اثرین‌دن الده ائدیلن معلومات‌لارا گؤره، اؤولیا چلبی ایللرجه آت اوزرینده بیر چوخ اؤلکه‌نی گزمیشدیر. یاخشی سلاح ایستیفاده ائتدیگینی و چؤوگان اوینادیغینی ایفاده ائدن اؤولیا، ساغلیقلی و گوج‌لو بیر وجودا صاحب ایدی. سیاحت ائتدیگی ایللرده بعضا ساواش‌لارا دنک گلمیش و اؤلوم تهلوکه‌سی ایله قارشیلاشیر، آنجاق ذکاسی، حاضیر جواب‌لیغی و گولر اوزویله بو تهلوکه‌لری سوووش‌دورماغی باجارمیش‌دیر. سارای حیاتی‌نین ایمکانلاریندان فایدالانما شانسینا صاحیبکن، اصلا مقام احتیراصینا قاپیلمایان اؤولیا چلبی، حیاتینی گزمه‌یه، چئشیدلی یئرلری و اینسان‌لاری تانیماغا و گؤردوک‌لرینی ده یازا‌راق سونراکی نسیل‌لره کؤچورمه‌یه آدامیشدیر.
اؤولیا چلبی زنگین بیر خیال گوجونه صاحب ایدی، گله‌نک‌لره باغلی و اولدوقجا خوش‌گؤرولویدو . بو خصوصیت‌لری سایه‌سینده ده فرق‌لی توپلوم و مدنیت‌لرین آراسیندا یادلیق حسینه قاپیلما‌دان اینسان‌لارلا صمیمی دیالوق‌لار قورابیلیردی. دیندار بیر مسلمان اولماسینا باخمایا‌راق، گئتدیگی یئرلرده کیلسه‌لری ده زیارت ائدیر، فرق‌لی دین و اینانج‌لارا منسوب شخص‌لرله ده گؤروشوب فیکیر آلیش وئریشی ائدیردی. او، بیر یوخو اوزرینه مشهور گزی‌لرینه باشلامیشدی. اؤولیا چلبی یوخوسوندا، ایستانبولدا یئمیش کؤرپوسو اطرافیندا اخی چلبی مسجیدینده اولدوغونو گؤرر. اورادا بؤیوک بیر جماعت واردیر. دقت ائدر، ایسلام پیغمبری حضرت محمدی باش طرفده گؤرور. دؤرد صادق خلیفه‌سی و باشقا صحابه‌لری ده اورادا‌دیر. پیغمبر افندی‌نین یانینا گئدیب اوندان شفاعت دیلمک آرزوسوندا‌دیر. آنجاق هئچ جور جسارت ائدیب ده گئده‌بیلمز. ان سونوندا بیر جسارتله گئدیب "شفاعت یا رسول اهلم" دئیه‌جیینه، "سیاحت یا رسول اهلگ" دئیر. بئله‌جه، 70 یاشینا قدر داوام ائده‌جک سیاحتی باشلاییر.
اؤولیا چلبی، اؤنجه ایستانبول و اطرافیندا گزمه‌یه باشلاییر. داها سونرا عثمانلی امپراتورلوغونون سرحدلری ایچری‌سین‌دکی مملکت‌لرین هارداسا هامی‌سینی زیارت ائدر. آنادولو، روم ائلی، سوریه، عراق، میصیر، گیریت، حجاز، اوکراینا، رومانی، اسلوواکی، ترانسیلوانیا، مولدووا، اتریش، ماجاریستان، لهستان، آلمانیا، هلند، بوسنا - هرزگووین، دالماچیا، گونئی روسیا، قیریم، قافقاز، ایران، آذربایجان، حبشیستان و سودانا قدر گئدر، بو گون بئله اولدوقجا اؤنم‌لی اولان معلومات‌لاری نت آلیر و نهایت 50 ایل داوام ائدن بیر سیاحت‌دن سونرا 1682.جی ایلده وفات ائدیر.
سیاحتنامه‌نین 1814-جی ایلده اتریشلی تاریخچی، دیپلومات و دوغو بیلیملری اوزمانی جوزف وون هامر طرفین‌دن کشف ائدیلمه‌سیندن سونرا بیر چوخ خاریجی بیلیم آدامی اؤولیا چلبی حاقیندا آراشدیرما‌لار ائتمیش، اثری بیر چوخ دیله چئوریلمیش و چاپ اولونموش‌دور. گزی یولو و گئتدیگی یئرلر اونون اثرینده گئچن یؤن‌لری ایله یئنی‌دن آراشدیریلمیش‌دیر.
سیاحتنامه‌ده، یازارین گزدیگی، گؤردوگو یئرلرله ایلگیلی ایزله‌نیملر سرگیله‌نیرکن، باش‌لی باشینا بیر آراشدیرما قونوسو اولا‌بیله‌جک بیلگی‌لر، بلگه‌لر اورتایا قویولموش‌دور. بون‌لار آراسیندا اؤیکو‌لر، تورکولر، خالق شعیرلری، سؤیله‌نجه، ناغیل، بایاتی، آغیز (لهجه) آیری‌لیق‌لاری، خالق اویون‌لاری، گئییم-قوشام، توی، ایلنجه، اینانج‌لار، قونشولوق ایلیشکی‌لری، اجتماعی داورانیش‌لار و صنعت وارلیق‌لاری اؤنم‌لی بیر یئر توتور .
ایلگیلی‌لی خبرلر
اورتا آسیا جمهوریتلرینین گوند‌مینده‌کی گلیشمهلر
دونیانین اؤنده گلن اؤلکه‌لری اورتا آسیا جمهوریتلرینی بیر بوتون اولاراق گؤرمه‌یه باشلادیلار
آورآسیا جمهوریتلرینین گۆندمینده‌کی گلیشمهلر
۷-۸ می ۲۰۲۴ تاریخلرینده آذربایجان باشباخانی علی اسدوو تۆرکیه‌یه رسمی سفر گئرچکلشدیردی
