هفته‌نین آنالیزی/08
"میللت، ذلت و سیاست"
"هفته‌نین آنالیزی" پروقرامی‌نین نوبتی بؤلومو ایله قارشینیزداییق. بو بؤلومده آنکارا ییلدیریم بایزید اونیورسیته سینین سیاسی معلومات‌لار فاکولته‌سی‌نین دئکانی پروفسور دوقتور قودرت بولبولون " میللت، ذلت و سیاست" آدلی آنالیتیک یازی‌سینی تقدیم ائدیریک.
سیاسی سیستم‌لر ایچری‌سینده موجود اولدوق‌لاری توپلوملار ایله اویغونلاشدیق‌لاری و اونلارین سئچیم‌لرینی حاکمیته داشیدیق‌لاری نیسبتده اؤلوم‌سوز اولورلار. سیاسی سیستم‌لرین اجتماعی طلب‌لره، دییشیک‌لیک‌لر قارشی‌سیندا حساس اولماسی توپلومسال فایدانی آرتیریر و بو فایدانی دایمی حالا گتیریر. اجتماعی سئچیم‌لری نظره آلمایان، دییشیک‌لیک‌لر قارشی‌سیندا مقاومت گؤسترن سیاسی سیستم‌لرین ایسه نه قدر ده گوج‌لو اولارسا اولسون اوزون مدت موجودلوق‌لارینی داوام ائتدیره بیلمه‌لری غیری-مومکون‌دور.
سیاسی سیستم جهت‌دن ایسلام دونیاسی دا داخیل اولماقلا باتی دان باشقا توپلوم لارین ان اساس پروبلئمی میللتین سئچیم‌لری‌نین سیاسته کافی درجه‌ده عکس ائتدیریلمه‌مه‌سی‌دیر.
سیاسی سیستم‌لر اجتماعی طلب‌لره کیفایت قدر آچیق دئییل‌لر. بو وضعیت بیر مودت سونرا علاقه‌دار سیاسی سیستم‌لرین توپلوم لار طرفیندن قانونی گؤرولمه‌مه‌سیله نتیجه‌لنیر.
باتی دان باشقا جمعیت‌لرین ایکینجی اساس پروبلئمی سیاسی سیستم‌لرین اؤز داخیلینده قانونی بیر دییشیک‌لیک و عمومی بیر دییشیک‌لیک ائتمه‌یه ایمکان وئرمه‌مه‌سی، همین سببدن سیاسی قوه‌لرین دییشممه‌سی‌دیر.
حاکمیته گله‌نین دایمی اولماسی‌دیر. سیاسی حاکمیت‌لر اؤز جمعیت‌لری طرفیندن قانونی قبول ائدیلسه‌لر حاکمیتین دییشدیریلمه‌سی و ترانسفورماسیاسی طلب‌لری چوخ واجیب اولمایا بیلر.
حاضردا توپلوم لارین قانونی گؤردوگو بعضی کرال‌لیق‌لار بو وضعیته نومونه کیمی گؤستریله بیلر. اما بو وضعیتین نومونه‌لری یوخ دئییله بیله‌جک سویه‌ده آزدیر. بو نومونه‌لرده ده توپلومون سیاسی حاکمیت‌لردن ممنونیت سویه‌سینی اؤلچه بیله‌جک یاخشی بیر سیستم ده بحث موضوع سو دئییل‌دیر. همین سببدن بو گونون دونیاسیندا دموکراسی، اجتماعی مشروعیتی ده ممنونیتی ده اؤلچه بیله‌جک ان اویغون سیستئم اولا‌راق گؤروله بیلر.
میللت‌سیز اقتدارلار
بو ایکی وضعیتی بیرلیکده تامین ائدن سیاسی سیستم‌لر ان یاخشی سیاسی سیستم‌لر کیمی گؤرولدوکده، هر ایکی دورومو دا تامین ائده بیلمه‌ین سیستم‌لر هر حالدا ان پیسی‌دیر. بیر طرف‌دن اجتماعی سئچیم‌لره تامامیله قاپا‌لی ایکن، دیگر طرف‌دن سیاسی سیستمین، اقتدارین دییشمه‌سینه ایجازه وئرمه‌دیگی سیستم‌لر توپلوم لار اوچون چوخ آغیر نتیجه‌لره گتیریب چیخاران سیستم‌لردیر.
هم توپلوم لاری طرفیندن قانونی گؤرولمه‌ین هم ده سیاسی اقتدارین دییشمه‌سینه ایجازه وئرمه‌ین سیاسی سیستم‌لری باشدا اورتا دوغودا اولماقلا، موختلیف اؤلکه‌لرده نومونه‌لرینی گؤرمک مومکون‌دور. میللتینه اساسلانمایان، آرخا‌لاریندا گوج‌لو بیر میللی ایراده اولمایان سیاسی اقتدارلار بو آچیغی داخیلی و خاریجی باشقا اقتدارلارلا بؤلوشمک مجبوریتینده قالیرلار. داخیلده کی و خاریجده کی بو آنتی-دموکراتیک قوه‌لر ایسه اؤز منفعت‌لری جهت‌دن بو وضعیتین دایمی اولماسی اوچون اللرین‌دن گلنی ائدیرلر. اورتا دوغو دا داخیل، موختلیف اؤلکه‌لرده دموکراسی لرین دئییل، دیکتاتورلارین داها دایمی اولماسی‌نین ان اهمیت‌لی سبب‌لرین‌دن بیری ده بودور. حاکمیتین قانونی یول‌لاردان دییشمه‌سینه ده ایجازه وئرمه‌دیگی اوچون بئله اقتدارلار توپلوم لاری اوزرینده نفوذلاری آرتماقدا داوام ائدن، داوام ائتدیریله بیلمه‌سی گون‌دن-گونه آزالان، داخیلده داها چوخ حربی عنصورلره آرخا‌لانان، خاریجده ایسه داواملی قلوبال امپریالیست اؤلکه‌لرین دستکی ایله حاکمیتینی داوام ائتدیره بیلن اقتدارلارا چئوریلیرلر.
تورکیه‌نین قییملوق تجروبه‌سی
یاخین دؤورده بیر سیاسی سیستم دییشیک‌لیگی ائتدیگی اوچون تورکیه تجروبه‌سی یوخاریدا آنلاتیلماق ایستنیلن شئی ین داها یاخشی باشا دوشولمه‌سینه تحفه وئره بیلر. تورکیه کئچن ایل کئچیردیگی رفرندوم ایله پارلامئنت سیستمیندن باشقانلیق سیستمینه کئچدی. پارلامئنت سیستمی‌نین یاخشی تطبیق ائدیلدیگی دونیادا شوبهه یوخ‌دور کی، باشقا اؤلکه‌لر واردیر. اما تورکیه تجروبه‌سینده پارلامئنت سیستمی میللتین سئچیم‌لرینی اقتدارا داشییان یوخ، داخیلی و خاریجی قییوملوق سئچیم‌لرینه داها حساس بیر سیستمه چئوریلمیش‌دیر. قیسا مودتلی کوالیسیونا احتیاج دویان سیاسی اقتدارلار داخیلی و خاریجی واسیطه چیلره قارشی موجودلوغونو اورتایا قویا بیلمه‌میش، میللت‌دن آلدیق‌لاری تمثیل صلاحیتینی اونلارلا بؤلوشمک مجبوریتینده قالمیش‌لار. اؤلکه خاریجیندن اولان دستک‌لرله هر اون ایلدن بیر حیاتا کئچیریلن حربی جونتا‌لار یاخود دا چئوریلیش جهدلری قانونی، بوروکراتیک و اولیگارشی بو آنتی-دموکراتیک وضعیت‌لرین آجی خاطره‌لردیر.
تورکیه حیاتا کئچیردیگی سیاسی سیستم دییشیک‌لیگیله، آرتیق داخیلی و خاریجی واسیطه‌چی‌لر اوچون داها چتین، اؤز میللتی اوچون داها راحت ایداره ائدیله بیلن اؤلکه اولموش‌دور. باشقانلیق سیستمینده دؤولت باشچی‌لاری‌نین آنجاق ایکی دؤور سئچیله بیله‌جگی اساسی دا قبول ائدیلمیش‌دیر. بئله‌لیکله تورکیه-نین سیاسی سیستمی اجتماعی ترجیح لره حساس اولما و سیاسی اقتدارلارین دییشمه‌سینه ایجازه وئرمه معیارلارینا داها چوخ جاوابدئه حالا گلمیش‌دیر. یئنی سیستمده تورکیه‌ده سیاستین افندی‌سی آرتیق میللت‌دیر دئییله بیلر.
سیاسی اقتدارلارین دؤولت/حکومت باشچی‌لاری‌نین سرحدسیز دئییل، معین مودت اوچون سئچیلمه‌سی بؤیوک اهمیت کسب ائدیر. هئچ بیر پروبلئم تک بیر سببدن آسیلی اولا بیلمز. لاکین باشدا اورتا دوغو اولماقلا، باسقیجی بیر چوخ اؤلکه‌ده ساده‌جه بو قایدا اولسا دا، ساده‌جه بو قایدا بیر چوخ پروبلئمی حل ائده بیله‌جک خصوصیت‌دیر. مثال اوچون سوریه-ده بئله بیر قایدا اولسایدی اسدین وظیفه مودتی باشا چاتاق و سوری-ده پروبلئمین اهمیت‌لی بیر حیسه‌سی حل ائدیله‌جک ایدی.
"دین‌سیزلیکله بلکه، اما ظلمله پایدار اولماق مومکون دئییل"
افریقا، اوزاق دوغو و خصوصیله اورتا دوغودا موجود اولان باسقیجی رژیم‌لر، نه قدر ده گوج‌لو اولسا‌لار اوزون مودت دایمی اولا بیلمه‌یه‌جک‌لر. باشقا اؤلکه‌لردکی فرد-دؤولت علاقه‌لری‌نین چوخ یاخین‌دان معلوم اولدوغو کیمی قلوبال اونسیت و اینفورماسیون دؤورونده اجتماعی سئچیم‌لری نظرده توتمایان هئچ بیر اقتدار اوزون مودتلی اولا بیلمز. بئله اقتدارلار نه قدر ده گوج‌لو اولسا‌لار دا کئچمیشده ده اوزون مودتلی حاکمیتده قالا بیلمه‌ییب‌لر.مغول لاردان، صلیب‌لردن بو گونه نه گلیب چیخیب؟ دوز ده همین سببدن مین ایل اول یازدیغی سیاستنامه کیتابیندا بؤیوک سئلجوک دؤولتی‌نین باش وزیری نظام الملک " "دین‌سیزلیکله بلکه، اما ظلمله عبدی یاشاماق مومکون دئییل" دئییر.
صحبتین اولینده باتی خاریجیندکی توپلوملارین ان اهمیت‌لی پروبلئم‌لری‌نین، سیاستین اجتماعی سئچیم‌لره و دییشیک‌لییه اساس‌لی اولا‌راق یورودولمه‌مه‌سی اولدوغونو وورغولامیشدیق. باتی توپلوملارینداکی بلکه ده ان اساس پروبلئم سیاستین گئتدیکجه میللت طرفیندن تصدیق‌لنن عرقچی پارتیلر واسیطه‌سیله یورودولمه‌سی‌دیر. باتی دا آرتا‌راق داوام ائدن اقتداری بؤلوشمه عرقچی پارتی‌لرین آوروپا و دونیا اوچون نه قدر جدی تهدید یاراتدیغی ایسه باشقا مقاله‌نین موضوع دور.
ایلگیلی‌لی خبرلر
تۆرک جمهوریتلرینین گوندمیندهکی گلیشمه‌لر
حاضردا دونیانین ۱۵ اؤلکه‌سینده ۲۹ آذربایجان ائوی خیدمت ائتمکده‌دیر
